Ons Erfdeel. Jaargang 21

[p. 595]

Robert Vandereycken.
(Foto A. Vandeghinste)

Blik in de wereld van Robert Vandereycken.

Het werk van een beeldhouwerschilder-grafikus benaderen van wie men al wel gehoord heeft en van wie men al wat reprodukties heeft gezien, kan tegenvallen. Toen ik Vandereycken in het Hasseltse ging opzoeken, was ik daar op voorbereid. Het werd evenwel een belevenis, een boeiende en verrassende ontmoeting. Hij is midden veertig, groot, donker, bijna een Italiaans type, maar ook zwijgzaam en bedachtzaam. Hij lijkt op zijn beelden, op de figuren in zijn schilderijen. Dit is een kompliment. Hij is een man van trage woorden en heeft, volgens mij, voldoende zelfkritiek om te weten waar hij staat op de wereld en in de kunstwereld. Maar hij is ook iemand die met een zekere trots kunstwerken aanwijst die hem wel speciaal zullen liggen en die daar dan nog wat langer bij zwijgt. Zijn huis is een kunstwerk, zijn atelier is een stapvoets te benaderen vesting, met diverse nivo's, waar foto's en dia's zijn evolutie aangeven. Maar vooral het bekijken, ontmoeten, betasten van zijn schilderijen en beelden zal de proef op de som leveren.

Volgens mij is hij allereerst beeldhouwer, ook in zijn schilderijen en zijn tekeningen. Hij denkt en voelt ruimtelijk. Hij wil stukken van zijn omgeving, fragmenten uit zijn droomwereld, afzonderen, idoliseren en isoleren,

Robert Vandereycken: ‘Twee figuren’.

ze een unieke gestalte én plaats geven met zijn eigen inbreng, zijn persoonlijke inzet. Deze vrijgekomen, vrijgevochten plaats vult hij kennelijk het liefst met mensen. Bijna al zijn beelden hebben de menselijke figuur als tema; het zijn uitgewerkte lichamen, maar ook fragmenten, koppen, torsen. Figuren of brokstukken die de hele gamma van menselijke gevoelens uitdrukken met waarschijnlijk een voorkeur, een voorliefde voor de geschondenheid, de eindigheid, de eenmaligheid van het menselijk lichaam, van het unieke menselijke gebaar.

Er zijn statige, statische figuren die als verstijfd en verzekerd de beschouwer aankijken, uitdagen. Er zijn andere, die een moment van een beweging vastleggen en het is er de kunstenaar kennelijk om te doen dit precies moment te vinden en te vatten, ongetwijfeld na lange aarzelingen, twijfels, zoektochten en studie; zijn tekeningen zijn dan ook op dit stuk revelerend. Zijn beelden hebben slechts universele betitelingen: zittend, liggend, ge-

[p. 596]

knield, gevleugeld, staand, een enkele keer meer toegespitst op bijv. dialoog. Ook hierin schuilt een zekere verklaring: de kunstenaar laat de deuren open voor de eigen inbreng, de medewerkzaamheid, het recipiëren en aanvullen van de beschouwer zelf. Dit is zijn taal, zijn mededeling.

De laatste jaren werkt Robert Vandereycken graag in inoks, brons en koper, zachtere materialen, die de loop, de schokken van het gevoel voortreffelijk uitdrukken, die ook buitengewoon gevoelig zijn voor opvang en verdeling van het licht. Ook materialen als brons en koper vooral, die met hun gelen en bruinen, warmte uitstralen en een zekere sensualiteit verkondigen.

De vormen die de kunstenaar ziet of uitdenkt, ontwerpt en uitvoert, beantwoorden voortreffelijk aan de mogelijkheden en de eigenheid van deze materialen. Er is tussen stof, zin- en vormgeving een optimale eenheid ontstaan. Uit deze eenheid groeit de diversiteit, maar zij ontspringt, bij nader inzien, aan een ader die in feite naar klassieke imperatieven luistert. Want hoe ekspressionistisch de gebaren, de flarden van lichamen en ledematen, de richting van houdingen ook mogen weghaken naar ergens een raakpunt, toch lijkt Vandereycken vast te houden aan de monumentale vormen en de van binnen uit gedikteerde beheersing van de klassieke schoonheid. Maat is dus de regel bij alle uitwegen en eksperimenten. Bezonkenheid, bezinning, meditatie, rust en stilte de richtingaanwijzers. Een kunstenaar die uit de bewogenheid van zijn vormgeving, uit de onstuimigheid van zijn ekspressie uiteindelijk rust en meditatie bij zijn beschouwers kan wekken, is groot en eenmalig.

Klassieke scholing en ekspressie komen nog duidelijker naar voren in de schilderijen en tekeningen van deze kunstenaar. Hij werkte een tijdlang bij de Italiaanse beeldhouwer Marcello

Robert Vandereycken: ‘Twee figuren’ (brons).

Mascherini (1906); als schilder en tekenaar was hij bij Paul Delvaux (1897) in de leer. Hoewel de invloed van deze laatste duidelijker sporen heeft nagelaten, heeft Vandereycken toch vrij vlug een eigen instelling tegenover de schilderkunst gevonden. Hij ging namelijk de weg van het fantastische niet op; het zalvende purper en het giftige groen zijn hem vreemd. Maar ook in zijn schilderijen houdt hij van monumentaliteit. Grote figuren zoeken en vinden hun plaats in het vlak; ze bouwen het uit tot een nieuwe werkelijkheid en het zijn ook vooral mensen die deze realiteit stofferen. Grote lichamen met klassieke koppen, Griekse profielen, sfeervolle naakten, een enkel landschap, af en toe een kompositie met vooral klassieke rekwisieten: een stiereschedel, een duif, een muziekinstrument, een klown, een bloem. Op de vormgeving na een bijna renaissancistische kunstwereld, die

[p. 597]

evenwel ook de speciale sfeer uitademt die men bij goede fresko's ondergaat of die nog het meest van al terugwijst naar het summum van de westerse kunstbeleving, de Griekse. Eens te meer bewijst een artiest als Vandereycken dat er weliswaar evoluerende, maar toch redelijk vastblijvende konstanten bestaan, ook in de kunst met de taal van deze tijd. Hij demonstreert die onopvallend, als vanzelf maar zeer treffend met zijn schilderijen. Hier is hij de esteet die de plaats van een kleur afweegt en determineert terwille van de gehele sfeer. Ook zijn koloriet ademt bezinning en rust uit. Geen geschreeuw, geen sukseszoekerij, geen abrupte overgangen, geen koude putten of lege vlakken. Zijn kleurenkeus ligt in de lijn van zijn klasieke instelling en van zijn eigen zelfontdekt en zelfverwerkt estetisch aanvoelen. Gelen en roden, de warmere tinten in het algemeen zijn de klemtonen op zijn figuren. Als bijkomende rijkdom vertonen ze soms een aantrekkelijke binnentekening, die, bij gedetailleerd bekijken, mede de technische bekwaamheid van deze kunstenaar onderstreept. Want bij alle estetische inzet is Vandereycken m.i. ook een veelzijdig en veeleisend vakman, een homo faber, iemand die naast de twee disciplines van de vrije kunsten, ook praktisch en teoretisch begaan en bedreven is met keramiek en met de diverse uitingen van de grafische kunst. Zo is hij ook een bijzonder knap tekenaar en hier ligt de sleutel zowel voor de schilder als voor de beeldhouwer. Op vele bladen zien wij de strenge, pure, uiterst gedepouilleerde lijnvoering van het geïdealiseerde lichaam, die ook in detail bekeken, kwaliteit blijft bewijzen: lichamen in rust, symbolisch soms, in twee-eenheid verstrengeld, hoofden met uitgewerkte, verwonderde, arkadische blik. En dan zijn er weer andere, niet zuiver lineair uitgewerkte tekeningen, die door hun drukke,

Robert Vandereycken: ‘Staande figuur’ (brons).

dichte bewerkingen en in-vullingen rijkdom en ver-vulling uitstralen. De rol van het omhullende, half of helemaal afvallende gewaad op en om de figuren heen is hier typisch; dergelijke boven de anekdotiek stijgende toneeltjes bereikt de kunstenaar dan nog vaak met enkele lijnen. Gaafheid, trefzekerheid en rijkdom hebben hier elkaars hand vast. Reeds op deze bijzonder aantrekkelijke tekeningen kan men vaststellen dat deze kunstenaar een eigen benadering aan de dag legt van de ekspressiekracht van de lijn. Er zijn voorbeelden te over in de kunstgeschiedenis: in alle tijden heeft de artiest beseft dat het tekenen alfa en omega is van alle beeldende kunst. Vandereycken staat in deze rij en hij staat daar goed. Aan de kracht en de snedigheid die uit zijn bronzen scheppingen spreken, ligt een vaste tekenervaring ten grondslag. Want ook deze beelden zijn, misschien door hun driedimensionaliteit nog duidelijker, uit zijn hand gekomen. Ze staan daar even scherp vereenzelvigd als zijn beste tekening, als zijn gaafste schilderij. Deze eenzelvigheid, die eigen-geaardheid geven aan deze kunstenaar een eigen plaats. In 1953 hield hij zijn eerste persoonlijke tentoonstelling. Een kwarteeuw later draagt zijn werk het stempel van ervaring, van dagelijkse inspanning het resultaat, van kwaliteit het duidelijke merkteken.

Fernand Bonneure.

Robert Vandereycken, geb. Hasselt, 1933. Opleiding te Hasselt, Luik, Brussel. Direkteur aan de Akademie voor Schone Kunsten te Hasselt. Ereprijs van de stad Salzburg. Stichtend lid van de groep Helicon en van het Kwartet Helicon te Hasselt. Tentoonstellingen in binnen en buitenland o.a. grote retrospektieve te Hasselt in 1974, internationale Biënnales van Podova (brons) 1973, Menton (schilderkunst) 1974, Ravenna (Brons) 1977, Antibes 1977. Atelier: Monerikstraat 82 te 3511 Kuringen.