Ons Erfdeel. Jaargang 21

Beeldende kunst

De spiegelobjekten van Michel Martens.

Van 8 maart tot eind mei 1978 stelde Michel Martens een dertigtal Spiegelobjekten tentoon in de grote hall van het Akademisch Ziekenhuis Sint-Jan te Brugge. De kunstekspositie was het eerste initiatief van die aard in het nieuwe hospitaal. De bedoeling is duidelijk: een groot aantal mensen die nooit een tentoonstelling bezoeken met kunstwerken konfronteren.

We kunnen ons voorstellen, dat dit kontakt velen zal hebben verrast, omdat de spiegelobjekten van Martens een geheel eigen karakter bezitten en bezwaarlijk onder te brengen zijn in de klassieke indeling van de beeldende kunsten. Ze zijn tevens het resultaat van een boeiende ontwikkeling bij de kunstenaar zelf.

Michel Martens werd in 1921 te Wervik geboren, behaalde het diploma van onderwijzer en gaf tot 1945 les te Komen. Na zijn militaire dienst te hebben vervuld in Ierland, Engeland en Duitsland, vestigde hij zich in 1947 te Damme. Daar probeerde hij als schilder aan de kost te komen. Vrij toevallig kreeg hij een bestelling voor een glasraam, dat voor de kloosterkapel van zijn geboortestad Wervik bestemd was. Hij had nog nooit een glasraam gemaakt, maar waagde het erop. Twee dagen ging hij in een atelier werken om de techniek te leren kennen en raakte zo geboeid door deze kunstvorm, dat hij besloot er zich volledig aan te wijden. Geheel op eigen kracht en door zelfstudie maakte hij zich de kunst van het glasraam eigen. In de jaren 1950 en '60 heeft hij grote faam verworven als een bijzonder begaafd kunstenaar-glazenier, die zowel bij het herstel van de door de oorlog beschadigde kerken als bij de bouw van nieuwe bidplaatsen erin slaagde, ramen te ontwerpen die op zichzelf beschouwd heel fraai waren en tegelijkertijd volkomen geïntegreerd

[p. 593]

Michel Martens: ‘Spiegelobjekt in de Generale Bankmaatschappij te Aalst’ (2 reliëfs van 6×2,40×0,25 m.).

waren in de architektuur van het gebouw. Hij kreëerde zowel figuratieve als niet-figuratieve glasramen, maar gaf in beide gevallen zijn werk een zeer persoonlijke vorm en klankkleur, een geheel eigen stijl, die ook in het buitenland grote waardering vond.

We willen hier evenwel niet over de geschiedenis van Martens' aktiviteiten op het gebied van het glasraam schrijven - dat zou een artikel op zichzelf dienen te worden - maar aandacht vragen voor zijn glasschilderingen en spiegelobjekten.

Ongeveer vijftien jaar geleden besloot Michel Martens het materiaal glas voor andere scheppingen aan te wenden. Met die glasschilderingen of glasreflekties begon voor hem een tweede loopbaan: die van een volledig vrije, niet aan opdrachten of architekturale vereisten gebonden kunstenaar. Meteen zat hij ook met het hem zo vertrouwde glasmateriaal midden in een groot aantal problemen van zowel estetische als technische aard.

Voor die glasschilderingen bedacht hij de naam ‘glasreflekties’, daarmee een van de hoofdkenmerken van die objekten, namelijk de weerkaatsing, benadrukkend.

In de glasreflekties wordt het glas niet aangewend om een raam of een wand op te bouwen, maar als bouwmateriaal op een ondoorzichtig dragend paneel. Het glas, al of niet doorschijnend, wordt in allerlei vormen gesneden en op het paneel gekleefd, zodat een grote puzzel ontstaat. Onder het doorzichtige materiaal wordt soms papier aangebracht. Ook kan de ondergrond worden geverfd, kunnen verschillende lagen glas gebruikt of de glasfragmenten met emailverven behandeld worden. Door die werkwijzen wint het al zo levendige glas aan variatie en schakering.

Om twee redenen noemde Martens deze panelen glasreflekties. Allereerst wegens de reflekties zelf, de weerkaatsingen en spiegelingen van het glas. Verder omdat deze kunstwerken eveneens de reflekties, d.i. de overdenkingen en overwegingen van hun schepper, vertonen. Ze ontstaan uit en door de uiteenzetting van de kunstenaar met zichzelf en met zijn materiaal. Op hun beurt roepen ze bij de beschouwer een geestelijke en estetische aktiviteit op.

Wie die werken ziet, wordt in de eerste plaats verrast door de vindingrijkheid van de artiest. Gebruik makend van zijn jarenlange vertrouwdheid met het glas, heeft hij er een aantal boeiende, zelfs onvermoede effekten mee weten te bereiken. Opmerkelijk wooral is de grote verscheidenheid van de panelen, wat betreft tema, sfeer, koloriet en struktuur.

Geleidelijk begon Michel Martens ook spiegelglas i.p.v. doorzichtig glas te gebruiken. In 1974 maakte hij zijn eerste ‘spiegel-objekten’: het zijn, net als zijn reflekties, tweedimensionaal gekonstrueerde werken, maar volledig in spiegelglas uitgevoerd. Toch vertoont het oppervlak van deze glaspuzzels bij nadere beschouwing een licht reliëf, omdat Martens er bepaalde stroken of fragmenten volgens een kleine invalshoek op heeft geplakt. Het gevolg is een wat gebroken oppervlak, dat het licht opvangt en in diverse richtingen weerkaatst.

Een typisch werk van die aard is White Male. De horizontale versnijdingen, de indeling volgens de vertikale middellijn en het lichte reliëf leiden tot een boeiend spel van reflekties en tevens tot talrijke ritmische effekten. Wie overgaat van het kijken nààr het werk tot het kijken in het werk, ziet een veelheid van lichten ruimte-elementen die bij elke beweging van de kijker wisselen. De versnijdingen, versnipperingen en fragmenten van licht, ruimte en bewegig gaan samen met de vermenigvuldiging ervan in de omgeving van de kijker, zodat optische en kinetische eigenschappen hier voortdurend door elkaar vloeien.

Van de vlakke werken van het type White Male ging Martens over tot meer ruimtelijke strukturen. Op dragers die zelf tot reliëfkonstrukties werden uitgewerkt, bracht hij spiegelstroken aan die volgens geometrische grondvormen werden geordend.

[p. 594]

Michel Martens: ‘Haven voor Sheba’ (hoogte: 3 m).
Bekroond met de provinciale prijs voor beeldhouwkunst 1978.
(Foto Roger Buyse.)

Een volgende stap was het aanbrengen van volledige kubussen op diverse achtergronden van glas: effen, gemarmerd, gespikkeld.

Verrassend is ook de grote verscheidenheid in kleur en toon. Behalve van de gewone kwikspiegel maakt Martens gebruik van glas met brons-, lood- en koperbeslag. Gekleurd glas wordt eveneens verzilverd en aangewend. Spiegel nr. 7802 is een objekt met een lichte reliëfwerking van talrijke kleine glasvierkanten die de fijnste nuances van blauw vertonen.

De grotere panelen met een sterkere reliëfstruktuur - de diepte bedraagt 10 tot 25 cm. - openden voor Martens opnieuw de weg naar de architektuur. In een bankgebouw te Aalst maakte hij een dode wand tot een levendig onderdeel dat met zijn optische en kinetische kwaliteiten de gehele omgeving ánders, d.w.z. beter en rijker en boeiender, heeft gemaakt. Het vertikalisme van de glaskonstruktie vangt en versnijdt, versnippert en fragmenteert het horizontale van de omgevende architektonische onderdelen, grijpt en werpt het licht in alle richtingen, versplintert en vermenigvuldigt het beeld van de naderende kijker. Een groot werk van dezelfde aard kreëerde Martens korte tijd geleden voor de woonkamer van de echtgenote van Sultan Ben Abdul Azir. Over een oppervlakte van zeven bij twee meter werd in de sultanswoning te Dharhan - een stad gelegen aan de Perzische Golf - een spiegelreliëf aangebracht, dat een diepte bezit van 28 cm. en in zilver-, brons- en blauwgekleurd glas werd uitgevoerd.

Van de nagenoeg vlakke glasschildering kwam Martens tot het reliëf; van het reliëf ging hij over tot de volledige driedimensionaliteit: het spiegelobjekt in de ruimte. In het A.Z. St.-Jan waren de eerste, vrij in de ruimte staande glaszuilen te zien: geometrisch opgebouwde, vertikaal oprijzende konstrukties, die als totems van de eigen tijd in blauw, geel en groen gekleurd glas de omgevende architekturale vormen vingen, weerkaatsten en animeerden.

Haven voor Sheba is het meest recente ruimtelijke spiegelobjekt. Het bestaat uit drie zuilen van drie meter hoog, waarvan één licht schuin is geplaatst. De zijden van de kolommen weerkaatsen niet alleen de omgeving, maar ook de spiegelbeelden van de ertegenover liggende vlakken, zodat er een veelfacettige versnijding plaats heeft van lucht, omgeving en ruimte. Wie eromheen wandelt, ontdekt altijd nieuwe beelden: zichzelf, de hemel, de bomen, fragmenten grasperk, de huizen in de verte, de niet-figuratieve konstruktie van de zuilen zelf die, slechts door het blauw van de hemel gekleurd, als een eterische en transparante struktuur verschijnen.

Michel Martens stuurde Haven voor Sheba in voor de prijs voor beeldhouwkunst van de provincie West-Vlaanderen. Hoewel de inzendingen voor de wedstrijd een heel behoorlijk peil vertoonden, aarzelde de jury geen ogenblik en riep Martens tot winnaar uit.

Jaak Fontier.