Ons Erfdeel. Jaargang 21

Liefdesroman van Adriaan van der Veen.

Nadat Adriaan van der Veen (1916) in een trilogie (1968: Kom mij niet te na, 1969: Vriendelijke vreemdeling en 1972: Blijf niet zitten waar je zit) het ambacht van de schrijver en de literaire wereld waarin hij zich beweegt, had verwoord met veel indirekte verwijzingen naar tal van kollega's, verscheen in 1975 de omvangrijke en hoofdzakelijk ook goed ontvangen roman In liefdesnaam, in 1977 gevolgd door De geluksvogel; beide boeken waarin de liefde het voornaamste tema is.

Toch markeert In liefdesnaam geenszins een nieuwe periode in het werk van Van der Veen, want hij blijft de autobiografische lijn die door zijn hele oeuvre loopt, getrouw. In een interview verklaarde hij dat zo: ‘Een mens moet toch reageren op zijn situatie. Een schrijver doet dat in een boek’ (Het Vaderland, 24 dec. 1976). Naast belletristisch werk waarvoor hij in 1952 en 1976 is onderscheiden met de Van der Hoogtprijs en de Vijverbergprijs, ontplooit Van der Veen zijn journalistieke kwaliteiten als kunstredakteur van NRC/Handelsblad.

De al op leeftijd zijnde auteur Peter Veerman gaat in De geluksvogel met zijn veel jongere vriendin Mariette naar Malta om er te gaan werken aan een roman. Een Hiltonhotel op een in hoofdzaak op het toerisme afgestemd eiland lijkt daarvoor niet het meest geschikte oord, niet alleen vanwege de praktische moeilijkheden: ‘De kaptafel met het opklapbare blad bleek uitstekend geschikt als schrijftafel, beter dan het lage geval van glas waarop ze ontbeten’, maar vooral omdat Peter en Mariette zich al spoedig zien opgenomen in de mondaine hotelwereld. Peter ontmoet een oude kennis, Tony die met hem gemeen heeft dat ook hij zijn vrouw heeft verloren, alleen zoekt Tony via paranormale weg kontakt met zijn overleden Mildred, terwijl Peter door toeval in kontakt kwam met Mariette, die net een stukgelopen verhouding achter de rug had en op Peters verzoek om bij hem te blijven bevestigend antwoordde. Tony trekt veel op met een wat eksentrieke vrouw, Ingrid die er vooral op uit lijkt te zijn om Mariette te takseren. Het ‘verleiderstype’ wordt belichaamd door een jonge en aantrekkelijke Engelsman, Alan, die een bedreiging moet gaan vormen voor Peter. De uitvoerige beschrijvingen van de tochten die Mariette en Peter over het eiland maken, druipen van de erotische symboliek, zonder dat ze een funktioneel deel vormen van het verhaalgegeven. Ook de momenten doorgebracht op terrasjes en in eethuizen komen vrij uitvoerig aan bod en behalve de voorgezette spijzen zijn dan ook de andere gasten een welkom onderwerp van gesprek. De vergelijking met het reisgezelschap van Jan Wolkers in diens recente roman De Kus ligt voor de hand en Wolkers wint het dan ver van Van der Veen in raakheid van de typeringen en kracht van de beelden. De hoofdpersonen in De geluksvogel komen niet tot de afzondering die men van een auteur zou verwachten en zij raken betrokken bij de dansfeesten die er 's avonds tot vermaak van de gasten plaatsvinden. Peter wordt daardoor meer en meer gekonfronteerd met zijn leeftijd en hij gaat zich op hinderlijke wijze afvragen of zijn ouderdom geen

[p. 587]

beletsel vormt voor Mariette om van hem te houden en kontinu in zijn nabijheid te vertoeven. Het negende hoofdstuk staat in het teken van de ruzie, want Mariette reageert furieus op Peters gezeur: ‘Je weet niet half wat een klootzak je was gisteren. Je had het over mijn dagboek, dat ik zo ijverig bijhield. Het hield me bezig! Ik had je willen zeggen dat je dan maar moest opdonderen als je dacht dat ik door jou zoet gehouden wilde worden, maar daar was je veel te bezopen voor’. Nadat het meningsverschil is uitgepraat, reizen Mariette en Peter terug, niet nadat zij voor hun vertrek het bericht horen over de verdwijning van Tony: ‘Zijn verdwijning hoorde bij het eiland, onverklaarbaar, mysterieus, zoals Ingrid zou zeggen’.

De geluksvogel te beschouwen als een vervolg op In liefdesnaam, weliswaar met andere personen, is gerechtvaardigd: de hoogleraar letteren uit In liefdesnaam voelt zijn liefde voor zijn vrouw die ongeneeslijk ziek is, bekoelen omdat hij het stervensproces emotioneel niet kan verdragen en hij vlucht dan in een seksuele verhouding met een jongere bovenbuurvrouw. In De geluksvogel zijn we een stadium verder: de dood is achter de rug, een nieuwe levenspartner gevonden maar dat schept problemen en dat zijn twee van de drie hoofdlijnen van het verhaal: de verhouding met zijn gestorven vrouw (die beschreven moet worden in de te schrijven roman) in de ik-vorm, de relatie met Mariette die door de buitenwacht maar met moeite wordt geaksepteerd om overigens verschillende redenen, een buurvrouw tuis reageert met pesterijen, omdat de relatie niet in overeenstemming is met de geldende konventie en Tony beschouwt het vooral als een verdringen van zijn huwelijk. De problematiek van het ouder worden komt op Malta tot een uitbarsting als Alan daadwerkelijk (altans zo ervaart Peter dat) een bedreiging gaat vormen voor zijn geluk. Om Peters gevoelens te beschrijven wisselt Van der Veen de in de hij-vorm geschreven fragmenten af met die in de ik-vorm. Deze twee verhaallijnen komen samen op Malta waar de verhouding tussen Peter en Mariette zich moet gaan uitkristalliseren in een ruimer kader dan tussen de twee personen zelf en dat vormt de zwakte van de roman. Van der Veen heeft namelijk zijn toevlucht gezocht in een modieuze, lege societywereld waarin de konventies evenzeer vastliggen en verstard zijn als in de genoemde burgerlijke milieus. Het vechten voor geluk tuis, d.m.v. zeer goed geschreven flash-backs opgeroepen, overtuigt het volkomen voorspelbare gedrag van de protagonisten op Malta in het geheel niet, waarbij het dan ook nog bijzonder storend is dat Van der Veen in zijn uitwerking blijft steken. We vernemen niets meer over het geschrift waaraan Peter bezig was en het plotselinge verdwijnen van Tony en de verwijzing naar de mysterieën van het eiland is een kunstgreep die in de betere kitschlektuur ook niet zou misstaan. De romans die deze decennia geschreven worden, zijn niet meer zo breed opgezet als het geval was bij de negentiende eeuwse romans, zorgvuldigheid bij de uitwerking van het verhaal mag dan nu zeker geëist worden. Te zeer bij het tema blijven maakt een roman wellicht star en weinig prettig leesbaar, het leesgenot dat Van der Veens soepele, realistische, maar ook erg kwasi-modieuze gebabbel oplevert, waardoor De geluksvogel soms meer een kulinaire- of reisgids lijkt, berokkent schade aan de interessante kern van het verhaal: de liefde tussen twee mensen tégen de afwijzing door de buitenwereld in en ondanks de grote leeftijdsverschillen.

Daan Cartens.

Adriaan van der Veen, De geluksvogel, verscheen in 1977 bij Querido, Amsterdam, en kost f. 19.90.