Ons Erfdeel. Jaargang 21

[p. 506]

Jan Dries met ‘Meditatiestenen’.

[p. 507]

Jan Dries
De materie voorbij
Dr. Lydia M.A. Schoonbaert

Geboren te Izegem in 1930. Studeerde kunstgeschiedenis en oudheidkunde aan de Rijksuniversiteit te Gent. Eerstaanwezend assistent aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen. Medewerker voor plastische kunst aan het dagblad De Standaard. Schreef op wetenschappelijk gebied o.m. Historiek en Analyse van de Passie en de Kruiswegen van Albert Servaes (doktoraatsverhandeling), over James Ensor, de Vlaamse ekspressionisten. Publiceerde onder pseudoniem Jozefa van Houtland de gedichtenbundels Viool en Snaar (1954), Lijnen zonder Kruispunt (1956) en Cardiogram (1962).
Adres:
Welvaartstraat 33, 2000 Antwerpen.

‘Het zelf maken maakt zichzelf’ is een versregel van dichter-beeldhouwer Johan Lievens over het werk van zijn vriend Jan Dries. Sinds enkele jaren woont de behoedzaam pratende man met baard teruggetrokken te Zoersel in een merkwaardig huis. Hij heeft het zelf ontworpen, vertrekkende vanuit de idee dat het atelier steeds zichtbaar moet zijn. Het is dan ook de kern van de woning, die in een bosrijke omgeving is ingeplant. Het schurend wrijven van de beelden mengt zich met de intieme keukengeluiden en de kinderpret. Zo is het leven en er middenin werkt Jan Dries.

Hij werd geboren te Mol op 8 december 1925 en studeerde aan de Akademie (1948) en aan het Hoger Instituut voor Schone Kunsten te Antwerpen (1955). In 1958 was hij stichtend lid van de groep G58 samen met o.m. Bert De Leeuw, Cel Overberghe, Vic Gentils, Filip Tas, Dan Van Severen (1). Met deze groep stelde hij in hetzelfde jaar keramieken tentoon in het Hessenhuis te Antwerpen. Met Bert De Leeuw en Hugo Raes reisde hij door Spanje.

In 1959 kapte Jan Dries een torso uit marmer. Sedertdien werkt hij haast uitsluitend met dat materiaal. ‘Marmer is hoofdzakelijk een lichtmaterie, daarom heb ik die gekozen’. Het werden uiterst moeilijke jaren, marmer is immers een kostbaar materiaal. Jan Dries deed ook het voorkappen zelf, een zwaar en tijdrovend werk waarbij grote delen van het blok worden weggehaald en dat meestal door vaklui wordt gedaan.

In 1962 verbleef hij voor het eerst te Carrara aan de Scuola del Marmo. Carrara is bekend voor zijn marmer en zijn uitstekende marmerkappers. De kunstenaar wou het ambachtelijke deel van zijn werk volledig onder de knie hebben: ‘de materie gehoorzaamt u dan. Alleen een bezorgde stielkennis kan een perfekte uitvoering gelijkbrengen met de zuiverheid van de geest’.

[p. 508]

Jan Dries: ‘Sleutel van licht’
(1975, carrara marmer, statuari).

Jan Dries wil de materie voorbij. Hij heeft geen enkel ruw bekapt beeld omdat de materialiteit op deze wijze precies tastbaarder wordt. Aan de andere kant vermijdt hij zoveel mogelijk het glanzend polijsten van de witte beelden, omdat weerkaatsend licht de zuiverheid schaadt. Glad gewreven mat marmer noteert gewillig elke nuance van het licht. En de hoofdbekommernis van Jan Dries is het licht weergeven. Al zijn beelden zijn abstrakt. Hij heeft nooit de behoefte gehad om de menselijke figuur uit te beelden. Wat hij wil is een ervaring, een aandoening omzetten in waarneembare vorm.

Geboeid door het licht ontstond in 1975. De balkvormige blok is in twee richtingen cylindervormig doorboord. De beeldhouwer steekt de armen erdoor. Een indrukwekkende ervaring, vrijwillig in de boeien van het licht geslagen zijn. Boeien betekent hier ook alle aandacht opslorpen.

Jan Dries is een man van lichaam en van geest die de dualiteit sereen wil oplossen. Via eigen ervaring komt hij tot meditatie, die rezulteert in het gestalte geven van de beleving in een kleivorm, die ter grootte van een ei in de handpalm ligt. Die kleivorm wordt later vergroot uitgewerkt in marmer zodat men het beeld best bekijkt vanop een paar meter afstand. Komt men dichterbij dan worden de details duidelijker. Gaat men verder weg dan verliest men het beeld. En Jan Dries vindt het aanvoelen van, het kontakt met het beeld heel belangrijk.

Dit aanvoelen vraagt enig geduld en een meditatieve instelling. Er is immers een

[p. 509]

sterke verwantschap tussen de levensfilosofie van de kunstenaar en die van de Oosterse volkeren. Zittend bij de Meditatiestenen lijkt hij een Oosterse wijze. De meditatiestenen bestaan uit een groep van acht gehalveerde marmercylinders waarvan de rechtopstaande snijvlakken een ruit vormen. Het verplaatsen van de stenen volgens een welbepaalde orde kan aanleiding geven tot het andere gebeuren, dat tot rust brengt. Het verplaatsen vraagt wel een beheersing, een vrij worden van zichzelf, van het gewone alledaagse. De leegte ‘le vide’ bereiken is erg belangrijk in het Zen-boeddhisme. Door de leegte ontstaat het gevoel van vrijheid, van hét leven in mij.

Het idee van de dynamische orde is het basisidee van alle Oosterse filosofiën en van het oeuvre van Jan Dries. Door middel van tegenstellingen: de rechte en de kromme, het volle en het lege, roept hij deze kosmische orde op onder meer in het prachtig Vol-ledig. Twee spiralen vormen het uitgangspunt van dat beeld. Het blok Carraramarmer van 250 kgr., met diameter van 60 cm., is uitgekapt tot een dikte van een halve cm. en weegt nog 2,5 kgr. In deze gedepouilleerde skulptuur bereikte Dries een sublieme synteze van wat in het Oosten wordt genoemd de ordeningsrelatie van Yin en Yang, het vrouwelijke en het mannelijke, de kromme en de rechte, het donkere en het heldere, het geborgene en het strevende.

Alles wat Jan Dries uitdrukt is geordend in het grote kosmische gebeuren. Titels zoals Aum of levensadem, Zijn, Het, Zijns gelijke getuigen daarvan.

Aum is een bol van binnen uitgekapt op rechte lijnen die van de opening in de voorkant naar de opening in de achterkant van de bol lopen. Draait men het beeld dan wordt de voorkant de achterkant en de bovenkant de onderkant: ‘Het een is het ander en het ander is het een’. Veel vroegere werken zoals Eenmaal en Geborgen zelf bestaan uit een marmeren

1.
Jan Dries: ‘Geboeid door het licht’ (1975).

2.
Jan Dries: ‘Vol-ledig’
(1974, carrara marmer, statuari).

cylinder één of tweemaal doorgesneden door een spiraalvormige beweging. De delen kunnen uit elkaar gehaald worden of tegen elkaar gezet. Ze worden totaal één, passen perfekt in elkaar. ‘Met twee één zijn, daar hunker ik naar, ik ben ervan bezeten’. Die bezetenheid wil de beeldhouwer niet uitdrukken als konflikt, hij wil de vrede met de dingen. De delen van het geheel kunnen dus een verandering teweegbrengen: ‘het leven in de schommel gelegd’ zoals de kunstenaar dat zo poëtisch

[p. 510]

Jan Dries: ‘Pirouette’
(1977, carrara marmer, statuari).

uitdrukt. Maar bewegend komt alles weer tot rust.

Omwille van de beweging - in het kosmische gebeuren staat niets onveranderlijk stil - maakt Jan Dries zelden of nooit gebruik van sokkels. De aardbol is hem genoeg om de dingen te dragen. Beelden steken bij hem ook niet vast op een metalen punt. Sommige van zijn laatste werken zoals Pirouette (1977) maken een wiegende beweging als men ze zacht aanraakt, andere schommelen in een paarbeweging.

Jan Dries is door een louteringsproces gegaan in de vorm van een ontlediging van het bijkomstige en het toevallige. In dit langdurig proces is hij tot zichzelf gekomen door een dialoog met zijn kunst. Hij heeft leren praten met zijn werk, een warm en onophoudelijk gesprek. De toeschouwer ziet hij als medebetrokken in het kosmische gebeuren dat zich voltrekt in de stille, witte marmerskulpturen, die als het ware zwevend op de grond rusten. Dat mede-scheppen vraagt van ons ook een louteringsproces. Kunst is vaak moeilijk, vooral als het om een eenvoudige vormgeving gaat.

Een van zijn beelden noemde Jan Dries Ademend leven. Hij is een bevoorrecht man. Zijn stielkennis laat hem toe een grootse levensbeschouwing in marmer gestalte te geven, zonder dat het tot een stolling komt. Aan dat verstijvingsverschijnsel lijdt de kunst van de akademisten en van veel moderne schilders en beeldhouwers. De echte kreator is hij die tot leven brengt.