Ons Erfdeel. Jaargang 21

Publikaties

Gedenkboek 125 jaar Willemsfonds.

In 1977 liet het Willemsfonds n.a.v. zijn honderdvijfentwintig jarig bestaan dat in 1976 werd gevierd, een gedenkboek verschijnen met een zeer gevarieerde inhoud.

In dit blad verdienen de artikelen van A. Verhulst, voorzitter, W. Prevenier, sekretaris van het Willemsfonds, en A.W. Willemsen uitvoeriger te worden belicht.

In Het Willemsfonds en vijfentwintig jaar Vlaamse Beweging 1951-1976) schetst A. Verhulst zakelijk en objektief de rol van het fonds in de ontvoogdingsstrijd van de Vlamingen. In de voorbije vijfentwintig jaar onderscheidt hij duidelijk twee periodes. Na een periode van behoedzaam en zelfstandig optreden, trad het Willemsfonds vanaf 1965 krachtiger op de voorgrond en was het tot 1971 zonder meer toonaangevend voor de Vlaamse Beweging. Het fonds speelde inderdaad een toonaangevende rol in het Overlegcentrum voor Vlaamse Verenigingen (O.V.V.) en was tegenover de politieke achterban vooruitstrevend en zelfs kontesterend. Ze beïnvloedde op besliste wijze de houding van het liberale politieke kamp i.v.m. het PVV-taalvergelijk dat de Vlaamse verworvenheden uit de taalwet van 1963 op de helling dreigde te zetten, het statuut voor Brussel, de kwestie Leuven, de kulturele autonomie en het kultuurpakt.

W. Prevenier gaat in zijn artikel De vrijzinnige problematiek in het Willemsfonds tussen 1951 en 1976 uitvoeriger in op de radikalisering van de vrijzinnige gedachte, waarbij twee strekkingen diametraal tegenover elkaar stonden. Enerzijds de strekking die, om de werfkracht van het fonds te verhogen aansluiting wou bij een politieke organisatie of partij en ‘vrijzinnig’ gelijkstelde met vrijheidsgezind, pro-

[p. 151]

gressief en verdraagzaam in de hoop dat daardoor veel katolieken ongehinderd zouden kunnen toetreden. Deze beleidsvisie werd fel bestreden door de strekking die het begrip vrijzinnigheid wilde radikaliseren omdat de vrijzinnigen in de BSP en vooral in de PVV dreigden buitenspel gezet te worden en in een kultureel autonoom Vlaanderen de minorisatie van de vrijzinnigen ten nadele van de katolieken onvermijdelijk zou zijn. In die ideologische strijd waren wel geen overwinnaars maar toch werd de eerste visie verworpen.

Bij de bespreking van het kultuurpakt, door A. Verhulst op voorstel van de PVV ontworpen, had W. Prevenier toch wel de waarde van het pakt enigszins mogen relativeren. Na 10 jaar heeft dat pakt toch duidelijk niet die resultaten opgeleverd die bij het ontwerpen ervan werden beoogd.

In Liberalisme en Vlaamse Beweging vóór 1914 beschrijft A.W. Willemsen de invloed van de liberale flaminganten, vooral in het Willemsfonds sterk vertegenwoordigd, op de Vlaamse Beweging. Die invloed was het grootst in de periode van 1900 tot 1914 toen vooral de vrijzinnigen de liberale partij grotendeels meesleepten in de radikalisering van het Vlaamse eisenprogramma. Na de oorlog verschrompelde de liberale partij, vele liberale flaminganten stapten toen immers over naar de Frontpartij of kwamen in de socialistische partij, toen sterk in opgang, terecht. Het liberale flamingantisme heeft zich, zoals ook blijkt uit het artikel van Verhulst, pas lang na de Tweede Wereldoorlog van die aderlating kunnen herstellen. Een groter kompliment, om met Willemsen te besluiten, kunnen we het Willemsfonds vandaag dan ook niet maken.

Werner Duthoy.

Gedenkboek 125 jaar Willemsfonds (1851-1976), De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen/Amsterdam, 1977, 196 blz.