Ons Erfdeel. Jaargang 21

Dossier Abbeville.
Arrestaties en deportaties in mei 1940.

Bij het Davidsfonds verscheen in 1976 van Carlos H. Vlaemynck Dossier Abbeville, een studie ‘opgedragen aan alle politieke gevangenen en slachtoffers van oorlogsmisdaden, ongeacht hun ras, nationaliteit of ideologische overtuigingen om het even in welk kamp zij gevallen zijn’. Vanuit deze onpartijdige gezichtshoek beschrijft Vlaemynck, die rechten en geschiedenis studeerde aan de universiteit te Gent, de lotgevallen van 78 politieke gevangenen die op 15 mei 1940 vanuit de gevangenis van Brugge naar Abbeville en 56 onder hen nog verder naar Rouen en Caen werden weggevoerd.

In de inleiding zegt de auteur dat het bloedbad van Abbeville tot nu toe uitsluitend verbonden werd met de moord op Joris van Severen, stichter en leider van het Verdinaso. Hij bestempelt zijn boek als een zo nauwkeurig mogelijke studie over een brok pijnlijke en delikate geschiedenis waarbij 78 Belgen en vreemdelingen als potentiële kollaborateurs werden aangehouden, gevangengenomen en overgeleverd aan Franse militairen. Uiteindelijk werden 21 onder hen zonder enige vorm van proces, zonder ooit door een verantwoordelijke instantie te worden verhoord, tijdens de Duitse bombardementen op Abbeville in mei 1940 door Franse soldaten vermoord. De auteur stelt zich de vraag hoe en waarom en op welke basis dit alles is gebeurd en hoe zoiets in een rechtsstaat mogelijk is. Behalve de inleiding bevat het boek 19 hoofdstukken, een kronologisch overzicht, 20 bladzijden foto's van de verdachten en de moordpartij en 25 bladzijden ongepubliceerde dokumenten uit publieke en partikuliere bron.

Het objektief relaas van deze tragedie onthult hoe in enkele dagen heel onze rechtsstaat verwerd tot een regime waarin willekeur, machtswellust en terreur heersten. Vlaemynck gaat bij elk van de 78 verdachten na hoe en om welke redenen ze werden aangehouden. Joris van Severen en zijn vriend Jan Rijckoort stonden op de lijst van de verdachten, d.w.z. van degenen die ervan verdacht werden ‘betrekkingen te onderhouden met een vreemde mogendheid of waarvan de aanwezigheid op het nationale grondgebied de militaire operaties zouden hinderen’. Dat klinkt zo ongerijmd in het geval van Van Severen dat naar andere motieven moet gezocht worden. Noch de tussenkomst van Van Severens vrienden om hem vrij te krijgen, noch deze van Nothomb of van Louis de Lichtervelde bij Janson, minister van Justitie, of bij eerste minister Pierlot mochten helpen. Uit het dossier blijkt trouwens dat toen Pierlot en Janson op 13 mei 1940 mondeling aan Nothomb lieten weten dat Van Severen vrijgelaten zou worden, zij in feite op dezelfde dag beslisten hem gevangen te houden. Het zou interessant zijn deze adviezen te kennen en te weten wie ervoor verantwoordelijk is. Het is in ieder geval zonderling dat Van Severen, die zijn medewerkers had opgeroepen trouw het vaderland te verdedigen, aangehouden werd en bleef, terwijl Staf Declercq, leider van het Vlaams Nationaal Verbond, die beweerde subversieve akties te voeren om de moraal van het leger te ondermijnen, na één dag werd vrijgelaten.

De wet van 11 maart 1940 betreffende de verdediging van de nationale instellingen gaf aan de militaire rechtbanken de bevoegdheid om de misdrijven tegen 's lands onafhankelijkheid te beteugelen. Ten einde de procedure-moeilijkheden die uit de wet voortkwamen op te lossen, werd door de regering een koordinatiekomitee opgericht ‘om de taken van de burgerlijke en militaire parketten, van de bur-

[p. 152]

gerlijke en militaire politie te coordineren’. Het komitee stond onder voorzitterschap van Janson, minister van Justitie, terwijl Hayoit de Termicourt, advokaat-generaal bij het Hof van Cassatie, Remy Pholien en Destexhe, prokureurs-generaal te Gent, Brussel en Luik, Ganshof vander Meersch, auditeur-generaal, De Foy, administrateur-generaal van de veiligheid en soms Camu, koninklijk kommissaris voor de hervorming van de administratie, deelnamen aan de besprekingen. Dat Komitee besliste op 16 april 1940 dat lijsten aangelegd zouden worden met namen van degenen die ervan verdacht werden betrekkingen te onderhouden met een vreemde mogendheid of wiens aanwezigheid de militaire operaties zouden hinderen. Het kwam er in de praktijk op neer de mogelijkheid te scheppen om zonder enige vorm van proces, zonder verdediging en in volledige afzondering verdachte personen in interneringskampen op te sluiten.

Bij het uitbreken van de oorlog gaf De Foy op 10 mei bevel alle verdachten te doen aanhouden. Het bevel werd, wat de gevangenen van Brugge betreft, door de prokureur-generaal van Gent overgemaakt aan Vervaet, prokureur te Brugge, die op zijn beurt de hoofdkommissaris Vanlerberghe opdracht gaf de nodige maatregelen te treffen. Vanlerberghe was een gewezen adjudant van het leger. Hij had twee inspekteurs: Masijn die uit de rangen van de Brugse politie kwam en Vankerckvoorde, gewezen sergeant van het leger. Deze ekiepe ficheerde de verdachten. Om een idee te geven hoe oordeelkundig de fiches waren opgesteld haalt Vlaemynck o.a. het volgende feit aan: een schoenfabrikant uit Izegem die voor zijn bottines in verschillende politieke week- en maandbladen publiciteit maakte, werd op de fiche ingeschreven als V.N.V.-er, Dinaso, reksist, kommunist en socialistische Jonge Wachter.

Onder de 78 verdachten bevonden zich 21 Belgen, 13 Vlamingen en 8 Walen. Vanuit politiek en ideologisch standpunt waren er o.m. 1 gewezen kommunist, 2 reksisten, 2 Dinaso's, 1 V.N.V.-er, 1 flamingant, 2 vermoedelijk Duitsgezinden, 2 Duitse spionnen, 1 Intelligence Service, 1 door de Fransen aangehouden Belg, 1 vrouw aangehouden in plaats van haar schoonzoon, 1 bij vergissing aangehouden Belg en 3 Belgen aangehouden ten gevolge van de 5e kolonne-psychose. Omdat er Duitsers en Duitse spionnen bij betrokken waren, werden de twee verantwoordelijken voor de moordpartij, luitenant Caron en sergeant Mollet door de Duitse krijgsraad ter dood veroordeeld en terechtgesteld.

Vlaemynck stelt ook de schuldvraag in zijn studie. Wie is schuldig aan al de mishandelingen, aan de overlevering van de verdachten aan Franse militairen en aan de slachting te Abbeville? Hoewel de auteur de mening is toegedaan dat ieder land in dergelijke dreigende oorlogsdagen de nodige voorzorgsmaatregelen moet kunnen treffen, blijkt hij ervan overtuigd dat de maatregelen van de Belgische overheid veel te laat kwamen om behoorlijk uitgevoerd te kunnen worden. Daarbij legt hij er sterk de nadruk op dat geen enkele staat het recht heeft zijn politieke verdachten aan een vreemde mogendheid uit te leveren. De verantwoordelijkheid van Janson voor dit alles schijnt voor Vlaemynck vast te staan. In elk geval is het bedenkelijk dat welke Belg of vreemdeling ook zo maar aangehouden kon worden op basis van een vijandige publieke opinie of van vage vermoedens tegen hun potentiële houding in oorlogstijd. Zonder objektieve en duidelijke wettelijke kriteria vast te leggen, vervalt men in een regime van willekeur en rechteloosheid. De auteur haalt ook een interessant arrest aan van de Raad van State, d.d. 10 april 1962, waarin op impliciete wijze de verantwoordelijkheid van Belgische gezagsdragers in 1940 werd erkend. Tot nu toe heeft nog nooit één Belgische regering het aangedurfd openlijk en officieel eerherstel te verlenen aan de slachtoffers.

Als morgen de vijand opnieuw de grenzen overschrijdt, zal de overheid dan tijdig maatregelen genomen hebben om te voorkomen dat opnieuw onschuldigen moeten boeten? Vlaemynck zegt onder meer dat er op het ministerie van Buitenlandse Zaken te Parijs een dossier over Belgische aangelegenheden bestond. Zaten in dit dossier lijsten met Belgische verdachten? En door wie werden ze eventueel opgesteld?

De studie van Vlaemynck is een opvallend dokument dat om zijn algemeen menselijk karakter op een grote belangstelling mag rekenen.

Mr. Raf Renard.

Dr. Carlos H. Vlaemynck, Dossier Abbeville. Arrestaties en deportaties in mei 1940, Davidsfonds, Leuven, 1977, 424 blz.