Ons Erfdeel. Jaargang 21

Beeldende kunst

Nadine Van Lierde: verbeelding.

Nadine Van Lierde is een van de zeer weinige Vlaamse beeldende kunstenaars (ik vergat te zeggen ‘kunstenaressen’ - de semantiek is hier feministisch geëngageerd), bij wie in hun hele ontwikkeling het figuratieve element steeds aanwezig is gebleven. Zonder me hierop te willen toespitsen zal deze vaststelling zeker wel te maken hebben met haar persoonlijkheid en talent die ik hier bondig zal proberen te omschrijven.

Betekenisvol in verband met dit figuratieve element is bijvoorbeeld eerst en vooral het feit dat Nadine Van Lierde van in haar jeugd een grote voorkeur had voor tekenen, en dat sindsdien altijd is blijven doen. Haar beeldend oeuvre valt uiteen in enerzijds een grafisch/pikturaal gedeelte, bevattende tekeningen in allerhande technieken (onder andere kleurpotlood, akwarel, Chinese en gekleurde inkt, sepia), en anderzijds een plastisch gedeelte met de schilderijen.

Nadine Van Lierde studeerde eerst dekoratie te Brugge en volgde daarna de Gentse Akademie, waar ze van 1960 tot 1963 Jan Burssens als leraar had. In die tijd, toen de lyrische abstraktie en aanverwante in Vlaanderen hoogtij vierden, maakte Nadine Van Lierde hoofdzakelijk pentekeningen, figuratief van aard, nogal ekspressionistisch, met een erg intense verbeelding. Ze werd geboeid door kunstenaars als Goya, Velasquez, Bosch en J. Petlui, maar in haar werk viel toen ook reeds het poëtische element op, dat achteraf steeds is gebleven, net als het centraal stellen van de mens of de menselijke figuur, waarbij later de natuur meer en meer belangrijk is geworden.

Dit naar mijn gevoel zeer gedreven werk uit het begin van de jaren zestig toonde een aantal bijzonder boeiende kenmerken: aan de ene kant een soort fantastische droomwereld, waarin de menselijke figuur of figuren tegelijkertijd wild-vrij tot ekspressie kwamen maar ook gevangen leken te zitten, nogal chaotisch en getormenteerd, en aan de andere kant een geëpureerde zuiverheid, erg geraffineerd en verfijnd van lijn en tint, het geheel vaak als een erotische situatie met dito sfeer. In de schilderijen overheerste een eerder floeë schilderwijze met donkere kleuren; de ruimte werd dikwijls bepaald door het motief van de cirkel met soms vervormde figuren. Het was een wereld, die, zowel artistiek als individueelpsychologisch menselijk, vooral ‘binnenskamers’ speelde, terwijl de kunstenares intens zocht naar haar eigen identiteit en naar oplossingen van zo vele plastische problemen.

Op die manier evolueerde de kunst van Nadine Van Lierde, vooral krachtens haar eigen temperament, mede uit een voedingsbodem van ekspressionistische en min of meer surrealistische (niet in de kunsthistorische betekenis van het woord) tendenzen - het uitdrukken en verbeelden van emotie én fantazie -, tot een stijl en een richting die men nieuwe figuratie is gaan noemen; achteraf was soms hier en daar ook een zeker klimaat van pop art aanwezig.

Vanaf 1967-1968 kwam de klemtoon van haar werk meer en meer te liggen op het schilderen, met als bijzonderste kenmerken: de kleuren werden lichter, helderder en eksuberanter, de vormen duidelijker en scherper, de omtreklijnen meer geprononceerd, en konstruktieve elementen werden funktioneel gebruikt. De kunstenares vond meer en meer haar eigen techniek en beeldende taal, die ook tematisch ging openbloeien; personages en natuur werden meer en meer beklemtoond, vonden hun ruimte in eenheid, werden gevormd in evenwicht: realistisch en poëtisch en symbolisch. Natuur en mens vonden hun harmonie in de plastische problematiek van het schilderij: eenzaamheid,

[p. 115]

Nadine Van Lierde: ‘Elk in zijn ruimte’, schilderij.

vrijheid, droom, liefde, vervreemding, plastisch uitgedrukt en verbeeld.

Ik vind het boeiend en knap hoe deze ontwikkeling in het werk van Nadine Van Lierde kan gevolgd worden. Tijdens deze periode verschenen in haar schilderijen deuren en af en toe een raam; door deze vensters op de buitenwereld begonnen het landschap en de natuur naar binnen te komen, de sfeer binnenskamers werd gevuld met gras, bloemen en dieren, er ontstond een eenheid van schilderijruimte en buitenwereld, zowel in het kunstwerk (enigszins autonoom) als bij de kunstenaar (als mens). Beide hoeven natuurlijk helemaal niet volledig parallel (of tegenstrijdig) te lopen, maar de totaliteit van het werk, dat toch altijd een verzameling van artistieke kreaties blijft door een individueel kunstenaar in zijn tijd, kan er wel overzichtelijker, konsekwenter en autentieker door blijken.

In sommige schilderijen worden verschillende schilderwijzen met elkaar gekombineerd: bepaalde partijen worden floe en los geschilderd, andere strakker en meer gekonstrueerd, met bijvoorbeeld pikturale elementen, zoals tegels, een deur, een muur, trappen, een raam, een kamer, voorwerpen of kompositiedelen die de ruimte van het schilderij met hun vlakken en kontoeren verdelen. Ekspressieve kleuren (geel, blauw, groen, oranje, paars), poëtische natuurelementen (wolken, gras, bloemen, dieren, landschap) en dikwijls ietwat vervreemde en bevreemdende personages vormen een eigen wereld en een eigen sfeer in de eenheid van het schilderij. Soms laat Van Lierde de kleuren met elkaar kontrasteren (ritme) en onstaat er mede dynamiek tussen een aantal gebogen lijnen en een statische figuur; of vlak geschilderde kleurpartijen worden afgewisseld met zeer uitgewerkte stukken vol details, verfijnd en maniëristisch; al deze tegenstellingen en aanvullingen vormen steeds een eenheid, soms meer lyrisch of meer rationeel, soms meer werkelijkheid of meer fantasie, alles vervloeit altijd in en door elkaar.

In deze eigen, specifieke plastische wereld, kleurrijk, feeëriek, reëel, satirisch, naïef of gekultiveerd, zijn met de jaren ook een aantal motieven gaan opduiken die de aandachtige kijker iets meer kunnen suggereren over bepaalde boeiende inhouden in het oeuvre van Nadine Van Lierde. In sommige werken keren bijvoorbeeld sommige voorwerpen of lichaamsdelen terug, zoals voeten, kousen, handschoenen en benen, die weliswaar als plastische elementen worden gebruikt en uitgewerkt, maar misschien ook enige fetisjistische betekenis kunnen hebben, wat wel past in de soms geraffineerde en mysterieus-erotische sfeer. Bepaalde dieren (konijn, hond, kat) en bloemen of planten suggereren onderbewust ook bepaalde emoties van vrijheid, onvrijheid of verbondenheid met de natuur. Echter, deze dieren of bloemen zijn vaak ‘gevlekt’ (een tentoonstelling van Nadine Van Lierde vorig jaar heette De gevlekten) getekend en gemerkt door tientallen plastisch

[p. 116]

Nadine Van Lierde: ‘Jij en ik’, schilderij, 1976.

geïnkorporeerde vlekken, waardoor de organische wezens als het ware ‘aangetast’ zijn in hun bestaan en hun onderlinge relaties, bezwaard, en ietwat bezoedeld, een mengsel van poëzie en dekadentie, van onschuld en perversiteit. Het tema van de tuinkabouters en van de dwergen enkele jaren geleden was me dunkt hiermede ook verwant. Dwergen en tuinkabouters vormden als het ware een aantasting van natuur en droomwereld door realiteit en misvorming, monstertjes bezoedelden het sprookje en de schoonheid, maar waren ook een satire op de menselijke onbekwaamheid en onvolkomenheid, op de kitsch van het leven, al dan niet in de kunst zelf misschien.

Het beeldend werk van Nadine Van Lierde toont ons aldus een boeiende waaier van hedendaagse kenmerken en kwaliteiten, technisch en tematisch, pikturaal en plastisch.

Jan Emiel Daele.