Ons Erfdeel. Jaargang 20

Keefman - Jan Arends.

Het verhaal (de monoloog) ‘Keefman’ is het protest van de schrijver Jan Arends tegen de verpleegmetode en behandelingswijze van de psychisch gestoorde mens in allerlei klinieken en inrichtingen. De hoofdpersoon Keefman richt zich fel tegen zijn psychiater die hij aanspreekt met Vriend maar die hij ondertussen ongemeen scherp zijn verwijten in het gezicht slingert. Daarbij komt hij telkens terug op zijn wens: zich volledig te willen inzetten voor de psychisch gestoorde evenmens. Met deze dringende wens begint en eindigt de monoloog.

Het verhaal ‘Keefman’ verscheen voor het eerst in 1972 in de gelijknamige verhalenbundel (waarin ook o.a. Vrijgezel op kamer. Een Visser, Broodje Tartaar en De Kranteneter voorkomt). In 1974 verscheen de tweede druk.

Jacques Commandeur van de toneelgroep Centrum, heeft deze monoloog al een tweetal jaren op zijn repertoire, nl. sinds de première in oktober 1975. Het verhaal is een dertigtal bladzijden lang en bevat een stortvloed van verwijten, aan- en uitvallen aan het adres van verplegers en verpleegsters en de psychiater, met een reeks klachten over zijn gezondheid, zijn sociale positie en het negeren van in zijn ogen gerechtvaardigde wensen. Keefman is in alles de gekooide man, opgesloten binnen zijn beperkte mogelijkheden, opgesloten binnen het wankele systeem van bewaking van psychiatrische patiënten in de onwelriekende inrichting waar hij moet verblijven.

Jacques Commandeur (Tilburg, K.S. 5 okt. '77) is Keefman, gezeten op een pluche stoel, sprekend tegen een lege fauteuil met schaarse bewegingen en snelle soms overslaande woordenwaterval. Het geheel heeft een zevental aanzetten die telkens beginnen met de aanspreking Vriend en die met een korte donderslag worden gescheiden. Bijzonder indringend worden we binnengevoerd in deze beklemmende, tragische wereld van wat wij dan maar etiketteren als schizofrenie, psychische gestoordheid, abnormaal gedrag.

De schrijver Jan Arends (1925-1974) kende déze wereld, was zelf meerdere malen opgenomen in een psychiatrische inrichting en in vele verhalen speelt dit alles een belangrijke rol. Jan Arends, de vreemde vogel die vriend en vijand tegen zich in het harnas joeg door lastige telefonades, woedende uitvallen

[p. 800]

en ruzieachtige opmerkingen. Op de dag dat zijn dichtbundel Lunchpauzegedichten uitkwam, sprong hij uit het raam en maakte zo een einde aan zijn eenzame leven: ‘Een / arme man /met / een lege zak / aan het eind.’ - ‘Je / laat jezelf / los / in de lucht.’

Behalve de reeds genoemde verhalenbundel en gedichten verschenen van hem nog postuum: Ik had een strohoed en een wandelstok met daarin een aantal soms onvoltooide verhalen, waarvan vooral het sterk autobiografische titelverhaal, met een aangrijpend beeld van de moederfiguur een bijzondere kracht heeft. Verder is er nog een bundeltje Nagelaten Gedichten, samengesteld door Remco Campert.

Jan Arends: ‘Kaal / geheugengestoord / verdriet. - Ik praat / een tranenmond / langs mijn geneverglas. - Een kraai / die leed krast / in de taal.’ Keefman.

Aan de monoloog van Jacques Commandeur ging een korte schets vooraf over een leraar voor een klas: De Opvoeder van James Saunders, knap gespeeld door Frans Vorstman.

Piet Simons.