Ons Erfdeel. Jaargang 20

Muziek

In Memoriam Lodewijk de Vocht.

Op 27 maart 1977 overleed Lodewijk de Vocht in zijn geliefd Krekeloord te 's-Gravenwezel. Hij was negentachtig. Met hem verdwijnt één van de laatste prominenten uit de Vlaamse romantiek.

Lodewijk de Vocht werd te Antwerpen geboren op 21 september 1887. Als tienjarige zangknaap van de O.-L.-Vrouwekatedraal kreeg hij van Emiel Wambach zijn eerste muzikale opleiding. Hij studeerde aan het Koninklijk Vlaams Muziekkonservatorium van zijn geboortestad o.m. viool, piano, en bij Lodewijk Mortelmans harmonie, contrapunt en fuga. Als jonge violist werd hij opgenomen in het orkest van de Nieuwe Koncerten, waar hij gelegenheid kreeg te musiceren o.l.v. beroemde dirigenten als F. Weingartner, H. Richter, W. Mengelberg e.a. Geleidelijk ontplooide zijn muzikale aktiviteit zich over diverse gebieden. In 1921 kwam hij als leraar terecht in het Antwerps muziekkonservatorium, eerst als leraar harmonie en in 1925 als leraar orkestspel. Onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog werd hij benoemd tot direkteur van die instelling, een funktie die hij bekleedde tot zijn opruststelling in 1952.

Intussen had de jonge kunstenaar zich reeds ontpopt als een knap dirigent en een begaafd komponist, de twee terreinen waarop zijn romantische ziel zich het rijkst kon uitleven. Van 1913 tot 1950 was hij kapelmeester van de Antwerpse katedraal. In 1935 werd hij direkteur van de koncerten van het Koninklijk Vlaams Muziekkonservatorium. Uit de door hem in 1945 georganizeerde jeugdkoncerten groeide een tweetal jaren later de Antwerpse afdeling van Jeugd en Muziek. Doch het was vooral als dirigent van de Nieuwe koncerten en niet in het minst van de Chorale Caecilia - door

[p. 476]

Lodewijk de Vocht.

hem in 1916 gesticht, en geleid tot 1967 - dat hij in de periode tussen de twee wereldoorlogen een ophefmakende koncertaktiviteit ontwikkelde en baanbrekend werk verrichtte. Niet alleen verzorgde hij sedert 1923 te Antwerpen de jaarlijkse uitvoering van Bachs Matthäus-Passion op Paaszaterdag, hij kreëerde en vertolkte ook tal van eigentijdse oratoria zoals L'Orestie van Darius Milhaud, Evocations en Psaume LXXX van Albert Roussel, of dirigeerde de eerste uitvoering in België van partituren van Florent Schmidt, André Caplet, Bela Bartok, Zoltan Kodaly, Igor Stravinski, en vooral van zijn lievelingskomponist Arthur Honegger. Zijn verklanking van Le Roi David of van Jeanne d'Arc au Bûcher gold destijds als de ideale uitvoering van die partituren; niet te verwonderen dat Arthur Honegger in 1955 nog getuigde: ‘Je lui dois des inoubliables auditions du Roi David, de Judith, des Cris du Monde, de cette Jeanne d'Arc au Bûcher, qui est presqu'autant à lui qu'à moi, tant il a fait pour elle’.

Wie ooit het geluk heeft gekend te mogen musiceren onder de strenge leiding van Lodewijk de Vocht weet met welke entoeziaste bezieling hij de gevoelens uit een partituur wist op te diepen, hoe hij vaak in het lang en het breed de inhoud en de konceptie van een werk belichtte, en hoe hij dan minutieus en met een bezwerend temperament alle gewenste schakeringen uit het orkest en het koor probeerde te halen. Zijn uitvoeringen waren altijd een persoonlijke belijdenis, die op de allereerste plaats van de tekst en het woord uitging. In die geest vertolkte hij ook jaarlijks de Matthäus-Passion: een romantische, uiterst subjektieve interpretatie, die momenteel wellicht niet zo gemakkelijk meer aanvaard zou worden en die voor de stijlpuristen beslist een doorn in het oog was, maar - en dat kan men niet loochenen - jaar na jaar ontelbare geestdriftige bewonderaars aansprak en die op geen ogenblik verschrompelde tot een droge of zielloze notenkrakerij. Wat Lodewijk de Vocht, vooral dan in het Antwerpse muziekleven, heeft gepresteerd, zal niet zo licht vergeten of uitgewist worden.

Lodewijk de Vocht was ook een vruchtbaar en veelzijdig toondichter. Zowat alle genres heeft hij beoefend, met uitzondering van de opera. Zijn oeuvre bevat symfonieën, concerto's, partituren voor orkest- en kamermuziekbezetting, liederen en koorwerken, religieuze bladzijden en toneelmuziek. Het hoofdaksent daarin ligt ongetwijfeld op de vokale scheppingen. Het woord stond bij hem centraal. Tot enkele dagen voor zijn overlijden komponeerde hij nog liederen, zijn Vlaamse spreuken. Wij herinneren ons nog levendig met welk een innerlijke gloed hij tijdens een interview, dat wij met hem hadden in 1973, enkele passages uit de bijbel las of een gedicht van Guido Gezelle voordroeg, en er toen aan toevoegde: ‘Hoofdzaak bij mij is de schoonheid van het woord als een goddelijkheid te doen voorkomen; van het ogenblik dat het woord bezield is en dat ge die bezieling kunt aanvoelen, dan zit de muziek er al in. Voor de komponist is het juist de heilige plicht om dat te doen uitkomen, en niets anders.’

Lodewijk de Vocht is de komponist van monumentale koorbladzijden als Heldenkantate (1925), Te-Deum (1935), Scaldis Aeterna (1966), het bontgekleurde fresko Primavera (1962-1967), de hymnische Psalm 103 (1968) of de indrukwekkende Grote symfonie voor gemengd koor en orkest (1932). Het laatst vermelde werk werd te Antwerpen nog uitgevoerd o.l.v. Jan Valach op 30 maart jl., enkele dagen dus na het overlijden van de komponist, tijdens een koncert dat door de Kon. Maatschappij voor Dierkunde oorspronkelijk bedoeld was als een hulde op de verre vooravond van de negentigste verjaardag van de komponist. Het koor zingt daarin geen tekst, maar klanken; het wordt behandeld als een lyrisch instrument in het orkestapparaat. In tegenstelling echter tot bijv. Sirènes van Claude Debussy zingt het koor meestal in melodieuze frazen en uit zo zijn vreugde en geluk om de schoonheid van het leven en van de natuur. Het werk bestaat uit drie delen. De inzet van het eerste deel doet denken aan de ontwakingsscáne in Daphnis et Chloé van Maurice Ravel. In een opgewekte dans en met volle sonoriteit van koor en orkest wordt daarna de verrukking uitgezongen. Het tweede deel is een andante waarin kantabele lijnen van diverse partijen mooi in elkaar gevlochten zijn. Een fijnzinnige soms mystieke sfeer evoceert een oprecht en innig geluksgevoel. Het laatste deel is vooral ritmisch uitgewerkt en eindigt in een dionysische levensroes. In vergelijking met de twee voorgaande delen klinkt dat wel iets zwaarder en monotoner; de hoofdgedachte is verrassend, maar de uitwerking ervan blijkt niet altijd even boeiend.

In zijn eenvoudige liederen of intieme lyriek heeft de komponist

[p. 477]

zich wellicht het sterkst geïnspireerd uitgezongen: sommige van zijn moederliederen of Gezelleliederen, enkele van zijn fabelen zijn echte pareltjes in hun genre. Ook in zijn religieuze muziek en in zijn Psalmen voor volkszang (1959) heeft hij de tekstinhoud in een zangerige melodie en een persoonlijke, verinnerlijkte lyriek verklankt. Het is dan ook niet te verwonderen dat vele gezangen uit zijn Jaarkrans, zijn Psalmen en vooral het Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen destijds geestdriftig werden gezongen door de biddende gemeenschap. Laat het zijn dat vele van die liederen al te subjektief getint zijn en tans minder goed passen in de jongste evolutie van de katolieke kerkmuziek, niemand kan nochtans betwisten dat ze jarenlang in vele kerken tot het volkse liedgoed behoorden. Ook dat is een voorname verdienste die men Lodewijk de Vocht niet zal ontnemen.

De orkestwerken van Lodewijk de Vocht baden in een zelfde romantische gloed en klankentaal. Het kwam ons steeds vreemd en haast onbegrijpelijk voor dat een kunstenaar die zich als dirigent zo had ingewerkt in de voor die tijd toch vooruitstrevende toonspraak van bijv. een Milhaud of een Honegger, als komponist daarentegen onwrikbaar vastgeankerd bleef aan een traditionelere klankenwereld en konceptie. Toen wij tijdens het voornoemde interview onze verwondering daarover uitspraken, antwoordde Lodewijk de Vocht heel eenvoudig: ‘Ik heb me altijd laten leiden in al wat ik deed, door te willen echt zijn. Dat is dus absoluut niet modern, omdat ik er gans andere gedachten op nahoud.’ Illustratief daarvoor is het Vioolconcerto (1944). Klassiek van bouw, met invloed van Mendelssohn tot Brahms, laat dat werk de beide partners afwisselend met de hoofdgedachte op de voorgrond treden. Het wordt vooral gekenmerkt door een onuitputtelijke en spontane zangerigheid, door een zuivere poëtische stemming in het middeldeel en een plezierig, vinnig hoofdtema in het slotvivace. Al klinkt het Celloconcerto (1955) wel iets moderner - op zijn minst in de vaak sonoor uitgeschreven hoekdelen - ook daar liggen een zelfde aard en opvatting aan de basis. De klassieke drieledigheid wordt er overkoepeld door een soort cyklische konstruktie. De cellopartij zingt zich herhaaldelijk uit in lyrische frazen: zovele oazes te midden van het virtuoze passagewerk.

Lodewijk de Vocht was een dynamisch gevoelsmens, een haast onblusbaar natuurtemperament, dat men niet altijd even gemakkelijk kon benaderen; maar hij was eerlijk en hij bleef zichzelf. Zowel in de vertolking van de grote meesterwerken als in het komponeren van zijn eigen partituren heeft hij er steeds naar gestreefd het hart te laten spreken. Muziek was voor hem op de eerste plaats de uiting van een ziel, de ekspressie van de innerlijke mens; en die uitdrukking heeft hij steeds met een ontembare hartstocht en een mystieke gloed overgedragen. Hij was ontegensprekelijk een begenadigd en veelzijdig kunstenaar, een diepgelovig en oprecht mens.

Hugo Heughebaert.