Ons Erfdeel. Jaargang 20

René De Coninck: een rijke etskunst.

In januari van dit jaar werd de etser René De Coninck zeventig. Ik had tot mijn scha en schande nog nooit van deze kunstenaar noch van zijn werk gehoord. Terzelfdertijd werd van zijn oeuvre een tentoonstelling gehouden in het Provinciaal Centrum Arenberg te Antwerpen. En onlangs maakte ik kennis met de prachtige publikatie aan hem gewijd, samengesteld door Albert Dusar, met teksten van onder andere Karel Jonckheere, Guy Van Hoof, Remi De Cnodder, en van Franse, Nederlandse, Duitse en Zwitserse kritici (Uitgeverij Lannoo, Tielt/Utrecht, 1972).

Om dieper te kunnen doordringen in de waarden van het persoonlijke artistieke levenswerk van René De Coninck zijn een paar objektieve gegevens en gebeurtenissen uit het leven van deze man mede interessant en belangrijk. Hij verbindt met name de geest van een stad als Oostende (Bredene) - hoe vaag dit ook moge klinken - met een mentaliteit als die van Antwerpen. In zijn jeugd en jonge jaren betekende Oostende voor deze kunstenaar geen ijdel begrip. Immers, hij kende er bijvoorbeeld James Ensor, Constant Permeke en Leon Spilliaert, om de meest bekende te noemen, en, in het begin van de jaren dertig, kwam hij, op de Akademies van Brussel en Antwerpen,

[p. 321]

1 en 2.
René De Coninck: ‘Ets’.

1 en 2.
René De Coninck: ‘Ets’.

terecht bij leraars zoals Jean Delville, Louis Peeters en Jules De Bruycker. Hij bleef ten slotte in Antwerpen wonen en werd er vanaf 1946 leraar op de Akademie. Het zou geen zin hebben zijn boeiend en prachtig etswerk te willen kenmerken enkel en alleen door te verwijzen naar Ensor en De Bruycker, maar de origines van deze kunstenaar pleiten in elk geval willens nillens voor hem. Vanaf de jaren zestig begon hij zowat overal in Europa te eksposeren; beter laat dan nooit, zoals bij vele andere grote Vlaamse kunstenaars.

In het oeuvre van René De Coninck vind ik de kontinuïteit van de rijke Vlaamse etskunst, sinds eeuwen geëvolueerd, terug. In het bijzonder deze elementen: het visionaire (filosofisch), het surrealistische (menselijk), het esthetische (ambachtelijk-artistiek) en het stedelijke (zowel de middeleeuwse katedralen als het stedelijk-industriële van de 19de en de 20ste eeuw, cfr. Antwerpen). Deze verscheidene en verschillende elementen lopen vanzelfsprekend in de meeste van zijn werken door elkaar. De alledaagse werkelijkheid verandert meestal in een fantastische, hallucinante, visionaire wereld, soms ironisch, soms helemaal vervreemd en vervreemdend, ekspressionistisch, surrealistisch, konkreet bepaald door een soort opgewonden gekheid, door een desolate triestheid of door een spookachtige angst. In deze gaat men natuurlijk terugdenken aan Bosch en Breugel, maar, meer aktueel, is er een duidelijke geestesverwantschap te bespeuren met het filosofisch surrealisme van een Landuyt bijvoorbeeld (de eksistentieel-angstige eenzaamheid van de mens in deze wereld en de kosmos in een tijd als vandaag) en een beetje verder terug, omstreeks deze eeuwwisseling, de getormenteerde angsten van een Edvard Munch. De zeer duidelijk grafisch en pikturaal bepaalde menselijke figuren worden doelbewust vervormd, soms in slangachtige arabesken, verraderlijk en demonisch, soms in schaduwrijke en spookachtige, puntige strepen en stippels. Door deze technisch zeer geraffineerde effekten verkrijgt het werk van De Coninck soms een plastische dimensie. Men heeft af en toe de indruk dat het hele menselijke bedrijf speelt in de obskure middeleeuwen, obskuur mèt zijn vaak ekstatisch en gruwelijk karakter,

[p. 322]

René De Coninck: ‘Ets’.

maar anderzijds zijn daar even vaak de hedendaagse symbolen van de geometrisch geblokte huizen, de steigers van een haven, en dies meer.

Al deze elementen en dimensies dragen er op intense wijze toe bij dat het oeuvre van René De Coninck een bijzonder sterke sfeer uitstraalt, fantasmagorisch, de mens in een wereld vol gevaren, dreigingen en angsten, die allicht zijn ontstaan door de allesomvattende krachten van de oorlog, tegenover de kleinheid van de mens, het individu in zijn alledaagse kleinheid tegenover de machtigen, die eveneens dood en vernieling zaaien in een wereld van oneerlijkheid en onrechtvaardigheid. Opvallend - vanzelfsprekend funktioneel - in de etsen van De Coninck is de aanwezigheid van meestal spookachtige dieren, dikwijls in samenspel van meestal even lugubere menselijke gezichten, vaak een gestruktureerd kluwen door elkaar, soms lijkend op een soort horror vacui, wat af en toe in schril kontrast staat met zeer architecturale gebouwen bijvoorbeeld, zeer spits en wit-zwart afgetekend in de plaat gegrift en aan het gevoelige papier toevertrouwd. In deze gekke, ekstatische, soms angstaanjagende wereld blijven de menselijke figuren almaar verderdraven en voortschreeuwen, soms eenzaam in stilte, weliswaar, soms in dichte drommen, dikwijls, van het verleden der middeleeuwen naar het heden, alover de gruwelen van de oorlog, het dierlijke in de mens, naar de toekomst, die naar mijn gevoel ook reeds in het werk van René De Coninck besloten ligt.

Jan Emiel Daele.