Ons Erfdeel. Jaargang 20

Beeldende kunst

André Deroo.

In een studie uit 1964, getiteld De symboliek in de beeldende kunst heeft Aniela Jaffé de rol onderzocht van de moderne schilderkunst als zinnebeeld. Mevrouw Jaffé is te Zürich de sekretaresse en biografe geweest van dr. Carl Gustav Jung. Haar uitgangspunt is ‘het psychologische feit dat de kunstenaar altijd het instrument en de woordvoerder van de geest van zijn eigen tijd is geweest’. Men let op de tweeledige taak. De artiest, zo wordt gezegd, is tegelijk instrument en woordvoerder: hij wordt gehanteerd maar neemt ook zelf bij de hand; hij is gedrevene en aandrijver; hij ontvangt en geeft door; hij is gevangene en bevrijder; hij gehoorzaamt en hij beveelt.

Voor dit verschijnsel dat men een artistieke natuurwet kan noemen, levert het werk van André Deroo een in het oog springend getuigenis. Deroo (^o Menen 1933) is leraar plastische kunst in het rijksonderwijs; hij studeerde aan de akademie te Gent en aan de rijksnormaalschool in dezelfde stad. Zijn eerste tentoonstelling dateert van 1960. Hij werd meermaals op wedstrijden geselekteerd. Deroo's voorkeur gaat uit naar twee klassieke hulpmiddelen, potlood en olieverf; het potlood voor de kleine formaten, produkten van het intieme denkvermogen; de olieverf voor het werk dat adem en ruimte nodig heeft, het grote doek waarop geregeld tema's van de tekenaar terug te vinden zijn. Het witte vlak speelt een aparte rol. Tijdens een tv-interview op zijn tentoonstelling te Heule (februari 1977) bekende de schilder dat hij het meest houdt van een blad wit papier en van een ongerept stuk schildersdoek. Het heeft voor hem de waarde van een sneeuwvlakte. Zij daagt hem uit, Hij wil haar betreden en er zijn voetsporen op achterlaten.

André Deroo grijpt niet naar de non-konformistische middelen,

[p. 319]

1.
André Deroo: ‘De aanvang van wat rest’ (Schilderij, olie op paneel, 183×155).

2.
André Deroo: ‘Daar wandelen... meestal met sentimentele bedoelingen’ (schilderij, olie op paneel, 110×95).

door sommigen aangewend omdat hun specifiek métier allicht te kort schiet. Hij is gehecht aan een vakeigen arsenaal en hij wendt het aan met professionele trots. Toevallige vondsten, dikwijs even broos en vergankelijk als de materie waaruit zij bestaan, zijn niets voor hem. De jongste jaren is die karaktertrek bij veel beeldende kunstenaars in eer hersteld, vooral ten opzichte van het potlood, dat nederig maar lang niet inschikkelijk huishulpje op elk atelier. Sommige artiesten schamen zich niet er een aanzienlijk deel van hun oeuvre mee op te bouwen. Ook Deroo gebruikt potlood nauwgezet en vindingrijk, met aandacht voor tere nuanceringen die aan de bladen doorlopend een onvatbaar lijkende transparantie verschaffen. Droombeelden zichtbaar maken, neuriën in zwart-wit, of hoe moet je het noemen?

Tederheid is ook het kenmerk van zijn schilderkunst. Het penseel en zijn vliesdunne verven nemen de nauwkeurige duidingen van het poltood over om bedachtzaam personages en bladstille vegetatie in beeld te brengen. Het gebeurt bij voorkeur op een wit vlak dat daarvoor te groot lijkt maar dat, als op een panoramisch filmscherm (eensneeuwvlakte!), ruimte en diepte aanbrengt om in te bestaan.

De kunstenaar bestempelen als een instrument is evenwel iets anders dan zijn werk nauwkeurig aftasten op onberispelijke ambachtelijkheid. Het betekent immers dat hij zelf een gedrevene zou zijn, iemand die, omdat de natuur hem bevoorrecht, moét gehoorzamen aan impulsen diep in zichzelf en buiten zichzelf. Wil men de gevolgen van die uitverkiezing op het spoor komen, dan kan een oppervlakkige ontleding van de technische kunde als zodanig niet volstaan. Tekeningen en schilderijen dienen doorgelicht op littekenen die het nadenken over de dingen des levens kan hebben nagelaten. Vermits kunst van nature streeft naar eenheid tussen inhoud en vorm, moet men het waarom van de vorm pogen te ontdekken en zich afvragen van welk vreemd betoog hij de gebarentaal kan zijn? Precies wanneer men dit doet met het werk van André Deroo komt een verrassende tegenstelling aan het licht.

Reeds op de potloodtekeningen kan men vaststellen dat het daar niet zonder meer gaat om natuurgetrouwe portretten waarvan de betekenis beperkt blijft tot hun gelijkenis met het model. De artiest geeft toe dat een

[p. 320]

foto hem soms inspireert, maar meer dan een materiële aanzet is dit niet. Hij beoogt veeleer een kreatie van prototypes, d.w.z. personages die model staan voor een idee en daardoor leiden tot een konfrontatie van een andere orde. Zij zijn zinnebeelden van een ontmoeting met een geestesgesteldhied of met een menselijke leefsituatie veel meer dan met een fraaie anekdote. Zelfs wanneer een anekdote bij de voorstelling betrokken wordt, put deze haar beeldend belang niet in zichzelf maar in de associatie die zij oproept. Een man afgebeeld met een glas op het hoofd is niet alleen komisch maar tegelijk nonsensikaal en raadselachtig want lichtjes in konflikt met zichzelf, met het glas en met zijn maatschappelijk gedragspatroon. Zulke beelden hebben duidelijk een dubbele bodem. De les van het surrealisme uit de jaren twintig is niet uit het oog verloren. De tedere eenvoud behoedt Deroo evenwel voor een van de gevaarlijkste eksessen van die stroming: haar cerebraliteit.

Wat die verrassende tegenstelling betreft: heel het nauwgezet technisch vermogen van André Deroo scheen hem te hebben voorbestemd aan te sluiten bij de hyperrealisten. Hij hield en houdt nog steeds van de eksakte werkwijze die hun oeuvre kenmerkt. De techniek van het ‘trompe-l'oeil’ dat zij met virtuositeit uit de renaissance hebben ingehaald, zal ook voor hem wel geen geheimen hebben. Hij laat blijken van een inzicht in kompositorische opbouw en van geometrisme waarover Leonardo da Vinci welwillend zou jaknikken. Men kon deze schilder dus voorbestemd achten tot het in beeld brengen van geaktualiseerde klassieke schoonheid. Maar zie hoe hij deze mogelijkheid bewust prijs geeft. Personages blijven omfloerst in mistig potloodwerk als door felle zon weggetrokken foto's. Wij staan op het punt hen te ontmoeten en hun gelaatstrekken gaan op in licht. Hun figuratie is herkenbaar zoals wij van de mens verwachten, maar ze komt over als hulpbehoevend en toch niet op gesprek gesteld. Soms striemt een rode verfstreep over gelaat of lichaam, en deze kwetst tegelijk de verbeelding van de toeschouwer. Op één tekening is het beeld als brutaal afgescheurd zoals gebeurt met de foto van iemand die men niet meer wil zien.

Kan men het werk naar de vorm verwant noemen met het hyperrealisme dat, met behulp van een bekwaam toegepast illusionisme het dekorum en ook de menselijke figuur vermag te tillen boven het dagelijks bestaan, naar de geest echter is het fundamenteel anders. Het instrument is inderdaad woordvoerder geworden. Ook André Deroo ‘heeft niet alleen het gebied van de concrete, “natuurlijke” zintuigelijke wereld maar ook die van de enkeling verlaten’ (A. Jaffé). Voortbouwend op eigen ervaring en dubbend over de mens, is hij kollektief gaan denken en heeft hij zich met behulp van meestal dramatische kontrasten voorgesteld hoe voor de anderen het leven zich kan voordoen. Alleen voor de anderen, men kan het betwijfelen want hoeveel levenswijsheid zoekt niet juist bij de anderen naar overredingskracht? Wat Deroo meent erover te weten, krijgt gestalte vanuit een gedempt engagement, dat formeel ver verwijderd is van de ekspressionistische deformatie die wij zo'n kwarteeuw geleden hebben zien sterven, maar dat van die gevoelswereld voorzeker de zielsverwant is.

Eens te meer toont zulk werk aan dat de hedendaagse artiest behoefte heeft aan een sociaal klimaat waarin hij aan het woord kan komen. Zelfs wanneer hij een charmante demi-mondaine in dure pels uitbeeldt, kondenseert hij in dat droombeeld vééleer de som van type-gevallen waarmee hij wil afrekenen, dan de vervoering om een levensecht portret. Het proces van zelfveruitwendiging dat hier vanuit de eigen tijd op gang is gekomen, wacht voortdurend op reaktie en dialoog. Terecht trouwens, want wat beoogt Deroo in de kern anders dan het monumentaliseren van menselijke eenzaamheid?

Gaby Gyselen, Brugge.