Ons Erfdeel. Jaargang 20

Twintig Eeuwen Vlaanderen.

Het schrijven van een nationale geschiedenis is uiteraard voor elke historikus een uitdaging. Als hij zich dan nog als taak toemeet die tot Vlaanderen te beperken is de opgave dubbel moeilijk, want zonder instellingen, politieke en staatkundige tradities, maar met de taal, een aantal kulturele tradities en anderhalve eeuw achterstelling als natievormend element.

De redaktie van de 15-delige reeks Twintig eeuwen Vlaanderen vertrouwde die opdracht toe aan Prof. R. Van Roosbroeck. Over de opzet van de drie delen, Geschiedenis van Vlaanderen, het eerste deel daarvan en de opzet van het geheel, schreef ik vroeger al (O.E., 15/4, p. 154-155, 1972).

In het tweede deel Geschiedenis van Vlaanderen (Van de Habsburgse tot en met de Oostenrijkse tijd) valt het op hoe de tekst toegespitst is op buitenlandse verhoudingen en militaire konflikten. Overeenkomstig de opzet, speurt de auteur heel nadrukkelijk naar uitingen van souvereiniteitsdrang en naar sporen van nationaal bewustzijn, de teloorgang of de afwezigheid ervan. Hij besteedt relatief veel - hij is toch de auteur van een werk ‘Emigranten’ - aandacht maar m.i. wat te veel, aan het lot van de emigranten in de 16e eeuw, hun onthaal in het buitenland en hun rol aldaar. De gedachte dat de Kontrareformatie het katolieke geloof en het kulturele leven gunstig beïnvloed heeft, maar voor Vlaanderens politieke houding negatief inwerkte (hij verwijst hiervoor uiteraard naar de rol van de R.K. Kerk, in het biezonder naar de rol van de Jezuïeten), had m.i. wat meer motivering verdiend.

Daarnaast bevat dit deel voortreffelijk helder geschreven passages, zoals die over de instellingen en over de groei van de koninklijke macht.

Voor het derde deel (Van de Franse tijd tot 1940) stond de auteur voor een nog onoverzichtelijker berg publikaties en een nog prangender probleem een keuze te maken inzake tematiek. Misschien kunnen de titels van de opeenvolgende hoofdstukken (1. De Franse overheersing, 2. Met koning Willem I naar de Belgische Omwenteling, 3. Het buitenlands beleid en Vlaanderen, 4. Ekonomische en sociale ontwikkeling, 5. De partijen en Vlaanderen) het best illustreren hoe de auteur een sinteze nagestreefd heeft.

Het is wel wat verwonderlijk dat hij de pozitieve elementen in het bewind van koning Willem I (1815-1830) maar zwak in de verf zet. Ook had ik meer verwacht over de taalpolitiek van Willem I als wat men op p. 82 aantreft. Twee zaken die toch essentieel zijn voor een natio-

[p. 180]

naal Vlaams perspektief! En dat terwijl de auteur langdurig verwijlde bij de Franse invloeden op de Belgische omwenteling van 1830.

Als hij op blz. 177 schrijft: ‘Maar hoe het ook zij, het rechtstreekse aandeel van Vlaanderen aan het buitenlandse beleid bleef zeer onbeduidend’, dan kan het pure willekeur lijken dat hij precies voor dat onderwerp zo'n groot hoofdstuk en zo'n belangrijke plaatsruimte vrijhield. En toch is dit het boeiendste hoofdstuk geworden. Het gedeelte Vlaanderen en de partijen, in het biezonder het besluit is dan weer een weinig overtuigende afronding van deze drie boekdelen.

Het is duidelijk dat men de tekst niet los mag zien van het illustratiemateriaal. En dit is allervoortreffelijkst, biezonder overvloedig (533 nummers in het derde deel) en vaak origineel.

Deel 10 (1973) is gewijd aan letterkunde (B.F. Van Vlierden), toneel (Carlos Tindemans), muziek (Fr. Van den Bremt en A. Vander Linden), koncertleven (J. Cosaert), opera (R. Verbruggen), dans en ballet (Piet Deses), kreatieve fotografie (K. Van Deuren) en film (Joz Van Liempt). Een soort van kompendium dus van wat op het terrein van schone (min plastische) kunsten gepresteerd is in Vlaanderen. Men heeft geen moeite om zich bjj voorbaat voor te stellen hoe dit allemaal in een beknopte vorm gegoten is. Het is meer dan goed als B. Kemp (B.F. Van Vlierden) bijv. naast het adjektieven gooien naar namen, nog plaats vindt voor goede situeringen. Neem er het degelijke illustratiemateriaal bij en men kan vaststellen dat het rezultaat nog zo mis niet is. En de 35 p. die C. Tindemans toegemeten kreeg om over toneel te schrijven zijn het lezen overwaard, met hun puntige schrijftrant en die kritische maar niet vernietigende kijk op het hedendaagse toneelgebeuren.

Aan de geschiedenis van wetenschap en wetenschapsbeoefening in Vlaanderen is een kompleet 12e deel (1974) voorbehouden. De stof is kronologisch ingedeeld in vier onderdelen: Middeleeuwen (Albert Derolez), Renaissancistisch-humanistische periode (Marcel A. Nauwelaerts), de zeventiende en achttiende eeuw, de 19e en 20e eeuw (beide laatste onderdelen van de hand van R.A. Blondeau). Deze laatste, schrijver van een belangrijke en hier eertijds besproken monografie heeft hier een indrukwekkend kompilatiewerk op zich genomen. Het rezultaat is een vlot leesbare sinteze geworden, waarin de mens met zijn omgeving en de tijdsgeest nooit vergeten is. Zo is ook telkens het verband gelegd tussen Vlaamse Beweging en wetenschapsbeoefening.

Onder de titel Vlaamse figuren gaan twee delen schuil. In deel 13 (1976) gaat het om beroemdheden vanaf de Middeleeuwen tot in de 19e eeuw. In deel 14 (1976) zijn uitsluitend figuren uit de 20e eeuw samengebracht. De redaktie vond het blijkbaar niet nodig (of vond zij het onmogelijk?) aan dit gedeelte een verantwoording mee te geven. We kunnen niettemin raden dat het de bedoeling was een grote variatie aan mensen die op artistiek, kultureel, wetenschappelijk of politiek gebied aan betekenis hebben gehad, voor te stellen. Een serie van namen die niet door het nageslacht vergeten mogen worden. Niemand zal het boek opzij leggen zonder herkenningspunten. kijk maar naar enkele namen: Antoon Spinoy naast Reimond Tollenaere, Jozef Cardijn naast Frits van den Berghe, August van Cauwelaert naast Gustaaf Sap, Dom Modest van Assche naast Leon Bekaert, enz. Figuren uit de Vlaamse Beweging, meer bepaald uit het Vlaams nationalisme, zijn zeker niet ondervertegenwoordigd.

In welke mate had de redaktie de hand in beide delen? Van de vele medewerkers zijn er onvermijdelijk een aantal die ontsnappen aan de opgelegde normen en bovendien garanderen de best geformuleerde normen daarom nog geen gelijkvormigheid of kwaliteit. Zo ruikt het stuk over Prosper Poullet lichtjes naar de mottebollen, terwijl schetsen van Louis Franck (René Victor) of Hans Van Werveke (Walter Prevenier) uitmunten door een zakelijkheid die de simpatie niet uitsluit. Zo was het een vergissing de tekst over E. Anseele sr. onder deze vorm op te nemen, als men ziet wat M. Claeys-Van Haegendoren maakte over Herman Vos en Hendrik De Man. Voor een keer dient ook aangestipt te worden dat het illustratiemateriaal van deel 14 niet altijd zo ideaal is als in de overige delen. Een karikatuur, een kranteartikel, een pamflet, een tekst ‘over’, waren interessanter geweest als foto's van H. De Man of G. Sap of E. Van Dievoet op diverse leeftijden.

Intussen zijn belangrijker delen verschenen, zoals De Vlaamse Beweging I van 1830 tot 1914 (deel 4), (1974), en De Vlaamse Beweging II, van 1914 tot 1940 (deel 5), (1975), beide van de hand van A.W. Willemsen (zie de recensies van L. Wils in O.E., 17/5 1974, p. 789-793 en O.E., 18/5, p. 793-794) en moeten nog zes delen verschijnen. De voorlopige balans is pozitief.

Erik Vandewalle.

Twintig Eeuwen Vlaanderen, delen 2 (1972), 3 (1973), 10 (1973), 12 (1974), 13 (1976) en 14 (1976; onder hoofdredaktie van M. Lamberty, R. Van Roosbroeck, M. Vandekerckhove, K. Van Isacker, L. Roppe, A.W. Willemsen; bureauredaktie: Frans Van der Auwera en Marcel Beerten; uitgeverij Heideland-Orbis, B-3500 Hasselt; prijs: 1.095 fr. per deel; elk deel telt ruim 400 blz. en bevat overvloedige zwartwit en kleurenillustraties.