Ons Erfdeel. Jaargang 20

Kultuur en verdraagzaamheid.

Ludo Simons, de adjunkt-konservator van het Archief en Museum voor het Vlaamse Kultuurleven, heeft een goed boek samengelezen. Het heet Cultuur en verdraagzaamheid; blauwdruk voor praktische tolerantie en is samengesteld uit teksten, in de loop van de laatste tien jaren okkasioneel ontstaan. Zij weerspiegelen stuk voor stuk zowel de geest van de man-zelf als zijn ziel, zijn speelsheid zowel als zijn gevatheid, zijn gevarieerde belezenheid zowel als zijn diepe aanvoeling van de noden van onze tijd.

Ik zeg dat alles niet omdat Ludo Simons in mijn bestuurszetel terecht is gekomen en het werk daar doet met een benijdenswaardig ‘doigté’, vol respekt voor de verscheidenheid van het Vlaamse (en niet-Vlaamse) individu, dood of levend, waarmee hij te maken krijgt, maar omdat feiten niet geloochend mogen worden. Ze stemmen bovendien plezierig, zeker wanneer de hier gebundelde teksten aantonen dat de geest die per definitie in een instelling als het AMVC moet heersen (zo was het de wens van de propagandisten van 1912, van de voorbereidende stichters van 1922 en van de grondleggers in 1933), op menige bladzijde van deze essayistische polemieken zich manifest doet gelden.

Ludo Simons, zo zegt hijzelf, kreeg noch voor het schrijven, noch voor het bundelen enige opdracht; wel voelt hij zich, binnenin en als belijdenisman, zo sterk dat hij weet te spreken in naam van zijn generatie. Dát juist is zo verrukkelijk, zo hoopgevend voor een man als de recensent, die skeptisch is geworden door de gedragingen van heel de mensheid.

Het boekje, slechts 98 blz. groot, is ondanks z'n pluimgewicht zo substantieel, dat het in dit tijdschrift een uitvoerige bespreking verdient. Vijf betogen nemen niet meer dan acht bladzijden in, één tien; één opstel - een grondige behandeling van wat de komponenten van de Vlaamse Beweging mogen heten - dertig pagina's: in wezen gaat het om een herneming van het referaat van Simons bij de voorstelling in het Osterriethhuis van het eerste deel van de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging. De auteur rekende in 1974 voor het gehoor van de Vlaamse Academici af met ‘lof en blaam’ voor opzet en uitwerking van dit gedurfde nog niet volmaakte standaardwerk.

In ‘Het bedrijf der filologen’ (het eerste stuk) wenst de auteur al de hedendaagse literatoren en historici te waarschuwen voor de té grote betrekkelijkheid van hun verschijning en de al te egocentrische bewustzijnsvorming van de moderne mens: net alsof deze geen verleden zou hebben gehad en ook geen toekomst zou kennen. Was Walther von der Vogelweide - zo en passant opgeworpen - werkelijk origineel? En wat gezegd van Claudel?........ Simons stelt de vraag.

Het tweede bedrijf behandelt de ‘Geëngageerde en niet-geëngageerde literatuur’: een albumblad van het toeval: Louis-Paul

[p. 178]

Boon en Maurice Gilliams benaderd, elk vanuit de specifieke eigenheid.

‘Heimatliteratuur als assepoester’ is het tema dat de zoon van Jozef Simons (die zelf óók met die term artificieel het verdomhoekje werd ingeduwd) ontwikkelde, toen Emiel van Hemeldonck te Turnhout gehuldigd moest worden. De auteur wenst de gemakkelijk rondgeslingerde uitdrukking geherwaardeerd te zien, netjes en... historisch, toegepast op het inspirerend verschijnsel-zelf, waarbij hij de begaafdheid van de auteur als ‘verteller’ had mogen betrekken om geheel in Paul Hardy's toon te blijven. Ludo Simons is inderdaad zomin als deze gelukkig met de kloof die gaandeweg tussen auteur en lezer is ontstaan. En is het een winst dat ook de steden hun autochtone eigenheid volkomen verliezen, met de literaire stof, die, in de landen die ons omringen, een zo bepaalde kleur gegeven heeft aan hun auteurs? Is het zo logisch dat een Lode Baekelmans bijv. zo maar wegzonk mede onder de bijlslag van het als vernederend bedoelde etiket ‘heimatschrijver’, dat voor mijn gevoel bovendien iets landschappelijks inhoudt en dus op de beschrijver van Antwerpen en de Antwerpse haven bezwaarlijk van toepassing is.

De kristelijk-deontologische analyse, gewijd aan het probleem van de ‘Katholieke lectuurinformatie’, naar aanleiding van het verschijnen van de derde uitgave van het Lectuur-Repertorium (Simons hoopt ooit op een 4e, een 5e enz.) is welkom omwille van het koel, nuchter, artistiek en gelovig stellingnemen in het bibliografisch - informatief (dus niet meer -bindend) bedrijf. Looft de beoordelaar naar behoren zorgzaamheid en akkuratesse van de huidige samenstellers, men komt in het Repertorium met verbazing af en toe wel eens uit op ontstellende leemten, gevolg van destijds liefst te ontwijken auteurs... Maar Simons is (gelukkig) te jong om zich daaraan te hebben kunnen ergeren! Maar goed: deze kritisch bedoelde en ingestelde tekst van een duidelijk vrij en zich onbezwaard voelend intellektueel moet door elke bibliotekaris beslist gelezen worden. De analyse werd knap gevoerd en komt de eigen literatuur ongetwijfeld ten goede. Een voorbeeld toe te voegen aan de in ere gestelde auteurs: Cyriel Buysse, zozeer verpletterd onder de mokerslagen. En hoe werd ‘De teleurgang van de Waterhoek’ niet gekelderd? Als een zeer te waarderen afwegen van de ‘verbeteringen’ in de morele beoordelingen mag op blz. 46 de kwalifikatie gelden, dat de samenstellers van het nu ‘adviserend’ Repertorium streven naar een ‘hoffelijke opstelling die niemand kan kwetsen’. Dergelijke spitse opmerkingen geven de juiste waardemeter aan van Simons' betrachting, door zijn poging tot ‘praktische tolerantie’, door zijn ‘humane’ wekroep, in deze tijden zoveel mogelijk medestanders te kweken en aldus het land (én de wereld) ‘schoner te maken’. Een oude, wijze wijs!

Dat geldt ook voor onze verhouding tot Nederland: het hoofdstuk ‘Noord en Zuid’ roept op, die gekultiveerde verfoeilijke moppentapperij vice-versa achterwege te laten. Wij zijn het daar van harte mee eens.

Het hoofdstuk tussen de twee voorgaande in (‘Allemaal schrijvers onder elkaar’) geeft allicht aanleiding om hier en daar op nuttige wijze te reageren, omdat de historische parallellen die als uitgangspunt worden gesteld (1845, 1886) heden ten dage (en dat dekt voor mijn part een hele generatie!) zo revelerend werken. Wij weten het allen wel: de mens in se verandert niet. Waaróm zou Van Kerckhoven niet de vloer hebben aangeveegd met Conscience (af en toe terecht, af en toe ten onrechte: wij komen wel eens op de ware beweegredenen - begrijpelijk of niet - uit). Hoe dan ook: er valt over na te denken. En hier wil ik graag persoonlijk getuigen, dat ‘Cultuur en verdraagzaamheid’ van Simons een eerlijke poging is om tot ‘verdraagzame’ verhoudingen in het eigen wereldje te komen. Simons kreeg ervoor om de oren. Simons reageerde. Plezierig: hij voelt zich sterk genoeg om in zijn tekst zijn belagers zowaar argumenten in de mond te geven om hen te helpen. Gratis voor niets. In een Vlaanderen dat zich toch niet signaleert door te grote simpatie voor ‘links’...

Blijft als laatste betoog: ‘Vlaamse Beweging en maatschappijvisie’, een titel waarvan ik vermoed dat de historisch-sociologisch bedoelde tweede term Simons enig hoofdbrekens heeft gekost, omdat hij de kwasi-ekwivalenten ‘socio...’ en ‘maatschappelijk’ (met mogelijke misvattingen over zijn inzicht) op bepaalde plaatsen beslist wenste te ontgaan. Zo is het alleszins nodig niet te vergeten met welke sofistische opzettelijkheid de arbeidersbeweging snel gebroken moest worden in de jaren '90. Op bevel. Deze beide komponenten hebben de ontvoogding vóór 1914, samen, soms smadelijk bezwaard. Helaas! Anderzijds is het juist te noteren dat het V.N.V. (blz. 84) Herman Vos in de jaren '30 stellig naar georganiseerd-links heeft gedreven. Maar... Vos was marxistisch ingesteld vóór 1914!

Dergelijke opmerkingen doen niets af aan het betoog in zijn geheel, dat ertoe strekt de Moyson-komponenten in onze ontvoogdingsstrijd te beklemtonen. Met, altans naar mijn gevoel, een iets te geringe aandacht voor het individualistisch vrijheids-principe, dat zeer zeker in onze gemeenschap leeft, zoniet zou deze zichtbaar veel aktiefkommunistischer zijn ingesteld!

Misschien mag het AMVC deze pluim op zijn hoed steken, dat zijn principiële wil tot ‘verscheidenheid’ (blz. 89) Ludo Simons,

[p. 179]

de ongewoon innemende en door alle begiftigers zo gewaardeerde ‘schat-bewaarder’, in zijn verdraagzame voorbestemming gesterkt en bevestigd heeft. In een instelling als deze immers worden ‘raak- en wrijvingspunten’ binnen de geschiedenis van de Vlaamse Beweging als vanzelfsprekend aanvaard, de toetsstenen daarvan zijn legio.

Bij aandachtig lezen van de diverse betogen treft op aangename wijze hoe kritisch en relativerend de auteur zich instelt tegenover zichzelf, hoe subtiel hij nuances aanbrengt, die de eigen persoonlijkheid omhullen. Lijkt hij soms, ‘politiek’ gesproken, een pessimist, doorgaans wordt hij door feiten en besluiten de pragmatische richting ingedreven. De faktoren tijd en omstandigheden en psychologische geaardheid en dies meer helpen hem klaar inzicht te krijgen in het geheel en spelen hem als vanzelf opvallende kontrasten of ver-doorwerkende parallellen in de hand.

Voor aprioristisch en al te partijdig politiek reagerende lezers zal het soms moeilijk zijn Simons' benaderingen en vaak krasse uitspraken voor het volle pond te aanvaarden, maar deze wijze van bekijken van onze gedifferentieerde evoluties vormt juist de aantrekkelijkheid van zijn teksten, om niet te zeggen de onmisbaarheid ervan als waarschuwing voor de komende, de onmiddellijk komende tijd.

Ik zou nog kunnen voortgaan, maar acht het onnodig, omdat verdere voorbeelden of karakteriseringen de weigerige lezer tóch niet zullen overtuigen. Simons zegt het ergens: de Vlaming zit geestelijk nog te veel in zijn clan. Het feit bijv. dat hij bij één krant zweert zegt in dit opzicht genoeg.

Zal ik besluiten door erop te wijzen dat de zeven betogen worden ingeleid door een geestig, maar libidineus ‘Woord vooraf’? En uitgeleid met een ‘Nawoord’, dat verkwikkend op die inleiding aansluit?

Ludo Simons is een in-geestig, graag badinerend man, die mij in dat opzicht zowaar soms aan de Leuvense exegeet mgr. Coppens doet denken. Evenals deze blijft hij overigens doodernstig op zijn taak én zijn voorlichtingsarbeid ingesteld. Hij is ook een dankbaar man, hoe spaarzaam de opdracht in zijn bundel ook vertolkt zij in het simpele Magistris, nadat, zwevend over het blanke veld van de bladzij tevoren, het motto van T.S. Eliot de lezer heeft kunnen doen nadenken over de grondstelling van het boek: ‘The only wisdom we can hope to acquire / is the wisdom of humility’.

Zo iemand in onze wereld aan mijn (!) ‘toelaatbaarheidsadvies’ wat hebben kan en wil, zou ik zeggen: Lektuur vooral voor de rijpere jeugd aanbevolen.

Ger Schmook.

Ludo Simons, Cultuur en verdraagzaamheid; een blauwdruk voor praktische tolerantie, Uitgeverij Lannoo, Tielt-Amsterdam, 1976, 98 blz.