Ons Erfdeel. Jaargang 20

[p. 149]

Muziek

G.C. Menotti in VKO en KVO.

Tijdens de maand december werden te Antwerpen drie opera's van Gian Carlo Menotti opgevoerd: twee in de Vlaamse Kameropera en een in de Koninklijke Vlaamse Opera. Beide teaters hadden blijkbaar heel wat zorg en tijd aan die produkties besteed, zodat die voorstellingen zonder meer als hoogtepunten van dit lopende seizoen beschouwd mogen worden.

Over de betekenis van de Amerikaanse komponist Gian Carlo Menotti, die op 7 juli 1911 in Cadegliano nabij Milaan geboren werd en in 1928 naar de USA uitweek, lopen de meningen nogal uiteen. Sommigen verwijten hem een gebrek aan originaliteit en een al te oppervlakkige muziektaal; zij misgunnen hem een vooraanstaande plaats in de opera-geschiedenis, omdat hij al te zeer naar het publiek toe zou schrijven. Of dat laatste wel als een echt verwijt mag gelden, wagen wij ernstig te betwijfelen, vooral wanneer we rekening houden met het wezen en de geschiedenis van de opera en in dat perspektief de intrinsieke waarde van zijn produkten onder de loep nemen.

Zeker, G.C. Menotti bekleedt een aparte plaats in de evolutie van de opera en als komponist is hij beslist geen revolutionair. Hij beschikt in elk geval over een ongemeen sterk teaterinstinkt. Zijn libretto's schrijft hij zelf in neoveristische zin en met een direkt aansprekende dramatische inslag. In zijn muzikale schrijfwijze gaat hij eklektisch te werk. Als geboren Italiaan staat bij hem de zangstem voorop. Die wisselt af tussen parlando of dramatische deklamatie en lyrische vlucht of belcanto, waarbij soms o.m. Puccini model heeft gestaan. Het tonale systeem blijft behouden, maar daarbinnen worden wel polytonale kombinaties of atonale kruiden gemengd. De orkestratie - meestal een nogal beperkte bezetting - klinkt gedifferentieerd,

‘Het medium’, kameropera, december 1976.

maar is geen kleur op zichzelf. Zij biedt in de grond geen illustratieve vertaling van de dramatische inhoud, maar aksentueert veeleer het gebeuren en verscherpt de voordracht van de vokalisten. Al bij al is Menotti's stijl gedepouilleerd, zijn taal is eenvoudig en direkt, en alle gebruikte middelen en schrijftechnieken zijn adekwaat afgestemd op het dramatische verloop. Wat op de scène gebeurt is ook voor de komponist Menotti het belangrijkste. Zo streeft hij bewust naar het ideaal van het muziekteater. Het kan ons dan ook niet verwonderen dat hij - zo vertelt men - voor zijn premières in Amerika niet de muziekpers maar wel de teaterkritici uitnodigde.

De Telefoon is een moderne opera buffa in één bedrijf. Vlak voor zijn afreis komt Ben zijn vriendin Lucy opzoeken om zijn liefde aan haar te verklaren. Maar het meisje is zo ingenomen met tal van telefoontjes van en naar kennissen, dat hij nooit de kans krijgt om zijn gevoelens te uiten. Ten einde raad rent Ben de kamer uit. In een nabijgelegen telefooncel roept hij haar op, en deze keer met sukses. Zij wil zijn vrouw worden: hij kan alvast het telefoonnummer noteren!

Het Medium (1947) is een tragedie in twee bedrijven. Madame Flora, het medium Baba, organizeert spiritistische avonden, waarin ze wordt bijgestaan door haar dochter Monika en de stomme zigeunerjongen Toby. Tijdens een van die seances voelt ze plotseling een koude hand in haar hals. Zij verdenkt er de zigeunerjongen van, en zet hem buiten. Wanneer enkele dagen later de buren zich opnieuw voor een seance aanbieden, biecht de dronken Flora haar bedrog op, maar niemand gelooft haar. Ze wijst ook de lichtgelovige bezoekers de deur. Alleen achtergebleven valt ze in slaap... tot ze plots gewekt wordt door de binnensluipende Toby. In een histerische bui schiet ze de jongen neer.

Zowel de luchtige eenakter als de schrijnende tragedie werden in de première op maandag 29 november - op een voorbeeldige wijze vertolkt door het gezelschap van de Vlaamse Kameropera onder leiding van Ernest Maes, die bij het begin van dit seizoen de artistieke leiding van

[p. 150]

‘Amahl and the night visitors’ van Menotti (KVO, dec. 1976).

Arnold Brand had overgenomen. Een volkomen verantwoorde regie, van Gilbert Serres, een suggestief dekor, een vlotte aktie, waarbij vooral de pantomime van Marc Bogaert als stomme zigeunerjongen een ekstra pluim verdient, en een solistenteam dat vokaal en scenisch tegen de taak opgewassen was, zorgden ervoor dat we boeiend tot aangrijpend teater te zien kregen. Met beide produkties bereikte de Vlaamse Kameropera een professioneel hoog niveau.

Van een zelfde uitzonderlijke kwaliteit was de prezentatie van Menotti's Amahl and the night visitors, dat op zaterdag 18 december gekreëerd werd in de KVO. Dit werk werd in 1951 gekomponeerd in opdracht van de National Broadcasting Corporation en is de eerste televisieopera uit de geschiedenis. Het is een eenvoudig soms aangrijpend kerstsprookje, waarvoor de toondichter zijn inspiratie vond in de Italiaanse kinderfolklore en vooral in het beroemde schilderij van Jeroen Bosch De aanbidding der koningen uit het Metropolitan Museum te New York.

‘Ergens... ooit... in een onherbergzame bergstreek, tussen de kudden schapen en een hartelijk herdersvolk woont een kreupele jongen, Amahl, met zijn moeder, een arme weduwe’, zo begint het sprookje. Op een koude winteravond wordt de jongen door gezang gewekt. Hij gaat kijken en ontwaart drie prachtig uitgedoste koningen, die geleid door een ster op zoek zijn naar het goddelijke Kind. Zij mogen in het huisje van de arme weduwe overnachten. Amahl gaat wat eten bedelen bij de omwonende herders, die allen samen hun gaven aan de koningen aanbieden en hen vergasten op enkele liederen en dansen. Als het herdersvolk weg is en de nacht zijn schaduw spreidt over het landschap, leggen de koningen zich te ruste. Amahls moeder wordt gefascineerd door de weelderige rijkdom van de koningen en bedenkt wat zij daarmee voor haar kind zou kunnen kopen. Zij steekt haar hand uit naar het goud, maar wordt betrapt door een page van de koningen. De jonge Amahl neemt het dadelijk voor zijn moeder op en wil er zelf de schuld van dragen. Wanneer hij, totaal ontmoedigd, in elkaar stort, schenkt koning Melchior hem het begeerde goud; het Kind dat zij zoeken heeft immers geen goud nodig. Uit dankbaarheid wil Amahl het Kind ook iets schenken, en dan gebeurt het wonder. Plots kan hij lopen! Hij zal nu met de koningen meegaan en zijn kruk aan het Kind aanbieden.

In de regie van Arnold Brand en onder leiding van François Cuypers is dit kerstspel schitterend tot zijn recht gekomen. In de programmabrochure schreef Luc Leytens ‘Het is een gevoelige, zeer melodische partituur die - mits een goede vertolking - sterk kan ontroeren’. Die ontroering heeft het KVO-publiek beleefd, dank zij een prima vertolking in een sfeerscheppend dekor van Enny Huylebroeck. Vooral de prestatie van de kleine Peter Ratinckx als kreupele Amahl verdient echt een aparte vermelding. Zijn keurige en verstaanbare (Engelse) diktie, zijn spontaan akteertalent en zijn bewonderenswaardige stemvaardigheid kunnen als voorbeeld gelden voor vele volwassen solisten. Amahl and the night visitors is tot nog toe de beste en origineelste produktie die we dit seizoen in de KVO hebben gezien. Een mooi staaltje van hedendaags muziekteater.

Hugo Heughebaert.