Ons Erfdeel. Jaargang 20

Worden kleine teaters groot?

Van september 1976 af is de teatertopografie in Vlaanderen er weer anders gaan uitzien. Bij de zogenaamde ‘kleine teaters’, al dan niet gesubsidieerde, geheel of gedeeltelijk professionele, niet-officiële teaters, zijn een paar opvallende verschijnselen waar te nemen.

Op 1 januari 1976 werd het dekreet van kracht waardoor de subsidiëring voor de Nederlandstalige professionele toneelkunst in België werd geregeld. Op basis van dit dekreet zijn bepaalde kleine teaters aan uitbreiding gaan doen. Het dekreet erkent vier kategoriën ‘instellingen voor toneelkunst’, en schrijft voor elk een aantal bepalingen en beperkingen voor, die op z'n minst aanvechtbaar zijn. Eksperimenteel- en vormingstoneel zo maar op één noemer plaatsen lijkt al verdacht en van een eksperimenteel werkend gezelschap tenminste vijfenzeventig vertoningen per seizoen eisen, geeft blijk van weinig realiteitszin. Bijzonder interessant in het dekreet is echter dat het Rijk voor de wedden van de beroepsmensen belooft in te staan.

Omdat de meeste kleine teaters reeds lang van hun oorspronkelijke principes zijn afgeweken en in feite ‘kleine grote teaters’ werden, is de ekspantiedrift niet zo verwonderlijk en in se geen kwade zaak, op voorwaarde dat kwaliteit, zowel naar inhoud als naar vorm, primeert. Dit laatste is helaas niet overal het geval. In diskussies wordt door teater-direkties graag geargumenteerd met het aantal opvoeringen, maar wordt nooit gerept over het artistieke peil of over de sociologische impakt op het publiek.

Konkreet gezien komt het hierop neer, dat enkele kleine teaters gewoon op hun standplaats blijven en ook in de terminologie van het dekreet ‘kamergezelschap’ zijn.

Dit is het geval met o.a. de Korrekelder (Brugge), Vertikaal (Gentbrugge), EWT-Deurne, Het NET-Gent (het vroegere Arca).

Andere kleine teaters hebben vérstrekkende wijzigingen ondergaan. Het Brussels Kamertoneel is opgeheven en de initialen BKT betekenen nu Brabants Kollektief voor Teaterprojekten. Dit is een samengaan van het Brussels Kamertoneel, Toka-Leuven en De Kleine Komedie. Het Nieuwe Teater, geleid door Paul Ricour, Rob Seijffer (dramaturg) e.a., bespeelt geregeld de Studio in het Paleis voor Schone Kunsten. Er worden echter vooral reisvoorstellingen beoogd.

Als openingsstuk van zijn eerste seizoen bracht het BKT, in de speciaal omgebouwde Workshop aan de Navezstraat in Brussel, het suksesvolle volksstuk Kasimir en Karoline van de Duits-Hongaarse toneelschrijver en prozaist Odön von Horvàth (1901-1938), naar de vorm een geslaagde kombinatie van feest en spektakel, naar de inhoud een schrijnend verslag over een teloorgaande liefde tijdens de ekonomische krisis van de jaren dertig in Duitsland. Het was onmogelijk om met Kasimir en Karoline op reis te gaan, alleen al omwille van de uitgebreide scenografie, maar ook omwille van het buitengewoon groot aantal spelers, figuranten, muzikanten en akrobaten. Nochtans ligt het in de bedoeling van het BKT aan toneelspreiding te doen, zonder daarin het eksperiment volledig uit te schakelen. Met Emballage Kadoo, een groepsprojekt, gegroeid onder leiding van spelpedagoge

[p. 142]

‘De kollega's’ van Jan Matterne door het
Mechels Miniatuurteater.

Eva Bal-Gerritsen, en gebaseerd op het feit dat verpakking misleidend kan zijn, brengt BKT alvast een ander geluid.

Tot een grootse onderneming is ook het Mechels Miniatuurteater uitgegroeid. Het MMT opteerde om voortaan als landelijk spreidingsgezelschap op te treden. Daartoe leende zich uitstekend het stuk De Kollega's (Jan Matterne), een doorsnede van het dagelijks leven ‘op den bureau’ en de terugslag daarvan op een personeelsfeestje. Het is wellicht de meest gevraagde produktie geworden van het MMT, dat zich geregeld ook aan zangspektakel waagt.

Het dekreet laat zes spreidingsgezelschappen toe. Naast BKT en MMT treden ook Antigone (Kortrijk), en het Gezelschap Ivonne Lex en het Reizend Volksteater in de praktijk als zodanig op, maar het is helemaal nog niet zo zeker of ze allemaal in deze kategorie zullen erkend worden. Het dekreet bepaalt immers ook dat een spreidingsgezelschap ‘ten minste zes verschillende toneelprodukties met gezamenlijk minimum 140 voorstellingen per toneelseizoen in schouwburgen met minimum 250 zitplaatsen’ moet opvoeren.

Bij een paar kleine teaters zijn de wijzigingen nogal van beperkte aard geweest. Malpertuis (Tielt), reeds tien jaar koppig timmerend aan de weg, heeft een tweede plateau gevonden te Assebroek-Brugge. Arca, inmiddels NET (Nieuw Eigentijds Toneel) geworden, is noodgedwongen uit zijn kelder verhuisd naar een grotere ruimte, maar blijft in Gent als eksperimenteel kamerteater werkzaam.

Het is opvallend dat de terminologie uit de teaterpraktijk in veel gevallen niet, of niet meer, overeenstemt met de terminologie van het dekreet. Er ontstaat een bijbelse spraakverwarring wanneer men artistieke termen en administratief jargon door elkaar gaat gebruiken. Hoe men uiteindelijk voor elk teater de juiste kategorie en de overeenstemmende subsidie kan bepalen, lijkt een hele toer. Dit kan dan ook weer aanleiding geven tot verdere vertraging in de uitbetaling, want tot nu toe zijn de weddetoelagen en andere subsidies wel beloofd, maar niet betaald.

De trend die zich momenteel aftekent bij een aantal kleine teaters is, naast de drang om zo spoedig mogelijk groot te worden, een buitengewone reislust, geïnspireerd door een overdreven betekenis dat in het dekreet gehecht wordt aan het aantal opvoeringen. Daarenboven dienen zich een relatief groot aantal groepen aan voor vormingsteater. Dit is echter een kategorie (waartoe o.a. de Internationale Nieuwe Scène behoort!) waar men blijkbaar niet zo goed weg mee weet. Het is ook een teatervorm die het kontesteren van alle andere vormen in zich draagt. Daarom is het niet denkbeeldig dat op de Vlaamse teatermarkt in de konkurrentiestrijd, de vormingsgezelschappen gewoon in de kou komen te staan en dus nooit de kans krijgen om werkelijk groot te worden.

Roger Arteel.