Ons Erfdeel. Jaargang 20

Het houdt op met zachtjes regenen (Cees Buddingh').

Er zijn van die literaire titels die mij in bepaalde omstandigheden steeds weer voor de geest willen komen. ‘De zomer staat hoog en rijp’ van René Verbeeck is er zo een, ‘Zachtjes knetteren de letteren’ van Jeroen Brouwers een andere. De jongste gedichtenbundel van Cees Buddingh', Het houdt op met zachtjes regenen, zal ongetwijfeld het rijtje komen aanvullen. Mocht er overigens een prijs worden uitgeloofd voor de meest poëtische titel van het afgelopen jaar dan wordt Buddingh' voor mij gewis titelhouder. Een doordeweekse konstatering eigenlijk, die titel, jawel, maar wat een suggestiviteit, wat een veelheid van gevoelens gaat er niet achter schuil...

Buddingh' heeft ooit in een interview met W.M. Roggeman (‘De Vlaamse Gids’ 7, 1973) verklaard dat zijn houding tegenover poëzie zowel in haar totaliteit, als in het gebruik van het woord en het onderwerp anti-romantisch is. Goed, zelfs aangenomen dat dit tot vóór Het houdt op met zachtjes regenen het geval zou zijn, hoewel ik er meteen ook weer aan twijfel, dan openbaart Buddingh' zich in deze bundel als een echt romantikus die vertederd terugblikt op de mensen en dingen die voorbij zijn. De bundel bestaat trouwens grotendeels uit ‘oden’ en ‘elegieën’. Ha, zal de bedachtzame lezer zeggen, regelrecht dus uit het lyrische arsenaal van de romantiek. En daar Buddingh' nogal eens het etiket opgeplakt kreeg van literaire kameleon en modedichter, zou je hem er allicht van kunnen verdenken zijn hoedje naar de heersende poëziewind te zetten. Nee, Buddingh' zou Buddingh' niet wezen als hij zich plots aan hoofdletterlyriek of ruimtevaart in verzen zou gaan overgeven. Zijn ‘oden’ zijn geen hooggestemde lofzangen over hemelse verrukkingen en ekstasen, wel fraaigeformuleerde observaties en gevoelsuitingen over mensen en dingen die hem heel nauw aan het hart liggen. Evenmin met de modieuze koekedoosromantiek heeft Buddingh's poëzie iets te maken. Het zijn gewoon de verzen van een zeer beminnelijk mens van om en bij de zestig, die zo onderhand wel weet hoe het in het leven reilt en zeilt, die het allemaal bekeken heeft, terugblikt en inventariseert...

De bundel bevat slechts 18 gedichten: 7 ‘oden’ en 7 ‘elegieen’ met een middenluik van 4 beschouwende gedichten. Wat onmiddellijk in het oog springt is wel de lengte van de versregels en van de gedichten. Het langste ‘In memoriam Anthony Bosman’, bevat 112 versregels, het kortste telt er 30 (‘Ode aan de fiets’).

De afdeling ‘Oden’ opent met een lofzang aan Dordrecht, geboorteplaats van de dichter waar hij intussen al zo'n zesenvijftig jaar woont. En is het elders misschien beter? vraagt hij zich af, ‘overal waar mensen wonen houd je het enkel / maar uit met een stalen gemoed of een vat, peppillen en tranquillizers / (...) Nee, je kunt maar het beste nog leven / waar je wortels zijn (........) (p. 8).

Volgen verder: “Ode aan de merel”, “Ode aan de fiets”, “Ode aan een schaal met suikerklontjes”. Doodgewone onderwerpen dus. Maar: bij Buddingh' zijn de merel, de fiets, de suikerklontjes slechts een aanleiding. In de slotverzen komt hij dan plots

[p. 122]

Cees Buddingh'.

heel verrassend uit de hoek, schudt enkele parels levenswijsheid uit de mouw en wijst de sterveling en passant ironisch op de absurditeit van vele van zijn gewoonten. Aan de merel: “er is best een plekje voor je, maar dan / in ons hart, niet aan onze tafel: nee, stel / je voor: misschien kak je wel in / de soep - (...)” (p. 9).

En zo gaat Buddingh' verder: op een gezellige, onderhoudende, soms badinerende praattoon toont hij zich altijd weer verwonderd over de meest gewone, dagelijkse choses de la vie. “Zoals je praat en zoals je bezig bent in het dagelijkse leven, dat moet ook de taal zijn, die je in je gedichten gebruikt”, zegt Buddingh' (D.V.G., 7, 1973). Dat heeft hij in zijn verzen ook wel altijd gedaan, maar hier is dan inhoudelijk een dimensie bijgekomen: de verstilling, de vertedering de nostalgie de weemoed om gisteren. Door zijn oden zweven flarden herinneringen: aan het geboortehuis, de kindertijd, een bezoek aan Parijs, stemmingen, geuren, kleuren, klanken, jazzmuziek. De cyklus eindigt met een prachtige “Ode aan de poëzie”, Buddingh's poëtisch kredo. Poëzie: (..) - ze is deel van je bloed, / je vezels, je hartslag geworden, soms denk je bijna zelfs: / wanneer men mij opensneed, zouden de verzen / dan als vlinders naar buiten fladderen?’ (p. 16). Kan liefde hartstochtelijker beleden worden? En is niet alles poëzie?

‘Het zijn niet alleen de woorden, de beelden, de regels
die in je liggen opgetast
als de goudstaven in de bank van Engeland, maar alles
wat je ziet: een herfstblad, een meisjesprofiel, een pompoen
aan een muiltje, een wit paard naast een koffiekopje,
een kat achter een raam, geitenkeutels in een plantsoen,
het glanst allemaal als scherfjes
het glast allemaal als scherfjes onvergankelijkheid,’
(...)
‘Poëzie, nee, niet gij wier naam geheiligd zijt,
maar een fluïdum rond ook het meest
alledaagse. (...)’

En Buddingh' mag dan nog wel ‘oden’ schrijven, het is bij hem niet zoals de grote Van Dale het verwoordt: ‘“een lyrisch gedicht aan een verheven onderwerp gewijd”, / en juist dat verhevene heb ik, sceptisch baasje, / nooit zo erg zien zitten.’ (Are we down-hearted? Not we!, p. 21): Buddingh' moet het helemaal niet hebben van kosmische ekstasen en salonsakraliteit: ‘(...) de dichter / is een straathond geworden - en straathonden zijn / per definitie niet zo bijster verzot op het hogere, / ze gaan meer af op hun neus - en wat daarin opstijgt / geurt zelden naar viooltjes.’ (id., p. 22). Hij gelooft niet meer in holle frazen, in zwart en wit, in absolute stellingen: hij heeft het allemaal bekeken, heeft de wereld in zijn binnenzak, weet de kapriolen en de hinkstapsprongen van het leven te relativeren en zodoende te aanvaarden.

Het mooiste en ontroerendste van de vier middenluikgedichten is m.i. wel ‘Met twee benen in de grond’ (p. 27). Met wijze humor en niet zonder zelfspot relativeert hij hier het ouder worden en de kwaaltjes die de grijsheid onvermijdelijk vergezellen. Er is de cholesterol en de hartvervetting, er is spit en bronchitis, ‘maar je kan toch nog denken en je tikkertje tikt toch nog, nou, / wat zou jij op je zesenvijftigste eigenlijk willen?’ (p. 27). Terugblikkend op zijn leven stelt hij vast dat hij eigenlijk een ‘enorme bofkont’ is geweest, ‘zoveel karrevrachten geluk / tegen, au fond, maar een handjevol ellende’.

‘Toegegeven: je bent niet jong meer en vrijwel alles
aan je rammelt en knerst en piept en kraakt een beetje,
maar Stientje zit tegenover je ze breit
een sjaal voor Sacha en Wiebe komt vragen
of hij negentig cent voor een nieuwe Pep kan krijgen.
Misschien ben je er morgen
niet meer. Maar weegt één zo'n minuut
al niet ruimschoots op tegen een eeuwigheid eeuwigheid?’

Met opzet citeer ik nogal veel om te laten voelen met welk een vakkennis, welk een vloeiende vaardigheid Buddingh' de dagelijksheid omtovert tot poë-

[p. 123]

zie vol understatements, dubbele bodems en doordenkertjes. Wie op het eerste gezicht aan wat wijdlopig praatproza zou gaan denken, zal bij nader inzicht genieten van de spitse dubbelzinnigheden en de schalkse meerduidigheid die in de verzen liggen opgeslagen. Ook de titel van het gedicht impliceert overigens al deze ambiguiteit.

In deze hier en daar droefgeestige, chaplineske, maar elders weer epikuristische ode aan het leven, duikt sterk het vergankelijkheidsbesef op, de gedachte aan de dood die onvermijdelijk komen moet. In het derde deel van zijn dagboeknotities, En in een mum is het avond (weer zo'n aanstekelijke titel) haalt Buddingh' trouwens een bespreking aan van Willy Spillebeen, waarin deze i.v.m. de verzamelbundel Gedichten 1938-1970 terecht konstateert: ‘Terloops, weze opgemerkt dat de doodsidee in bijna al Buddingh's gedichten voorkomt.’ En Buddingh' beaamt: ‘Hoera, hoera: eindelijk eens iemand die het doorheeft. Ik schrijf in wezen uitsluitend over sterven, verval, kortstondigheid, vergankelijkheid. (...) Maar ik probeer er geen tragische grimassen bij te trekken - en dat wordt in Nederland nauwelijks getolereerd.’ (o.c., p. 47). Precies! In ‘Ode aan de poëzie’ springt ook deze gedachte in een onthutsend bas-reliëf naar voren: ‘in jou gaat de dood elke dag als een gek te keer’ (p. 17).

Dat de doodsgedachte Buddingh' wel erg in de greep houdt, illustreren ekspliciet de zeven ‘In memoriam’-gedichten uit de laatste cyklus. Een elegie aan E. du Perron, die hem, boven alles, heeft laten zien ‘wat echt in me was en wat aangeleerd pathos’. Verder herinneringen aan de gestorven literaire vrienden Anthony Bosman en Ton Kloppers, een ‘In memoriam’ aan de Franse surrealist Benjamin Péret en de Chileense dichter Pablo Neruda. Het zijn als het ware ‘brieven naar de overkant’ (een titel van Jozef Deleu), éénrichtingsberichten, waarin Buddingh' de gestorvenen gemoedelijk toespreekt en herinneringen ophaalt.

Van een ontroerende en warme mensenliefde (Cees Buddingh' moet een fijn mens zijn) getuigen de laatste twee gedichten, waarin hij herinneringen en anekdoten oproept uit de tijd dat hij als t.b.c.-patiënt in het sanatorium verbleef (1942-1949) en er Gerrit M. en Beertje van M. leerde kennen. Aangrijpend zijn de slotverzen van beide gedichten:

‘Toen ik nog een keer langskwam, Gerrit, was je gestorven,
ik weet zelfs niet meer waar je begraven bent.
Er zullen er niet veel meer zijn die nog aan je denken,
maar de wereld bleef leger, dat wel.’ (p. 43)

En in de slotstrofe van het laatste gedicht maakt de vredelievende Buddingh' zich echt kwaad tegen de dood:

‘Je weet, Beer, ik ben een vredelievend mens,
bijna even vredelievend als jij was, die net
als ik, geen mug ooit kwaad zou doen, maar soms, als ik
weer aan je denk, heb ik neiging om een machinegeweer
te stelen, de straat op te rennen en domweg
tussen al die vadsig-blozende gezichten
links en rechts om mij heen te knallen en luidkeels
uit te krijsen: “Daar! daar! daar! voor wat niemand
Beertje heeft aangedaan!”’

(p. 45)

Moet het nog worden gezegd dat Cees Buddingh' ons met Het noudt op met zachtjes regenen een heel mooi poëtisch levensrelaas heeft aangeboden vol menselijkheid en levenswijsheid, waarin realitei ten verbeelding, humor en tragiek elkaar met de vingertoppen raken. Een hoogtepunt allicht in Buddingh's poëtisch oeuvre, waarvoor hij overigens verdiend de Jan Campertprijs 1976 kreeg toegewezen.

Lionel Deflo.

Cees Buddingh', Het houdt op met zachtjes regenen, De Bezige Bij, Amsterdam, 1976, 48 blz.