Ons Erfdeel. Jaargang 19

kulturele integratie en benelux

Enkele bedenkingen bij de samenwerking tussen de Omroepen in Nederland en Vlaanderen.

Jarenlange arbeid ter bevordering van de kulturele integratie tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden in een gebied, waarvan de grote centra op een boogscheut van elkaar verwijderd liggen, geeft het merkwaardige beeld te zien van teleurstelling en onvoldaanheid bij diegenen die er geregeld bij betrokken zijn. Terecht zijn er de jongste tijd in diverse kringen stemmen opgegaan om aan te dringen op konkrete daden, op een reorganisatie van ons internationaal kultureel beleid, die een integratiepolitiek mogelijk moet maken, die verder reikt dan mooi klinkende principe-verklaringen en die kan leiden tot de nodige strukturen, waarin die politiek de beste kansen krijgt op effektieve resultaten.

Hoeft het iemand te verbazen dat de samenwerking tussen de omroepen in Nederland en Vlaanderen dezelfde tekortkomingen vertoont als de kulturele samenwerking in het algemeen?

Dat wordt meteen duidelijk als men de konkrete resultaten bekijkt op het gebied van bijvoorbeeld de ko-produkties bij de televisie. Het jaarlijkse ko-produktievolume zag er de laatste tien jaren als volgt uit:

1965	- 14 uur 31 min.
1966	- 20 uur 53 min.
1967	- 9 uur 18 min.
1968	- 32 uur 09 min.
1969	- 5 uur 30 min.
1970	- 9 uur 56 min.
1971	- 22 uur 13 min.
1972	- 3 uur 38 min.
1973	- 29 uur 56 min.
1974	- 62 uur 06 min.
1975	- 50 uur 05 min.

Dit uitermate grillige verloop vindt een verklaring in het feit dat de ko-produkties tot nog toe in feite tot stand zijn gekomen door incidentele beslissingen, meestal genomen op grond van louter zakelijke overwegingen. Ze zijn niet het resultaat van een door de betrokken partijen onderschreven doelgericht beleid dat een planning op langere termijn mogelijk maakt.

Pogingen om hierin verandering te brengen hebben tot nog toe gefaald. In 1962 al heeft de toenmalige Voorzitter van de Raad van Beheer van de B.R.T., Julien Kuypers, te Brussel op een vergadering met het Bestuur van de Nederlandse Omroep gepleit voor de oprichting van een Omroepgemeenschap voor het Nederlandstalige gebied en dit naar analogie met de bestaande

[p. 791]

‘Communauté radiophonique de langue française’, die de Franstalige omroepen in Europa en Canada groepeert.

Dit voorstel verdween voor nader overleg in de la.

Het werd opnieuw tevoorschijn gehaald door Nic Bal, Programmadirekteur van de B.R.T.-T.V., op de topbijeenkomst met de Nederlandse Omroep van 1974 te Brussel.

Op het volgende B.O.S.-B.R.T.- overleg in 1975 werd de Nederlands-Vlaamse Omroepgemeenschap (vermoedelijk) definitief afgeschreven.

In Hilversum bleek er geen animo voor te bestaan.

De Nederlandse Omroepverenigingen vreesden blijkbaar in een gezamenlijke samenwerkingsstruktuur een deel van hun autonomie te moeten prijsgeven wat zij zeker niet wensten.

De pessimistische toon die mogelijk uit het voorafgaande verhaal naar voren komt, mag toch niet tot de konklusie leiden, dat er op het gebied van de samenwerking tussen de omroepen niets gedaan wordt. Niets is minder waar. Dat zal de TV-kijker geregeld ervaren. Dat bewijzen ook de hierboven geciteerde cijfers inzake de ko-produkties. Voor 1974 en 1975 geven die een grote stap voorwaarts te zien. Dat heeft o.m. te maken met het grote sukses dat de B.R.T.-AVRO-produktie Een mens van goede wil, naar de gelijknamige roman van Gerard Walschap, heeft gekend.

Dit sukses betekende een belangrijke stimulans en de koprodukties gingen mekaar in een versneld tempo opvolgen met o.m. Klaaglied om Agnes (NCRV-B.R.T.), De Herberg In 't Misverstand (KRO-B.R.T.), Centraal Station (KRO-B.R.T.), Brainwave (AVRO-B.R.T.).

De formule van de ko-produktie werd ook uitgebreid naar de dokumentaire en instruktieve sektoren, waar gezamenlijke Nederlandstalige versies werden geproduceerd van belangrijke reeksen zoals De Mens in Wording (N.O.S.-B.R.T.), Het Amerika van Alistair Cooke (N.O.S.-B.R.T.) en Sesamstraat (N.O.S.-B.R.T.).

Ook in de sektor Amusement kwam het in de jaren 1974-1975 tot een piek met ko-produkties van de Berend Boudewijnkwis (KRO-B.R.T.) en Met de Muziek Mee (VARA-B.R.T.).

Maar het moet worden betreurd dat althans op het gebied van de gedramatiseerde TV-reeksen het niveau van Een mens van goede wil niet meer werd bereikt. Dit is dan te wijten aan het eerder gesignaleerde euvel: het ontbreken van een doelbewuste uitwerking van een planning op langere termijn. Toen vorig jaar het B.R.T.-voorstel tot oprichting van een Nederlands-Vlaamse Omroepgemeenschap werd afgewezen, werd een Nederlands tegenvoorstel aangenomen om de samenwerking te stimuleren via een uitbreiding van de kontakten tussen de programma-werkgroepen van de Nederlandse Omroep en de overeenkomstige afdelingen van de B.R.T.

Deze beslissing heeft tot nog toe alleen voor de radio resultaten opgeleverd. De geregelde kontakten onder de programmamakers Hoorspelen, Gesproken Woord, Klassieke en Lichte Muziek, Gevarieerde Programma's, die tegen het einde van de jaren zestig volledig waren onderbroken, zijn sinds vorig jaar hersteld, zonder dat dit overigens meteen resulteerde in een grote hoeveelheid ko-produkties. Maar alles wijst erop dat die er wel zullen komen.

Voor de televisie is er vrijwel geen wijziging gekomen in de bestaande situatie. Dit betekent dat de samenwerking (te) beperkt blijft tot Drama/Kunstzaken, waarvan de programmamakers toch ook al in het raam van de ‘Conferentie der Nederlandse Letteren’ een samenwerkingsstructuur vinden. Pogingen om de geregelde overlegstrukturen uit te breiden tot Amusement, Jeugdprogramma's en Dokumentaires hadden tot nog toe geen sukses.

Wel is het zo, dat wij er sinds 1974 in geslaagd zijn kontakten te leggen tussen de afdeling Berichtgeving van de B.R.T.-TV en de aktualiteitenrubrieken van de zendgemachtigden in Nederland. De benoeming van een N.O.S.-korrespondent in Brussel, die een onderkomen heeft gevonden op de B.R.T. zelf, heeft bovendien geleid tot betere relaties tussen het TV-journaal van de B.R.T. en dat van de N.O.S. Maar ook op het terrein van de informatie is de samenwerking tot nu toe beperkt gebleven tot enkele incidentele suksessen (uitwisseling Pano B.R.T. - Brandpunt KRO, enkele ko-produkties van buitenlandse reportages). Van een goed gestruktureerde samenwerking is geen sprake.

Een oud zeer in de relaties tussen de B.R.T. en de Nederlandse Omroep is het éénrichtingsverkeer van Noord naar Zuid bij het overnemen van programma's. In 1965 bedroeg het volume van de Nederlandse TV-programma's, overgenomen door de B.R.T 79 uur en 17 minuten en voor de B.R.T.-programma's overgenomen door Nederland 32 uur en 20 minuten.

Tien jaar later is deze trend alleen maar versterkt met voor

[p. 792]

1975 cijfers van 70 uur 05 minuten tegenover 14 uur 12 minuten. Dit fenomeen vindt voor een belangrijk deel een verklaring in het Nederlandse Omroepbestel zelf.

De talrijke zendgemachtigden hebben elk slechts een beperkte zendtijd, die dan bij voorkeur wordt gevuld met eigen produkties en Amerikaanse of Britse feuilletons.

Toch heeft het ook te maken met een nagenoeg volledig gebrek aan belangstelling voor B.R.T.- produkties bij talrijke programmaverantwoordelijken in Hilversum.

Een paar feiten mogen dit illustreren.

In mei van dit jaar publiceerde de VARA-gids 64 extra-toelichtingen bij Duitse TV-programma's, terwijl er voor de B.R.T.- programmas geen enkele was. In 1962 werd voor het eerst het idee naar voren gebracht om tussen de B.R.T. en de Nederlandse Omroep permanente vertegenwoordigers uit te wisselen. Een B.R.T.-vertegenwoordiger werd in 1964 te Hilversum gestationeerd. Een tegenhanger in Brussel zal er vermoedelijk nooit komen.

In Vrij Nederland van 3 juli jl. heeft Nico Scheepmaker de aandacht gevestigd op het feit dat het Engels als het ware de ‘Universalsprache’, het ‘Panslavisch’ van de Nederlandse televisie is geworden. Hij schrijft in dat verband: ‘Hoe kunnen wij die verangelsaksisering van onze televisie enigszins afdempen? In de eerste plaats natuurlijk door meer eigen programma's te brengen en in de tweede plaats door meer Vlaamse programma's aan te kopen. We zetten wel steeds braaf een Vlaming in een panel of een TV-spel, maar die ene Vlaming fungeert bij ons net als die ene neger die een goedwillende rol in de Amerikaanse politieseries mag spelen. België heeft geen slechtere schrijvers en geen slechtere filmers dan wij, dus ze moeten ook voor de televisie meer bruikbaar materiaal produceren dan we tot nu toe te zien hebben gekregen.’ Valt er in de nabije toekomst inzake de samenwerking tussen de omroepen in Nederland en Vlaanderen een fundamentele strukturele wijziging te verwachten? Vermoedelijk niet.

Het blijft een ‘roeien met de riemen die er zijn’, wat betekent dat er een onophoudelijke inspanning blijft vereist om de bestaande kontakten in stand te houden en waar mogelijk uit te breiden, daarbij hopend dat er konkrete resultaten uit de bus komen.

Maar de samenwerking blijft, zoals Nic Bal het ooit heeft geformuleerd ‘lukraak en vrij chaotisch’.

Toch bestaat de mogelijkheid de samenwerking in de komende jaren voor twee deelgebieden een vastere struktuur te geven, nl. voor de Instruktieve Omroep en de eksploitatie van de gezamenlijke lange golflengte, die in november van vorig jaar op de internationale golflengtekonferentie van Genève werd toegewezen aan het gehele Nederlandstalige gebied.

In Nederland wordt gewerkt aan de oprichting van de ‘Open School’ een instituut dat zich vanaf 1977 zal gaan bezighouden met de volwassenenvorming, de permanente opvoeding, het tweede kansonderwijs of hoe men het ook wil noemen. Binnen het kader van de multi-mediale Open School zal de Omroep een belangrijke rol spelen. De Bestuursdirektie Instruktieve Programma's van de B.R.T., die overigens tot nu toe steeds goede relaties heeft gehad met de Nederlandse Televisieakademie TELEAC, is al geruime tijd aktief op dit terrein. Wat ligt er dan meer voor de hand dan dat beide Omroepen de handen ineen slaan bij de realisatie van projekten, die over de staatsgrens heen reiken en dat er een struktuur wordt opgebouwd die zo'n samenwerking institutionaliseert.

Toch moet gezegd worden dat ook hier het gevaar bestaat dat weer een kans wordt gemist.

Meteen na de installatie van de Commissie Open School, die de Nederlandse Regering moet adviseren over de oprichting van de gelijknamige instelling, is het verzoek ingediend in deze Commissie een Vlaamse vertegenwoordiger op te nemen. Men beoogde aldus te voorkomen dat strukturen in het leven zouden worden geroepen, die de samenwerking met het Zuiden in een later stadium zouden verhinderen. Maar die Vlaamse vertegenwoordiger is er nog altijd niet.

Wel heeft de B.R.T. een paar vertegenwoordigers kunnen afvaardigen in de N.O.S.-Commissie Instruktieve Omroep.

Dat is iets, maar niet genoeg. Het instruktieve programmapakket van de Nederlandse Omroep zal binnenkort immers volledig worden overgeheveld naar de Open School.

Voor de gezamenlijke eksploitatie van de lange golfzender op 173 KHz is alleen maar een geintegreerde aanpak mogelijk. Het is ondenkbaar dat men via deze zender die in november 1978 operationeel moet zijn achtereenvolgens de B.R.T. en de Nederlandse zendgemachtigden aan het woord zou laten.

Deze unieke kans op de verwezenlijking van een reëel stuk integratie mag niet worden verkwanseld.

Er wordt op het ogenblik door diverse werkgroepen gewerkt aan oplossingen voor de juridische, technische, programma-

[p. 793]

tische en financiële problemen van dit projekt. De uitkomst kan alleen zijn: een geïntegreerd programma, gemaakt door een geïntegreerde staf medewerkers, ten behoeve van Nederlanders en Vlamingen binnen de rijksgrenzen en daarbuiten. Als de Ministers van Kultuur in Den Haag en Brussel, die uiteindelijk het laatste woord in deze zaak zullen hebben, de mooie woorden uit het verleden willen omzetten in daden, dan wordt hun hier wel een unieke kans geboden.

Vic Lories
Hilversum, augustus 1976