Ons Erfdeel. Jaargang 19

Oude muziek in het Festival van Vlaanderen te Antwerpen.

Stilaan begint het Festival van Vlaanderen zijn brede waaier ook over Antwerpen uit te spreiden. Het heeft lang geduurd, en al bij al blijft men in de Sinjorenstad nog heel wat ten achter in vergelijking met de prestigieuze manifestaties in de andere festivalsteden. Wat de oorzaak is van die achterstand, welk gekonkel achter de schermen die anomalie in het leven houdt, dat mag Joost weten! Jaren geleden had Antwerpen zich met een hoogstaand internationaal teaterfestival op een min of meer volwaardige wijze in het grote festivalgebeuren ingeschakeld. Bij gebrek aan voldoende financiën - zo heette het officieel - ging de kwaliteit zienderogen ten gronde; en dit jaar kwam men er veiligheidshalve niet meer mee voor de dag. Intussen had het feestkomitee van de stad Antwerpen het over een andere boeg gesmeten. Voortgaand op het overrompelend sukses dat de koncerten van oude muziek in het Rubenshuis en het Vleeshuis telkenjare gedurende het winterseizoen oogstten, organizeerde men tijdens de lentemaanden in de voornoemde musea een supplementaire reeks van zeven buitengewone koncerten, en men programmeerde die in het kader van het Festival van Vlaanderen. Ook dit jaar zorgden enkele vooraanstaande buitenlandse ensembles en solisten voor unieke programma's en schitterende verklankingen: o.a. het Ulsamer Collegium, het Ensemble Studio Laren, Gordon Murray, Alan Curtis, Martyn Hill, Christopher Hogwood.

De hoorn des overvloeds was daarmee nog niet volledig uitge-

[p. 778]

strooid. Voor de eerste maal in de geschiedenis van het Festival van Vlaanderen kreeg Antwerpen dit jaar ook in het zomerpaneel een bescheiden plaatsje toegewezen. Het werden wel geteld vier manifestaties: één balletvoorstelling en - het wordt bijna des Guten zuviel - andermaal drie koncerten van oude muziek. Antwerpen is dus goed op weg om in Vlaanderen het Mekka te worden voor uitvoeringen van oude muziek. Waarom bijv. de indrukwekkende orkestfalanksen uit het buitenland, of de wereldvermaarde liedsterren, of de allerbeste strijkkwartetten, waarmee Gent, Brussel en Leuven zo graag pronken, Antwerpen niet kunnen of wellicht mogen aandoen, blijft voor ons nog altijd een duister raadsel. Mogelijk komt ook daarin volgend jaar een gunstige verandering en zal het Festival van Vlaanderen eindelijk het manna gelijkwaardig en even rijkelijk over alle Vlaamse steden uitdelen. Of... mogen niet alle steden uit dezelfde bron putten, en moet elk voor zich het maar zien te rooien? De diskrepantie in reklame en programmatie onder de verschillende festivalsteden (Tongeren, Brugge, Kortrijk, Gent, Mechelen, Leuven, Brussel, Antwerpen) komt de buitenstaander alleszins vreemd, onbegrijpelijk en zelfs verdacht voor. Wordt er inderdaad met twee maten gemeten?

In tegenstelling tot de profane lentekoncerten bood het septemberprogramma uitsluitend koncerten van religieuze muziek, uitgevoerd in drie van de mooiste kerkruimten uit de Scheldestad. Elk van de drie manifestaties had een specifiek programma en een karakteristieke uitvoeringspraktijk. Het geheel stond op een professioneel hoog niveau. Was er voor het eerste koncert een te bescheiden opkomst van het publiek, gaandeweg groeide de belangstelling en de laatste manifestatie werd onthaald op een barstensvolle kerk.

In Sint-Jakobs koncerteerde op 2 september The Clerkes of Oxenford o.l.v. David Wulstan. Dat ensemble werd in 1961 opgericht als een mannenkoor, maar evolueerde vrij vlug tot een gemengd vokaal ensemble met specifieke stemsoorten als contratenoren, treble en mean voices bij de vrouwenstemmen. Door de laatste twee stemtimbres - volgens het kommentaar in het programma typisch voor het ‘Tudor Choir’ - krijgt het ensemble een ietwat aparte klank in vergelijking met de traditionele gemengde koren. Inderdaad, al is het onderscheid niet zo revelerend als men het wil doen voorkomen, toch hebben de vrouwenstemmen van dat ensemble niet dat vlakke van een kinderstem noch het weekweelderige van een volwasen timbre. De kwaliteit ligt zowat tussen beide registers in; kwa stemplaatsing, ademtechniek, aanslag en frazering is er een zekere overeenkomst met de voordracht op een blaasinstrument.

Het ensemble had een programma samengesteld met bladzijden uit de Mozarabische ritus, de joodse eredienst, de dertiendeeeuwse codex de las Huelgas, cantigas uit de verzameling van Alfonso el Sabio en het renaissancerepertoire. De middeleeuwse partituren werden naar de geest en de gebruiken van die tijd in een wisselende vokaal-instrumentale solobezetting voorgesteld. De renaissancekomposities werden door het ganse ensemble vertolkt. Hoogtepunten van de avond waren het driekorige Ave Maris Stella van Joan Cererols en vooral de zesstemmige requiemmis van T.L. da Vittoria. Die uitvoeringen werden gekenmerkt door een verpuurde en veredelde zangstijl en een ongemeen gave homogeniteit van alle stemmen. Of dat nu de echte stijlgetrouwe verklanking is voor de Spaanse vurigheid van da Vittoria laten we hier in het midden. The Clerkes of Oxenford hebben in elk geval die renaissancewerken op een apollinisch verfijnde, a.h.w. vergeestelijkte wijze geïnterpreteerd; en dat is ongetwijfeld één van de vele mogelijkheden om die muziek op een fascinerende wijze bij de toehoorder over te brengen.

Het koncert van de Cantores in Ecclesia o.l.v. Michael Howard in de Sint-Andrieskerk op 9 september was aangekondigd als een programma met gregoriaanse muziek; vandaar wellicht de indrukwekkende belangstelling in deze prachtig gerestaureerde gotische kerk. De toehoorders kregen zelfs meer dan dat. Het gregoriaans was er, maar daarnaast ook heel wat polyfonie gebaseerd op gregoriaanse gezangen zoals de falsi bordoni van Guillaume Dufay. Puristen inzake oude uitvoeringspraktijk kunnen op de voordracht van de Cantores in Ecclesia kritiek afvuren. Voor de uitvoering van het gregoriaans had het ensemble zich niet laten leiden door de voorschriften van Solesmes, wel door de opvatting van de zgn ekwalisten, die het gregoriaans ietwat strakker en gelijkmatiger verklanken. In tegenstelling tot The Clerkes of Oxenford, die zoals gezegd een soort eterische koorklank benaderden, zongen de Cantores in Ecclesia hun zestiende-eeuwse polyfonie (o.a. de Missa Aeterna Christi manera van G.P. de Palestrina) veel aardser en met ekspressievere

[p. 779]

kontrasten, soms zelfs met een gedurfde tegenstelling tussen een vloeiend legato en een licht staccato. Historisch verantwoord of niet, het bleef altijd muzikaal en ongemeen boeiend; weer één van de zovele manieren om oude muziek in al haar stilistische en ekspressieve schoonheid voor de hedendaagse mens te doen openbloeien.

Het laatste koncert had plaats op 17 september in de Sint-Carolus-Borromeuskerk. Het Monteverdi Choir en het Equal Brass Ensemble uit London o.l.v. John Eliot Gardiner werden er onthaald op een overdonderende en geestdriftige belangstelling van het publiek, waaronder biezonder veel jeugd. Niet ten onrechte, want wij hebben zelden de luister van de vroeg-barok op zulke kaleidoskopische en imponerende wijze weten verklanken. Het programma zelf was een model van een bloemlezing: verkondigende en predikende muziek van Heinrich Schütz, vooruitstrevende toonspraak van Carlo Gesualdo, Venetiaanse klankontvouwing van Giovanni Gabrieli, ontroerende en ‘songful’ rouwmuziek van Henry Purcell, barokekspressiviteit van Claudio Monteverdi. En wat een spektrum aan klank, kleur en interpretatie in de uitvoering; een uitvoering die van de eerste tot de laatste noot met een innerlijke spanning was geladen. Alleen al de wisselende bezetting en de rijkgeschakeerde interpretatiestiil van de drie psalmen van Heinrich Schütz leverde het overtuigende bewijs van de technische vaardigheid van dit ensemble, dat bestaat uit een dertigtal muziekstudenten onder wie de vermaarde King's Singers. In vergelijking met gelijk gekwalificeerde Duitse ensembles (o.a. van W. Ehmann, H. Rilling, J. Jürgens, G. Wolters e.a.) gaan de Engelsen op ekspressief gebied veel verder, leggen zij vaak meer het aksent op een sterk geritmeerde voordracht, maar zingen muzikaal en stilistisch alles even verantwoord. Het magnificat van Monteverdi interpreteerden zij dramatischer, mogelijk zelfs wereldser en individualistischer dan de Duitsers; doch daardoor kwam de zo eigen stile concitato van de teaterkomponist en baanbreker Monteverdi biezonder scherp tot uiting.

Sommige liefhebbers van oude muziek vonden het aanvankelijk wel vreemd en minder gelukkig dat dit koncert werd afgesloten met vier motetten van Anton Bruckner. De sublieme, zeg maar ideale vertolking door het Monteverdi Choir veegde hun skepticisme gauw weg. Ook die negentiende-eeuwse muziek bleek voor hen prachtige muziek te zijn; ook daarin schitterde het ensemble in al zijn kunde. Wij vonden het een originele vondst om de romantische Bruckner op dit programma in te lassen; o.i. volkomen verantwoord naast een Heinrich Schütz. Want ook bij Bruckner treffen we een geladen ekspressiviteit aan, soms een deskriptieve tot dramatische woordverklanking, herhaaldelijk een sonore klankontvouwing, en niet zelden (o.a. in Ecce sacerdos) een sekwensstruktuur naar het voorbeeld van de barok; maar dat alles dan gedrenkt in een zeer persoonlijke romantische klankentaal Niet zonder reden heeft dr. Marcel Boereboom die komponist ooit getypeerd als ‘een barokmens, verloren in de negentiende eeuw’.

De drie voornoemde koncerten hebben o.a. minder bekend repertoire van het allerhoogste gehalte voorgesteld, en dat in prima kwaliteitsuitvoeringen. Zij hebben duidelijk aangetoond dat er verschillende mogelijkheden zijn om de oude muziek op een verantwoorde en boeiende manier te vertolken; en dat het niet opgaat te zweren bij één alleenzaligmakende praktijk. Zij hebben ook bewezen dat de Engelse ensembles de laatste jaren de Duitse capellae antiquae e.d. evenaren, zo niet overtreffen, zeker op vokaal gebied, en dat wij in ons land op dat domein nog wat kunnen leren.

Laat ons hopen dat het feestkomitee van de stad Antwerpen volgend jaar een soortgelijk paneel in het Festival van Vlaanderen inlast, en dat het bovendien uit de grote centrale bron de financiële steun mag putten om het festivalprogramma uit te breiden met enkele symfonische koncerten en kamermuziekrecitals. Geen overdaad zoals in vele andere centra; een zestal koncerten van uitzonderlijk niveau met ongewone programma's in de diverse genres, en gespreid over de ganse maand september, lijkt ons veel aantrekkelijker en zonder twijfel meer verantwoord in deze tijd van bezuiniging, dan dag in dag uit nog maar eens dezelfde, overbekende komposities voor te schotelen.

Hugo Heughebaert