Ons Erfdeel. Jaargang 19

Arnold Weskers ‘Het huwelijksfeest’.

In 1972 regisseerde Senne Rouffaer in de Koninklijke Vlaamse Schouwburg Arnold Weskers De Keuken, waarin ons een zenuwslopende dag, vol spanningen en konflikten, getoond werd uit het leven in de keuken van een groot restaurant. Dit stuk eindigt met de woorden van de onbegrijpende baas: ‘Waarom saboteert iedereen me? Ik geef ze werk, ik betaal ze goed, is 't niet Ze eten wat ze willen, is 't niet? Wat moet ik een man dan nog meer geven... Wat is er dan nog meer?...’ Het is dit tema - de verhouding tussen werkgever en arbeiders - dat Wesker verder uitwerkt in The Wedding Feast waarmee het Brusselse gezelschap nu het teaterseizoen opende. Ook van dit stuk bracht Senne Rouffaer een gave, homogene produktie.

Het eerste deel van Het Huwelijksfeest is in een epische stijl opgevat. Centraal immers staat de figuur van de verteller Stephen Bullock (Rik Andries). Naar aanleiding van een verjaardagsfuifje van schoenfabrikant Louis Litvanov toont hij ons in enkele episodes de ontwikkeling van diens bedrijf. Bij elke konfliktsituatie krijgen de arbeiders wat zij wensen: loonsverhoging, premies, sportnamiddagen, gratis sportuitrusting, enz. Litvanovs filosofie is immers eenvoudig: ‘Ik houd van mijn arbeiders en zij houden van mij. En omdat zij van mij houden vertrouwen zij mij en omdat zij mij vertrouwen kan ik een fabriek leiden’. Dat dit echter een illusie is, dat vertrouwen niet met premies kan gekocht worden, zal later duidelijk blijken. Wie dit maar al te goed beseft is de ‘vermoeide marxiste’ Kate, zijn sekretaresse. In tegenstelling tot haar baas heeft zij een klare kijk op haar eigen situatie en op de verhouding tussen de klassen. Het is ook zij die aan het eind van het eerste deel Litvanov wil diets maken dat hij pas iets van zijn werkelijke relatie met zijn werknemers zal begrijpen als hij zich eens binnen de vier muren van een arbeiderswoning zou wagen. Deze gelegenheid doet zich voor wanneer hij toevallig motorpech heeft vlak bij het huis waar het huwelijksfeest van een van zijn arbeiders aan de gang is. Na lang aarzelen en overleggen welke houding hij zal aannemen gaat de ongenode gast binnen. De reaktie van de feestvierenden is er een van ontsteltenis. Met deze ‘still’, waarin iedereen verschrikt opkijkt eindigt het eerste deel.

Meteen verwisselt Wesker de epische stijl voor de dramatische aktie. De toeschouwers zijn nu getuige van het ganse huwelijksfeest. De verschijning van Litvanov zorgt er voor dat iedereen - hijzelf niet het minst - zich biezonder onwennig voelt. De kloof tussen baas en arbeiders blijkt nu eenmaal niet te overbruggen te zijn. Het kontrast tussen de algehele verwarring bij de komst van Litvanov en de spontane hartelijke wijze waarop Bonky, die ook onverwachts komt aanlopen, onthaald wordt, toont dit des te treffender. De ekstra champagne flessen die de baas op zijn kosten laat aanrukken worden door de anderen eerder als een vernedering dan als een oprechte attentie aangevoeld. Dat de menselijke belangstelling van Litvanov vaak inderdaad geveinsd is, wordt duidelijk met de fabriekswerker Bonky Harris die in zijn vrije uren schildert. Litvanov koopt enkele van zijn werken maar gunt ze nauwelijks een blik. Pas onder de invloed van de drank zal de waarheid aan de oppervlakte komen. Een woordenwisseling tussen Litvanov en de lokale journalist (de verteller uit deel I) laait hoog op en deze laatste zegt hardop wat iedereen denkt: ‘Je hebt al de pret verknoeid’. En ook Litvanov zelf schijnt tot inzicht te komen: ‘Jullie houden niet van me’. Baas en arbeiders kunnen onmogelijk dezelfde golflengte vinden. Litvanov blijkt trouwens ondanks alles egocentrisch te zijn en op ‘respekt’ gesteld te zijn. Op dit huwelijksfeest zal

[p. 771]

hij integendeel kennis maken met hun agressiviteit. Tijdens een spelletje waarbij iemand geblinddoekt in een kring staat en moet raden wie hem een klap geeft met zijn schoen, gaan de arbeiders hun chef als het ware te lijf. Dat het hier om een ‘schoenen’-spelletje gaat waarin voor éénmaal de baas het slachtoffer wordt, is treffend. Deze scène is trouwens een duidelijke parallel van deze in het eerste gedeelte waarin we de arbeiders in de fabriek zien werken op het ritme bepaald door hun baas. Als automaten bewegen ze op de wijs van een dreunend liedje.

De menselijke tragiek blijft in dit stuk niet achterwege. In het eerste gedeelte zien we Litvanov alleen omringd door spiegels in zijn gesofistikeerde badkamer. Zijn vrouw verblijft in een flat in London. Noch zij noch zijn kinderen malen om hem of de fabriek. Een verschrikkelijke eenzaamheid is de prijs die hij voor zijn maatschappelijk sukses moet betalen. Dat hij ook met zijn arbeiders geen menselijk kontakt kan hebben, maakt van hem een schrijnende figuur. De tragiek van Litvanov schuilt echter vooral hierin dat hij zichzelf voortdurend voorspiegelt dat zijn relatie met de fabriekswerkers toch hartelijk en humaan is. In werkelijkheid spruiten al zijn gebaren van goede wil eerder voort uit een drang tot zelfbevestiging.

In Het Huwelijksfeest heeft Wesker op indringende wijze de spanningen tussen twee klassen uitgewerkt. Een antwoord op deze ravijn van onbegrip, een oplossing voor het probleem biedt Wesker echter niet Tenzij dan de impliciete visie dat deze kloof inherent is aan een kapitalistisch georganizeerde maatschappij. Maar indien dit zo is

Huwelijksfeest van Arnold Wesker R Andries, J. Moonen, V. Moeremans, S. Blankaerts

dan blijft het einde van het stuk toch enigszins dubbelzinnig. Het vervreemdingseffekt van het eerste deel werkt hier namelijk door het wegvallen van de verteller niet meer door zodat menig toeschouwer geneigd zal zijn Litvanovs berustende slotbeschouwing ‘Het zal dan wel zo zijn’ tot de zijne te maken.

Senne Rouffaer regisseerde dit stuk op voortreffelijke wijze. Voor de aanvang van de voorstelling hangt de boven geciteerde filosofie van Litvanov reeds te lezen op een groot doek. Om de kritische afstand tussen het publiek en het getoonde te bewaren blijft het licht in de zaal branden gedurende bijna het ganse eerste deel. De verteller en de andere akteurs die de aktie overnemen of tonen, spelen perfektop elkaar in. De episodes die de ontwikkeling van het bedrijf voorstellen worden in zulk een ironische toon gepresenteerd dat de illusie van het partnership reeds hier wordt doorprikt. Bij de knusse party in het begin verschijnen de arbeiders in werkplunje reeds op de achtergrond. In de fabrieksscène laat hij Litvanov binnenkomen op een plateau dat door de arbeiders wordt voortgerold.

Tijdens het feest zelf worden er voortdurend grapjes gemaakt die natuurlijk niet van een verfijnde smaak getuigen. Senne Rouffaer heeft dit echter niet in het burleske laten afglijden. De toeschouwer lacht wel eens mee maar een wrang gevoel blijft doorlopend overheersen. Het kontrast tussen de klassen wordt wellicht wat aangescherpt doch zeker niet in zulke mate dat dit de geloofwaardigheid zou schaden.

Naar het einde toe, wanneer Litvanov zo bezopen is dat men hem in het bed van bruid en bruidegom te slapen heeft gelegd en de jonggehuwden noodgedwon-

[p. 772]

gen hun eerste huwelijksnacht op de sofa moeten doorbrengen, laat Rouffaer het ganse fabrieksraderwerk als een verschrikkelijke nachtmerrie tot boven hun geimproviseerd bed neerdalen.

Vik Moeremans, die de rol van Litvanov speelde, was een menselijke, duidelijk met zichzelf ingenomen fabrikant.

Met dit Huwelijksfeest dat zijn wereldpremière in Stockholm beleefde en in Londen nog niet werd opgevoerd, bracht K.V.S.-Brussel een homogene en overtuigende produktie voor het voetlicht.

Dr Jozef De Vos