Ons Erfdeel. Jaargang 19

Het binnenwater van Robinson.

Robinson dat is een meisje, zeventien jaar, vader kapitein ter vaart, moeder in het ouderkomitee, vriendje dat eigenlijk niet op haar verliefd is maar op de lerares Duits, en de lerares Duits heeft een verhouding met de vader-kapitein. Dit is de intrige die zich rond Robinson, meisje van lezen en luisteren, afspeelt. Een boeiende intrige, verwerkt in een knappe kompositie.

Robinsons verhaal loopt tussen zomer en volgende zomer. 's Zomers overheerst het vuur, de warmte. In de zomers zelf gebeurt er niets in Robinsons leven, dan wacht ze, verteerd door wanhoop nu en dan. Want Robinsons element is niet het vuur, maar het water. Daarin is ze erfelijk belast door haar vader, die de zee niet los kan laten. Water speelt de overheersende symboolrol in het leven van meisje Robinson. En dat maakt het knap ingewikkeld. Want water is nooit wat het schijnt. Ondanks de zeer eenvoudige enkelvoudige struktuur neemt het de meest diverse gestalten aan: ‘Er ging een wereld voor haar (Robinson) open. Stukje bij beetje werd daar voor de klas een samenhang ontvouwd, een eenvoud die zijn gelijke niet vond: ze nam de struktuur van de watermolecule getrouw over, als de gelijkbenige driehoek met de twee waterstofatomen aan de basis en het zuurstofatoom eenzaam aan de top (...) Die onnoemelijke hoeveelheid water in de oceanen kon teruggebracht worden tot een te beschrijven vermenigvuldiging van het driehoekje in haar schrift. Dat schreeuwde om een ordeningsprincipe (...) Wat er over die orde in de dingen gezegd was gold het normale ijs waarop men schaatste, het ijs van een bevroren regenplas, het ijs aan het tuinhekje. Er was ook nog ijs van een andere struktuur, het kubisch ijs, dat ontstond bij tachtig graden onder nul. Ook dat was nog niet erg. Maar wat dan volgde, dat was angstaanjagend, dat er ook nog ijs ontstond bij honderdzestig graden onder nul - dat was al een onvoorstelbare temperatuur - en dat dat ijs vormeloos was, zonder enige kristalstruktuur, overgeleverd aan de chaos’ (73/4/5/6).

Water, geordend in de struktuur, maar onberekenbaar en ontelbaar in de verschijningsvormen op deze aarde, wordt voor Robinson hét alomvattende beeld van haar leven: op het oog zo ordelijk: vader + moeder + vriend + vereerde lerares, - maar die onderlinge relaties zijn zo onoverzichtelijk en ongrijpbaar en hebben ook zulke verschillende uitingsvormen, dat ze haar diep verwarren en uiteindelijk het wanhopige gevoel geven er totaal niet bij te horen. Erger nog, ze raakt daardoor zo vervreemd van zichzelf, zo doorzichtig haast, dat ze het water niet alleen als symbool van leven en omgeving onderkent, maar ook als haar eigen zijnselement: oppervlakkig bezien zo eenvoudig van struktuur (een braaf meisje), maar in de diepte onvoorspelbaar t.a.v. de gestalten die ze aan kan nemen, een chaos en een koude ook voor zichzelf: ‘Het was een ander die voor Robinson speelde, dat was ze zichzelf al die tijd bewust. Zijzelf was wel in deze kamer aanwezig, maar als lucht, als een

[p. 764]

schim die naar zichzelf kon kijken, terwijl ze daar met Daniël lag en lief voor hem was (...) En terwijl hij steeds maar herhaalde wat ze de eerste keer al verstaan had, voelde ze hoe het langzaam hard in haar werd, alsof al het water in haar lichaam molecuul voor molecuul tot ijs stolde, weliswaar in de vorm van de prachtige kristallen, maar ook hard en koud als vuur’ (81).

Water en gebeurtenissen hangen in Robinson nog verder samen, doordat Doeschka Meijsing ze koppelt aan ijs en schaatsen (vader-kapitein ontmoet lerares op het ijs), en vooral aan varen en boten (die van haar vader, de zeilboot waarmee ze op het IJssel-meer varen, de boot waarmee zij en haar vriendje de lerares verrukt vergelijken). Overal zit deze symboliek, tot aan het einde toe waarin Robinson het in pure wanhoop totaal niet meer ziet zitten, - zo'n inzicht móet dan wel in de zomer plaatsvinden, in het waterloze seizoen’.

Het vereist weinig speurinstinkt om de symbooldraden in deze roman na te kunnen trekken. Dat is in feite de eerste grote zwakte van het boek. Een goede struktuur schraagt. Maar ze moet niet overduidelijk zichtbaar zijn: de werktekening moet niet als het ware op de buitenkant van het gebouw geprojekteerd staan. Bij Doeschka Meijsings Robinson is alleen maar sprake van werktekening. Het gebouwde deel zelf, het op de struktuur gebouwde verhaal, is ronduit klungelig, spanningsloos en amateuristisch. Ik kan, op de symboolstruktuur na, in het hele verhaal geen enkele aanleiding tot literaire waarde ontdekken. Met weemoed zit ik me onder het lezen van Robinson andere romans te herinneren die ook over opgroeiende scholieren en hun belevingswereld gingen (diverse Vestdijks, Karakter van Bordewijk, Het Jongensuur van Burnier) en waarin op een knappe onderliggende struktuur een verhaal werd opgetrokken, zo geladen dat men ‘die struktuur erbij vergeet’. Opgetrokken verhaal en struktuur zijn dan organisch verbonden. De struktuur is funktioneel t.a.v spanning en geladenheid, omdat ze die steunt maar niet over-speelt.

Van spanning en geladenheid is bij Meijsing geen sprake. Zij weet nergens sfeer te scheppen. Sommige beschrijvingen zijn gewoon truttig, zoals die van het toch cruciale moment waarop Robinson het ijsmutsje van de lerares in haar vaders pak ontdekt en zo achter hun liefdesverhouding komt: ‘Maar waren er niet honderd verklaringen te bedenken voor het feit dat dat mutsje in haar vaders broekzak had gestoken? Ging zijzelf ook niet te ver met haar gissingen en mogelijkheden?’ (72). Geen draadje opwinding, geen woord dat vibreert, geen zinnetje eigenheid.

In andere passages is haar taalgebruik ronduit slordig, vooral bij de verbindende woorden wanneer ze midden in een alinea van vertelperspektief wisselt: ‘en keurig gedroeg hij (de vriend van Robinson) zich, kleine incidenten onder de godsdienstles niet meegerekend. Wie weet hield hij zich koest in afwachting van de grote slag die geslagen moest worden. Want vertrouwen deed Robinson hem niet. Daarvoor waren zijn ogen te licht bij al dat donkere haar’ (23, kurs. van mij). Over het algemeen valt niet anders te konstateren dat Robinson geschreven is in een onechte toon.

Moest er na het debuut De hanen en andere verhalen te gauw een tweede werkje volgen? Is de auteur zelf te pretentieus en te weinig zelfkritisch? Of hecht zij te eenzijdig waarde aan symboolstruktuur en te weinig aan schrijfstijl en persoonlijke stellingname t.a.v. de verhaaltematiek? In Robinson toont Meijsing dat ze knap konstrueren kan, maar helaas niet dat ze ook kan schrijven.

Hanneke van Buuren

Doeschka Meijsing, Robinson, Amsterdam, Querido, 1976.