Ons Erfdeel. Jaargang 19

De Basilicakoncerten presenteerden ook minder bekende of weinig gespeelde komposities.

Tijdens de voorbije snikhete juni- en julidagen heeft het Festival van Vlaanderen ons enkele malen naar Tongeren gelokt. Evenmin als de voorbije jaren hadden wij spijt over die ritjes naar het ‘Land zonder grenzen’. Op zuiver muzikaal gebied is er tijdens de Basilicakoncerten altijd iets ongewoons te beleven; ook dit jaar. En dan hebben we nog verscheidene interessante programma's moeten missen, zoals de uitvoering van de drieentwintigstemmige Missa Bruxellensis, die toegeschreven wordt aan de zeventiende-eeuwse Italiaanse komponist Orazio Benevoli, of de verklanking van de minder bekende en fel omstreden dertiende symfonie van Dimitri Sjostakovitsj..., om slechts twee ‘toppers’ te vermelden uit het rijk gevulde Basilicaprogramma.

Elk jaar opnieuw weet Festivaldirekteur Camille Swinnen een koncertkalender samen te stellen die zowel de gemiddelde muziekliefhebber als de kieskeurige melomaan kan bevredigen. Eerstgenoemde wordt aangesproken door bekende werken of grote namen; laatstgenoemde vindt zijn gading in zelden uitgevoerde partituren of in kreaties van hedendaags werk.

Traditiegetrouw stond ook dit jaar een belangrijk werk uit de oratoriumliteratuur geprogrammeerd. Uit de meer dan twintig Händeloratoria, waarvan de meeste bij ons zelden of nooit op de affiches voorkomen, presenteerde het festival op zaterdag 5 juni het oratorium Samson. Georg Friedrich Händel komponeerde dit werk in 1741, dadelijk na het beëindigen van zijn Messiah, in nauwelijks vijf weken tijd. De kreatie ervan vond plaats te Londen op 18 februari 1743. Het libretto, dat door Newburgh Hamilton werd samengesteld, is gebaseerd op het gedicht Samson Agonistes van John Milton, dat op zijn beurt een vrije bewerking is van het bekende bijbelse verhaal uit het zestiende boek van de Rechters. Het bewogen leven van de krachtige held wordt hoofdzakelijk opgeroepen in een aantal dialogen tussen hem en zijn vertrouwelinge Micha, zijn vader Manoah, zijn vrouw Delila en de reus Harapha. Daartussen vertolkt het koor de gevoelens, de smeekzangen en de hymnen zowel van de godvrezende Israëlieten als van de heidense Filistijnen. De hele partituur is een brok evokatieve muziek, rijk aan episch-dramatische schildering. De vormverscheidenheid van de aria's, de wisselende instrumentale bezetting, en de fantasierijke stilistische behandeling maken ook van dit bijbeldrama een ongemeen boeiende partituur, die het ontdekken overwaard is en ons verlangend doet uitzien naar de vele andere Händeloratoria die bij ons de laatste jaren zelden of nooit in de koncertzaal worden uitgevoerd.

Het werk werd op een voortreffelijke wijze verklankt door de Frankfurter Singakademie en het

[p. 620]

BRT-Kamerorkest o.l.v. dr. Ljubomir Romanski. Een stel eersterangssolisten stond in voor een keurige vertolking van de vele aria's en duetten. Onder hen schitterde vooral Paul Esswood als Micha. In tegenstelling met sommige andere kontratenoren beschikte hij niet enkel over een aangenaam en uitermate krachtig stemgeluid, hij slaagde er bovendien in alle mogelijke details en gevoelsstemmingen in de rijkste nuanceringen voor te dragen. Robert Holl zong de rol van Harapha; die prachtige jonge bas deklameerde biezonder ekspressief maar zonder het minste teatraal effekt. John Mitchinson verklankte de hoofdrol met een volumineuze stem, rijk aan uitdrukkingsdiepte maar ietwat slordig in de meiismen. Yavara Stoilova als Delila gaf een ideale verklanking van de slotaria met trompetsolo. Verder hoorden we nog Gerd Nienstedt als Manoah. Hopelijk diept de festivaldirektie tijdens de komende jaren nog andere onbekende of minder uitgevoerde oratoria op uit het Händelarsenaal. Met uitzondering van de overigens onvergelijkbare Messiah worden wij in ons traditioneel muziekleven met die bladzijden geenszins overstelpt.

Franz Liszt is een komponist die wel geregeld op de affcihes voorkomt, maar dan gewoonlijk met steeds dezelfde suksesnummers. Op het slotkoncert van 3 juli stond hij te Tongeren geprogrammeerd met de Faustsymfonie, een werk dat in ons land zelden in de koncertzaal terechtkomt. Die symfonie bestaat uit drie delen. Elk daarvan tekent een psychologisch portret van een der drie hoofdpersonages uit de Faustsage. Door middel van enkele karakteristieke en suggestief klinkende hoofdtema's roept Liszt in het eerste deel de figuur van Faust op, in het tweede deel Gretchen, en in het derde deel Mefistofeles. Buiten die psychologische karaktertekening en de ideële, zelfs verhalende inhoud bevat het werk - ondanks zijn lengte - voldoende intrinsieke schoonheid op orkestraal en stilistisch gebied om het nu nog altijd als een meesterwerk uit de romantische orkestliteratuur te beschouwen, waarvan het slotgedeelte op de woorden ‘Das Ewigweibliche zieht uns hinan’ één van de ontroerendste hoogtepunten vormt. Pierre Bartholomée dirigeerde het Orkest van Luik en het Vokaal Ensemble Willy Mommer uit Eupen. Hij zorgde voor een verrassend ekspressieve uitvoering, maar kon de volle schoonheid van het werk niet geheel doen overkomen. Ook de tenor Kamiel Lampaert slaagde er niet altijd in de juiste sfeer op te roepen. Het Eupense mannenkoor zong uitstekend.

Gespreid over verscheidene jaren komen de symfonieën van Gustav Mahler de een na de ander op de affiches van de Basilicakoncerten. Dit jaar stonden de vijfde en zesde symfonie geprogrammeerd. Ze werden allebei uitgevoerd door het Nationaa Orkest van België o.l.v. Giuseppe Sinopoli: verklankingen die niet over de hele lijn van het zuiverste gehalte waren, ook al zorgde Sinopoli vaak voor een temperamentvolle interpretatie. Die jonge Italiaanse dirigent overtuigde veel sterker in de vertolking van zijn eigen partituur, Le tombeau d'Armor. Gluseppe Sinopoli werd te Venetië geboren op 2 november 1946. Muziek studeerde hij bij zijn landgenoot Franco Donatoni, maar terzelfder tijd bezocht hij de universiteit te Padua, waar hij in 1971 promoveerde tot doctor in de geneeskunde. Momenteel wijdt hij zich geheel en al aan de kompositie en de orkestdirektie. Zijn eerste groot orkestwerk komponeerde hij in 1975: Le tombeau d'Armor, geschreven als een hulde aan Pierre Boulez voor diens vijftigste verjaardag. Het werk is bedoeld als een onderdeel voor een groots opgevatte driedelige koorsymfonie. De titel Le tombeau d'Armor verwijst naar Tristan Corbière, de poète maudit van Verlaine, wiens sterftedatum in 1975 voor de honderdste maal verjaarde. Een eigenlijk verband tussen dichter en komponist bestaat er niet. Le tombeau d'Armor is alleen bedoeld als een late parallel met de dichter van het somber zelfvernietigend spel met eigen materialen. De komponist stelt daartegenover omkeringen en kreeftgangen van de oorspronkelijk vastgelegde klankbeelden, die worden opgebroken en hallucinatorisch op verschillende niveaus worden overgedragen’, zo lezen we in de programmabrochure. Met dit werk reageert Sinopoli enigszins tegen het koude strukturalisme van de jaren vijftig. Gemeten met de normen van de allernieuwste aktuele muziek is deze kompositie geen baanbrekende schepping.

Het is een rijk gedifferentieerde klankpartituur, dikwijls met een sterk emotieve inhoud geladen. Vooral in de verstilde passages bevat het werk uiterst suggestieve en ontroerende klanksonoriteiten o.a. van het eterisch klokkenspel en de celesta of van de diepe registers van de bassen. Het geheel is in een soort abastruktuur uitgewerkt. Het eerste deel is een klagend adagio. Het tweede deel is bijtender van uitdrukking en bevat schrille kontrasten. Na hernemingen van voorgaande passages, vage herinneringen of gevarieerde reminiscenties aan wat reeds voor-

[p. 621]

gesteld werd, besluit het werk in de dromerig-melancholische sfeer van het begin.

Elk jaar wordt tijdens de Basilicakoncerten een of andere komponist van eigen bodem speciaal in de schijnwerper geplaatst. Dit seizoen viel de keuze op Filip Boesmans; een verantwoorde keuze, want die toondichter werd precies veertig jaar geleden op 17 mei 1936 te Tongeren geboren. Hij studeerde aan de konservatoria van Brussel en Luik en verder privé bij Pierre Froidebise en Henry Pousseur. Hij komponeerde reeds verschillende belangrijke partituren, die vooral in het buitenland o.a. tijdens het Festival van Royan, een opmerkelijk sukses oogstten. Estetisch vertoont het oeuvre van Filip Boesmans wel enige verwantschap met dat van G. Sinopoli. In zijn komposities weert hij elk steriel geëksperimenteer, dat in het post-serialisme zo vaak schering en inslag was. Het melodische schijnt hier en daar opnieuw burgerrechten te krijgen en niet zelden drenkt hij zijn muziek in een soort modern Straussiaans klankenpalet. In de programmabrochure schrijft Karel Goeyvaerts dat Boesmans' toonspraak in het teken staat van een hernieuwd integreren van de harmonische funkties, die door het serieel systeem werden uitgesloten, en dat zijn muziek aansluit bij een fenomeen dat in de hedendaagse muziek meer en meer veld wint, nl. het fenomeen van de primaire tijds- en toonhoogte verhoudingen. Onder leiding van Pierre Bartholomée werden op zaterdag 3 juli Intervalles II en Intervalles III uitgevoerd. De titel van die dubbelkorige orkestwerken wijst erop dat de toondichter zijn komposities heeft opgebouwd op intervallen niet alleen van toonhoogten, maar evenzeer van tijd en ruimte. De toonhoogten werden afgeleid uit de modus bes-es-f-bd-es. In de eerste partituur werkt Filip Boesmans meestal met lange aangehouden tonen of klankbanden en een volle sonoriteit. Het is jammer, dat die bladzijde nogal sterk is uitgesponnen, zodat het verrassingselement van de nieuwe klankkleuren, van de toonkombinaties en van de orkestrale ruimtewerking met de tijd verloren gaat. In Intervalles III verwerkt de komponist het gedicht An die Nachgeborenen van Bertold Brecht. De sopraan zingt die tekst soms in lyrische frazen, soms in een verkapte deklamatie met grote tessituur-omvang, overwegend echter in de stijl van de Sprechstimme naar het model van Schoenberg. Het orkest ondersteunt die zang met een illustratief en rijkklinkend klankdekor. De boodschap van vriendschap die uit dit gedicht straalt, wordt op het einde in een bezonken sfeer pregnant op de toehoorder overgedragen.

Dat de Basilicakoncerten ook dit jaar een sukses zijn geworden - zelfs al hadden wij de indruk dat de publieke belangstelling op de koncerten die wij hebben bezocht enigszins teruggelopen is in vergelijking met de voorbije jaren - is hoofdzakelijk te danken aan de verantwoorde programmapolitiek. Te Tongeren staat de muziek op de voorgrond en niet de peperdure vedette; het programma is er allesbehalve een verlengstuk van het traditionele winterse koncertseizoen. Elk jaar opnieuw weet Camille Swinnen ook minder vaak gespeelde, zelden gehoorde of onbekende werken op te diepen, en daabij een of andere komponist uit ons eigen land ekstra in de kijker te stellen. Juist om die redenen zien wij reeds verlangend uit naar het eenentwintigste Basilicaseizoen in 1977.

Hugo Heughebaert