Ons Erfdeel. Jaargang 19

Gerard Walraeven en de intuïtieve wetmatigheid.

Op dit moment staan er op Schweizen '75 een internationale beurs te Zürich, en op twee plaatsen in de open lucht te Nijmegen (vóór de Commanderie als aankoop van de B(eeldende) K(unstenaars) R(egeling) en Weezenhof 27-04) kubussen of piramides waarin een glanzende, roestvrij stalen binnenwereld zich kant tegen de omgevende kubus, potentiële kubus om piramide van verroest cor-ten-staal; ondertussen hebben beide materialen, hoe verschillend ze ook ogen, de opdracht gekregen tot een levenslang en innig samengaan. Hoe zal dat avontuur aflopen? Wie heeft het bedacht? Wat is de achterliggende bedoeling?

Bedacht is dit avontuur door Gerard Walraeven, in 1942 geboren te Nijmegen en aanvankelijk alleen voorzien van een praktische technische opleiding.

Buizen in een kamer kunnen hem nog altijd verrukken. Hij zou tekeningen willen maken van buizenstaketsels, bijv. van alle buizen die nodig zijn voor de centrale verwarming, elektriciteit en waterleiding van een woonhuis en daarbij vrijgesteld willen worden van het tekenen van het huis zelf. Het buizenkompleks zou tegelijk de woonruimten aanduiden, al oefenen die geen aantrekkingskracht op hem uit. Het verlangen zulk een tekening te maken bewijst al meteen dat de tekening op zich voor hem een waarde vertegenwoordigt.

Tekeningen, ontwerpkrabbels, vormen de eerste fase van de kubus-in-wording. Op een blad papier groeien dan kubische lichamen, soms voorzien van ‘bedrading’ die uit een zigzagstapeling opklimt. Het materiaal waarin gedacht wordt, laat zich slechts raden. Naar alle richtingen wordt het blad nijver van tekens voorzien; het levert aldus een aangenaam kijkveld, al is dat een gratuite toevalligheid.

Het tweede stadium is dat van een klei-ontwerp. Gerard Walraevens objekten in klei bedoelen geen eindstadium te zijn. Dit materiaal is vanwege zijn fleksibiliteit zeer geschikt om gebogen vormen in hun onderlinge verhouding uit te testen; klei verdraagt telkens opnieuw verschuiven.

Wanneer het ontwerp in dit materiaal (op ware grootte) zijn definitieve vorm heeft bereikt, komt de derde fase, die van het koepeurswerk. De vlakken van kubus, piramide of een ander veelkantig lichaam worden minutieus overgenomen op buigbaar karton.

Dat karton dient vervolgens als model voor de stalen mal - het negatief - waartegenaan (in de meer traditionele beeldhouwkunst: waarbinnen) de stalen platen van het positief worden geperst d.m.v. hydraulische kracht. Het vormen en lassen van het uiteindelijke beeld is dus het vijfde stadium van het totale

[p. 601]

werkproces. Fase vier moet als tussenfase ingeschoven worden omdat staal zich alleen buigen laat door even hard, liefst harder materiaal, dus laten we zeggen door staal.

Essentieel voor de werkwijze van Gerard Walraeven is dat hij nauwgezet uitvoert wat zijn kleiobjekt laat zien; het verrassingselement krijgt op de roete van stadium drie naar vijf binnen het werk dat bezig is te ontstaan geen kansen. De verrassing wordt voor de kijker gereserveerd. En die zal blijken te bestaan uit verschillende komponenten. Wat de beeldhouwer aan nieuwe plastische ideeën opdoet tijdens het werken met de klei, zal hij, op weg naar de voltooiing van zijn beeld, opslaan in zijn geest en gebruiken in een volgend objekt.

Voltooid werd in 1974 een Piramide die nu bestaat in momumentale afmetingen (72x100x 100) en in knus formaat (15x15x 14); de laatste, even doordacht en kompleet als de eerste, werd uitgevoerd om te verifiëren of de verwerkelijking wel beantwoordde aan de konceptie van de geest. Bovendien zou het konkrete bestaan van de kleine Piramide kunnen profeteren of een monumentaal eksemplaar bestaansrecht had.

De ‘binnen-piramide’ heeft een vierhoekig grondvlak en is opgebouwd uit gepolijst, roestvrij staal. De ‘buiten-piramide’ van cor-ten-staal, ontwikkelt bij voldoende aanwezigheid van (het vervuilende) c.o.2 in de open lucht in ongeveer twee jaar een roestmantel die alle poriën van het staaloppervlak doet dichtslibben.

Wat zich voor de leek manifesteert als een materiaal-verzwakking blijkt een versterking te zijn. De eerste vervreemding ontstaat

G. Walraeven (Foto J. Rutten, Nijmegen).

bij de kijker doordat de vier flappen van het cor-ten-staal (sterker als gewoon staal), die de top van de binnenpiramide zouden ‘moeten’ bedekken, als soepel leer naar beneden vallen.

Wellicht even belangrijk als deze materiaalvervreemding is het effekt van de tegengestelde materialen: de gesloten piramide is bereid in spiegels de wereld rondom zich open te weerkaatsen; de openvallende piramide, dof en bruin, nijgt narcistisch naar haar eigen grondvlak. De lichte binnenvorm lijkt porie-loos; de buitenvorm is ruw en donker, verliest steeds roestdeeltjes. Een kort moment wordt de bruine mantel weerspiegeld, wat de tegenstelling van de materialen verhevigt.

Wanneer de kijker in staat zou zijn om de binnenpiramide te bedekken met de flappen, zou hij een ontdekking doen waaraan hij bij oppervlakkig kijken voorbijziet. Sterker: Gerard Walraeven schijnt hem tot oppervlakkig kijken aan te sporen. Schijnt. Want wie aandachtig rondom de kubus loopt merkt dat het cor-ten-staal nergens het roestvrij staal precies zou kunnen bedekken. Het is als met de anamorfose uit de renaissance, die de kijker perspektivistisch bij de neus neemt. Bij Piramide is de vervreemdende werking van dit effekt slechts een van de beeldende middelen.

Wellicht de meest individuele plastische ervaring van dit objekt schuilt in het moment waarop het cor-ten-staal - voegzaam en soepel, zo lijkt het -, naar de kijker toebuigt; bovendien is de tegenstelling van de materialen en de weerspiegeling daar het meest werkzaam. Het mag het meest emotionele moment aan dit schijnbaar zo koele beeld genoemd worden.

[p. 602]

G. Walraeven (Foto J. Rutten, Nijmegen).

Ook uit 1974 dateert Kubus met uitslaande buiten-kubus (het monumentale eksemplaar dat tijdelijk te zien is in Nijmegen, Weezenhof 27-04, meet 200x290x280; het kleine, eerder ontworpen,: 15x45x43). Hoeveel algemene overeenkomst er ook is met Piramide, er zijn forse verschillen. De roestvrij stalen binnenkubus wordt door de geroeste ‘buiten-kubus’ van cor-ten-staal aan vijf kanten vrijgegeven. Het glanzende blok rust op een bruine bodem; deze is even dik als de vijf uitslaande vlakken en bij het kleine eksemplaar massief. Een van de vijf zijden rust op de aarde, als een neergelaten brug. Aan de tegenovergestelde kant is het vlak tot ongeveer halve hoogte opgetrokken. Aan de derde opgaande kant van de kubus zijn, hoger, de drie andere zijden te zien die teoretisch de kubus zouden kunnen bedekken. Opnieuw is het de bedoeling van Gerard Walraeven dat de kijker eerst veronderstelt dat de vijf uitslaande delen het glanzende centrum zouden kunnen afdekken en vervolgens dat hij, nóg aandachtiger kijkend en rondlopend, ontdekt dat hun maten tekortschieten voor zulk een mantel van liefde.

Rondom de kubus worden tegenover elkaar geplaatst het neergelaten en het halfhoge vlak; eveneens in elkaars verlengde liggen de zigzagvorm van drie vlakken en... het luchtledig, de rechtstreekse toegankelijkheid van de kubus. De tegenstelling had moeilijk principiëler uitgewerkt kunnen worden: het maksimum tegenover het niets. Terwijl in de andere as juist het beginsel van de uitgewogenheid heerst.

Behalve dit aanbod van een antitese in het kwadraat biedt Kubus met uitslaande buiten-kubus de materiaal-tegenstelling en - veel belangrijker als bij Piramide - het effekt van de spiegeling. Het werk zelf wordt het rojaalst weerkaatst aan de kant waar het meeste avontuur geboden wordt: bij de hoog opgetrokken zigzagvorm. Vervolgens bij het opgaande vlak. Naarmate het objekt zichzelf minder weerspiegelt, wordt in toenemende mate de omgevende wereld weerkaatst. Waar alle introspektie van het kunstwerk ophoudt, staat de beschouwer volledig in de spiegel te kijk.

Zowel bij het monumentale als het kleine eksemplaar zijn de drie vormen van de zigzagbeweging aan elkaar gelast, niet gebogen uit één stuk. Gerard Walraeven geeft zich deze moeite omdat hij zijn werk wil uitvoeren met scherpe hoeken; deze geven naar zijn mening markanter een koncentratie van kracht weer. Hij geeft er zich rekenschap van dat ronde hoeken sterker zijn, maar zwakker lijken. En er is hem er alles aan gelegen dat het beeld van zijn geest zo eksakt mogelijk wordt vertaald in de realiteit. De indruk die de beschouwer moet krijgen blijkt opnieuw in tegenspraak met de verifieerbare werkelijkheid.

Inderdaad is het juist te schrijven ‘Gerard Walraeven geeft zich deze moeite’, want zijn arbeidsvreugde is gering, nadat het ontwerp in klei voltooid is. Het buigen met de hydraulische pers en vooral het lassen, waarbij hij gescheiden is van zijn materiaal door een helm die hem tot op de schouders beschermt, is een tijdrovend en onaangenaam karwei, dat hij alleen zelf uitvoert omdat scherp poneren van de beeldende problemen een precisie tot in millimeters vergt. Bij hem geen sprake van medezeggenschap

[p. 603]

G. Walraeven (Foto J. Rutten, Nijmegen).

van het materiaal - de geslotenheid van het stenen blok die gehandhaafd wil blijven, de draad van het hout die gerespekteerd wenst te worden - of van inspiratie vanuit de materie tijdens het groeien van het beeld. Pas het eindprodukt beloont Gerard Walraeven voor het overwinnen van zijn weerzin.

Voor handtastelijke bezoekers houdt de monumentale Kubus met uitslaande buiten-kubus nog een verrassing in petto: het corten-staal dat zo zwaar en massief lijkt, blijkt hol te zijn als de nieuwsgierige kijker de klank van het materiaal wil beluisteren. Het is het laatste vervreemdingseffekt dat de beeldhouwer binnen dit werk aanbiedt. De kubus werd uitgevoerd vóór Piramide; de probleemstelling ervan, die op het oog zo overzichtelijk lijkt, blijkt vrij kompleks. Wel schijnt ze rationeler, matematischer dan bij de Piramide, die meer door de beeldende intuïtie werd gevormd. Wellicht moest Piramide daarom ontstaan ná Kubus met uitslaande buiten-kubus.

Begin 1975 voltooit Gerard Walraeven een Kubische konstruktie in cor-ten-staal van 35x35x11 cm. De opzet lijkt eenvoudig. Stel u een volume voor als een dik, monumentaal, maar ingenaaid boek waarvan de bladen boven in twee partijen openvallen en omkrullen. Daarmee is de uiterlijke vorm van Kubische konstruktie in grove lijnen te vergelijken. Maar de kreatieve ingreep in de vorm in principe een 11 cm dik vierkant, blijkt krachtiger als in de twee andere objekten; ze is dan ook, sober, verheven tot beeldend gebeuren bij uitnemendheid. Gerard Walraeven deed afstand van de tegenstellingen tussen binnen- en buitenvorm, tussen roestvrij en geroest staal.

De omgekrulde rand die het grote vlak het dichtst nadert, wordt zowel horizontaal als vertikaal in ziin volume ernstig tekort gedaan, wil hij een matematische hoek vormen. In deze ondeugd schuilt de kreatieve deugd. Het objekt wekt verwachtingen, maar koketteert tegelijkertijd met het feit dat het er niet aan wenst te voldoen. Want worden de rationele verwachtingen al met gevoel voor humor beschaamd, de plastische emotionaliteit krijgt het volle pond.

Kubische konstruktie lijkt mij na Piramide een konsekwente stap vooruit in het sistematische onderzoek waarmee Gerard Walraeven nu enkele jaren bezig is. Nog duidelijker dan bij Piramide laat hij de wetenschappelijke wetmatigheid het onderspit delven ten gunste van de intuïtieve plastische ervaring.

In het ernstig onderzoeken hoever de mogelijkheden van de materialen reiken, in het kombineren van materialen die tot nu toe niet samengebracht werden, doet Gerard Walraeven denken aan Carel Visser; in de metodische wijze waarop hij zijn onderzoek verricht aan Peter Struyken, al moet hier aanstonds aan toegevoegd worden dat bij Walraeven het aksent veel meer ligt op het kreatieve en dat de ontwikkeling van ontwerp naar uiteindelijk resultaat geen moment buiten de kontrole en de persoonlijke beslissing van de beeldhouwer valt.

Bij de metodische eksperimenten van de laatste jaren - die steeds konkreet worden in een seriële produktie van ongeveer dezelfde afmeting - wordt Gerard Walraeven bovendien gehanteerd door het verlangen enerzijds het karakter van het staal zo scherp mogelijk te laten uitkomen en anderzijds door dit te ontkennen. Door op bijna uitdagende wijze aan te tonen dat staal, uit warmte geboren, bereid is te gehoorzamen aan principiële

[p. 604]

ideeën, uitgevoerd door de menselijke hand.

José Boyens

Enkele biografische gegevens.

1942	Geboren te Nijmegen.
1967	tot 1970 Opleiding te Den Haag aan de akademie Psychopolis, een vrije akademie als tegenhanger van de traditionele.
	Werkt daarnaast privé o.m. bij Kor Bekker, die hem sterk inspireert.
1970	Neemt deel aan een prijsvraag, door de Nederlandse Spoorwegen uitgeschreven voor alle studenten aan Nederlandse akademies voor beeldende kunsten; hoort bij de 7 geprezenen.
1970	Het werk dat hij aanvankelijk na de akademie vervaardigt, is de pop-art toegedaan, maar bezit al een element van vervreemding.
1973-1974	Docent m.o.-handvaardigheid aan het Creatief Centrum te Weurt (bij Nijmegen), afd. Ruimtelijke vormgeving (metaal).
1975	Krijgt van Smit-Weld, Nijmegen, een hoogwaardige lasapparatuur, voor hem een morele en materiële steun.
1975	Een opdracht van de gemeente Nijmegen in het kader van de jaarlijkse jeugdmanifestatie Rekreatie aan het Cultureel Centrum De Lindenberg te Nijmegen werd ingetrokken.
1976	Opdracht voor een objekt in de patio van het gebouwenkompleks Vormingswerk voor werkende jongeren, Nijmegen, Ploegstraat.

Adres: Mezenstraat 2, Nijmegen.

Tentoonstellingen.

1973	Bergen (N.-H.), Kunstcentrum.
1974	Arnhem, Galerie De Rietstal.
	Nijmegen, Besiendershuys.
1975	Nijmegen, Commanderie van Sint-Jan.
	Lisse, Keukenhof.
	Breda, Kasteel Bouvigne.
	Arnhem, Galerie De Rietstal Knoef.
	Nijmegen, Weezenhof 27-04.
	Zürich, Schweizen '75.

Verspreiding werken.

Van de 5 werken in monumentale uitvoering werden er 2 aangekocht door de B.K.R. De gemeente Nijmegen kocht 1 monumentaal en 1 kleiner objekt. Voorts werk in partikulier bezit.

De maten, hoogte × breedte × diepte, zijn gegeven in cm. De kleine beelden zijn in het bezit van de beeldhouwer.

Foto's: Jos Rutten, Nijmegen.