Ons Erfdeel. Jaargang 19

André Van de Maele, pottenbakker.

Kunstambachten zijn behalve de meest primitieve, ook de meest oorspronkelijke vormen van materiebewerking met artistieke waarde. Ze kennen in de jongste decennia een opvallende heropleving. Het krioelt bijv. van keramici Het sukses van de keramiek, de potterie inbegrepen, is wellicht ook hierdoor te verklaren, dat het seriële, bloot-funktionele en ornamentloze van moderne woningbouw en interieurinrichting bij de moderne mens een behoefte doet ontstaan aan iets dat met de vrije hand is vervaardigd en zelfs door een zekere ruwheid de dorheid wat opfleurt.

De oudste en meest zuivere vorm van keramiek is de pottenbakkerij. Een waarachtig kunstenaar in de pottenbakkerij erkent zich dan ook uitdrukkelijk daartoe, zich onderscheidend van de keramici in het algemeen. Een van de zeldzamen die zich met ere pottenbakker noemen, is de uit Brussel afkomstige Bruggeling André Van de Maele, die zijn stukken met Erdena tekent, een inversie van zijn voornaam. Zijn specialiteit verhindert hem niet ook wel eens zijn verbeelding de vrije teugel te laten in meer geskulpteerde werken. Onlangs nog werd een dergelijk stuk van hem geselekteerd voor een internationale tentoonstelling te Faënza.

De oudste archeologische vondsten van gebakken aardewerk dateren van zowat 5000 jaar v. Kristus; in onze streken van een millenium later. In die tijd was de pottenbakkerij een huisambacht, praktisch alleen een vrouwelijke bezigheid. In den beginne werd het aardewerk slechts licht gebakken, nadat het gedroogd was in de zon, eenvoudig omdat toen geen voldoende hoge temperatuur kon worden bereikt. Opvallend is dat de grondvormen over de hele wereld dezelfde zijn, al had elke volksstam wel zijn eigenaardigheden, zodat men zelfs de volksverhuizingen kan volgen aan de hand van de opgravingen.

De grondmaterie is steeds klei gebleven, al werden altijd pogingen aangewend om de kwaliteit ervan te verbeteren, door ze te mengen met zand, kwarts- of steengruis. Reliëfversieringen komen voor het eerst in de Gallo-Romeinse tijd voor. Men zou ze als dekadent kunnen beschouwen. De verfijning ligt in de vorm en ook in de kwaliteit van de materie. Pas op het einde der 7e eeuw werd een kruik gevonden die een sonore klank geeft. Deze eigenschap is zo zeldzaam dat ze telkens wordt genoteerd. Deze wijst niet alleen op een hoge temperatuur bij het bakken, maar ook op het gebruik van klei die arm is aan ijzeroxyde. Dergelijke stukken benaderen wat we nu steengoed (grès) noemen. Er dient nl. onderscheid gemaakt te worden tussen aardewerk, broos en poreus, gebakken bij een temperatuur van 800 à 1000^o, - en steengoed, hard en sonoor, volkomen waterdicht gesinterd bij het bakken bij een temperatuur van

[p. 599]

1150 à 1300^o; en ten slotte porselein dat een temperatuur van 1300 à 1500^o vergt en waarvoor een witte aanslibbingsklei, kaolin, wordt gebruikt.

Aanslibbingsklei is grofkorrelig, niet zo kneedbaar en zeer vuurvast. De meeste keramici echter gebruiken sedimentaire klei die fijner van korrel is, goed kneedbaar is en niet zo'n hoge temperatuur vereist. Gewone keramiek is niet volledig waterdicht, zelfs niet met verglasel. Steengoed is dat wel, zelfs als scherf (blote gebakken vorm) en het geeft een klank als van brons. André Van de Maele heeft, om dat aan te tonen, speciaal een bel vervaardigd.

Aanslibbingsklei, die ook door André Van de Maele wordt gebruikt, is kiezel- of zandsteenklei, die vooral in beddingen wordt gevonden. Zijn werk is dan ook iets uitzonderlijks in deze tijd, waarin keramiek als gemeengoed wordt beschouwd. Het heeft hem heel wat jaren gekost, de klei te vinden die hij gebruiken wou. Hij informeerde bij alle mogelijke handelsfirma's. Samen met zijn vrouw ondernam hij heel wat zoektochten, tot hij de materie gevonden heeft die hem voldeed.

Vervolgens bleven nog veelvuldige eksperimenten nodig voor behandeling, kleuren en bakken. Want voor niets kon Van de Maele bij een leermeester terecht, altans niet voor wat hij bereiken wilde. Niet alleen zijn grondstof, ook de bedekkende kleuren wilde hij zo zuiver, zo oorspronkelijk mogelijk. Hij let er vooral op, dat ze de gevoelige vormen niet schaden, maar wel hun schoonheid vervolmaken. Hij heeft een hekel aan versieringen die de aandacht afleiden van de vorm of zelfs trachten de gebreken ervan te verdoezelen. De puurheid van de vorm is

Afgewerkta stukken van André Vab de Maele.

steeds zijn eerste en hoogste doel. De geschiedenis van dekoratie en bedekking is een boeiend verhaal. Volledig geglazuurde keramiek ontstond pas in de 14e eeuw, al is glazuur ouder dan glas.

Als dichtingsmiddel hoeft André Van de Maele zijn glazuren niet aan te wenden. Wel gebruikt hij ze om te kleuren en ook wel om een zekere glans te geven als hij dat wenselijk acht. Bij voorkeur echter houdt hij zijn stukken mat, door toevoeging van een bepaalde chemische stof. Soms gebruikt hij ook zout om te glazuren. Dat is een werkwijze die sinds de 15e eeuw bekend is. Door verdamping tijdens het bakken, zet het zout zich in een uiterst dunne maar dichte laag vast. Van de Maele wil zijn glazuren volkomen in de hand hebben. Hij bereidt ze zelf. Hij heeft een grondige hekel aan kleuren die niet autentiek zijn. die vals zouden blijken, zoals bijv. helrood of helgeel. Eenvoudig omdat ze niet echt kunnen zijn, omdat ze zouden verbranden in de hitte die voor steengoed nodig is. Ook onze Primitieven bereidden zelf hun kleuren. Hun werkplaats had iets van een laboratorium. Die van Van de Maele eveneens. Hij eksperimenteert nog voortdurend. Hij ziet er echter niet tegen op, zijn kollektie oxyden, basen en andere chemicaliën te tonen. Daardoor verraadt hij immers nog niets van zijn alchemie. Zijn kleuren zijn steeds zeer diskreet, meestal zelfs niet enkelvoudig benoembaar.

Als pottenbakker is Van de Maele een autodidakt. Hij was inderdaad zijn eigen leermeester door een uiterst streng geleide ervaring. Zijn atelier was zijn leerschool en hij heeft het zich bij die scholing waarachtig niet gemakkelijk gemaakt. Hij hecht namelijk zeer veel waarde aan de beheersing van de techniek, daar de scheppende qeest erdoor vrij blijft.

Heeft hij het pottenbakken alleen geleerd bij de strenge leermeester die hij voor zichzelf was en is; hij erkent graag dat de kur-

[p. 600]

sussen in de dekoratieve kunsten, die hij in Sint-Lucas volgde, hem inzake tekenen en kleuren heel wat hebben geleerd dat hem steeds nuttig is geweest. Maar pottenbakker is hij door aangeboren aanleg, al is hij de zoon van een arts. Hij werd dus beslist niet door zijn gezinsmilieu in die richting gestuwd, al mocht hij van zijn vader wel voldoende begrip ervaren voor zijn keuze. Zijn vrouw vertelde me de volgende anekdote. Toen zij (als verloofden nog) een film hadden bekeken, waarin na een universeel cataclysme nog slechts een paar mensen overbleven, vroeg zij hem bij het buitenkomen: Als wij nu eens die overblijvenden waren, wat zouden we doen? En de man antwoordde prompt: Potten bakken. Duidelijker kan het niet. Dat antwoord wijst niet alleen op een kunstenaarschap uit roeping, een begrip dat in onze tijd nog al te zelden tot zijn recht komt, - het wijst er meteen op, dat Van de Maele het pottenbakken beschouwt als een der primordiale behoeften van de homo faber.

Dat zijn werk alleszins een geheel eigen waarde heeft, mocht hij reeds dikwijls op treffende wijze ondervinden. Onlangs werd hij, als enige Belg, door een internationale jury geselekteerd voor de 4e Internationale Biënnale van de Kunstkeramiek te Vallauris in de Provence (het dorp van Picasso), waaraan door 26 landen werd deelgenomen. Een paar jaar geleden kwamen afgestudeerden van het Europakollege toevallig in zijn atelier terecht en daar vonden ze, tot hun verrassing zoals ze zelf zeiden, eindelijk iets moois en tevens waardevols, dat ze als souvenir met ere konden meenemen naar hun land.

Het werk van André Van de Maele is meestal afgestemd op nuttig gebruik en komfort in het dagelijkse leven, voor wie met smaak te leven weet. In heel wat gezinnen worden mooie gebruiksvoorwerpen (of wat als mooi wordt beschouwd), meestal dan nog als synoniem van duur, hoe smakeloos ook) voor bijzondere gelegenheden gereserveerd, meestal voor bezoeken. Velen zijn er zich blijkbaar niet van bewust, dat ze zich aldus heel wat genoegen, heel wat gevoelsverfijning ontzeggen. Het is een kwestie van levenskunst, en levenskunst behoort tot de kultuur.

Jan Vercammen, Brugge