Ons Erfdeel. Jaargang 19

publikaties

De Franse Nederlanden. Les Pays-Bas Français. Jaarboek. Annuaire 1976.

Hoewel ik geenszins vertrouwd ben met de geschiedenis en de problematiek van Frans-Vlaanderen, vroeg de redaktie mij dit eerste jaarboek te bespreken. Mijn opmerkingen zullen daarom de opmerkingen zijn van een doorsnee Vlaming die weet dat het Noorden van Frankrijk destijds tot Vlaanderen behoorde, dat er, vooral in West-Vlaanderen, enkele verenigingen zijn die trachten het bedreigde en nagenoeg verdwenen taalpatrimonium, en de oude volksgebruiken te aktualiseren en te redden, en terzelfdertijd het ‘Vlaamse bewustzijn’ van de Frans-Vlamingen weer aan te scherpen. Een aktie die bijna zo oud is als de Vlaamse Beweging zelf, en dus, altans naar mijn gevoel, erg ‘gedateerd’...

Het eerste, en het enige, dat ik mis in dit jaarboek, is een kaart (zoals die in elk nummer van Septentrion voorkomt) met een duidelijke geografische afbakening van Frans-Vlaanderen. Als leek in de materie weet ik werkelijk niet waar Frans-Vlaanderen eindigt, noch in het Zuiden (de Aa? de Somme?), noch in het Oosten (de Oise, de Aisne?). Ik neem aan dat er over deze afbakening minimalistische en maksimalistische teorieën moeten bestaan. Misschien kan een bijdrage in een volgende aflevering ons daarover iets leren?

In zijn woord vooraf situeert Jozef Deleu de taak van het jaarboek: in het kader van de heroplevende belangstelling voor de regionale kulturen, wetenschappelijk verantwoorde informatie verschaffen over de Franse Nederlanden die ‘historisch,

[p. 474]

geografisch, kultureel, ekonomisch en algemeen maatschappelijk zeer nauw (zijn) verbonden met wat we gemakshalve de ‘Benelux’ zouden kunnen noemen’, met het doel de betrekkingen tussen de twee gebieden te bevorderen. Van het begin af aan moeten de kultuurimperialisten teleurgesteld zijn, en de Franse lezers gerustgesteld: men vertrekt van een feitelijke toestand, van ‘een Frans-Vlaanderen van vlees en bloed' zoals Eric Defoort schrijft op p. 205, zonder de bedoeling een bloedtransfusie uit te voeren, hoogstens de bloedgroep te onderzoeken, en de rhesusfaktor.

De namen van de medewerkers, en de aard van de artikelen bevestigen deze vooropgestelde bedoelingen. Men heeft de medewerking gevraagd van niet-geengageerde, maar om de degelijkheid van hun artikels bekende Vlamingen, zoals Prof. dr. A. Derolez, die een boeiende bijdrage levert over de kartografische opvattingen van de middeleeuwse Lambert van Sint-Omaars, en de Hongaarse Nederlander dr. A.L.I. Sivirsky, die een bio-bibliografische studie publiceert over Nicasius Ellebodius van Kassel. Het zijn beide knappe bijdragen, die onmiddellijk een wetenschappelijk niveau geven aan het jaarboek, ofschoon zij voor de kennis van Frans-Vlaanderen niet relevant zijn. Dit zijn wel: de uitstekende bijdrage van dr. M. Gysseling over Het ontstaan en de verschuiving van de taalgrens in Noord-Frankrijk, die van Prof. dr. J. Smeyers, over De achttiende-eeuwse literatuur in het Nederlands in Noord-Frankrijk. 1. De toneelbedrijvigheid; die van drs. H. Ryckeboer over De behoefte aan een taalsociologisch onderzoek in Frans-Vlaanderen (waarbij hij toch meent dat uit het taalonderzoek ‘adekwate toepassingen’ zouden moeten worden afgeleid, en wijst op de noodzaak een taal- en onderwijspolitiek op kleine schaal uit te testen en te evalueren, p. 166) en het Lexicon van de hedendaagse schrijftaal van de Westhoek in Frankrijk door C. Moeyaert. Ik heb veel bijgeleerd van twee artikelen: dat van Bernard Doncker over Les prétentions allemandes sur les Pays-Bas français, en dat van drs. M. Nuyttens over De weerslag van de Franse onderwijswetten op de achteruitgang van de volkstaal in Noord-Frankrijk in de 19e eeuw. Beide artikelen, evenals dat van Odette Crombez over de Richesses des bibliothèques du Nord et du Pas-de-Calais, zijn echter te kort uitgevallen. De auteurs hebben zichtbaar geleden onder het beperkt aantal bladzijden dat hen was toegemeten (daaraan heeft L. Trenard zich goddank niet gestoord). Ik geloof dat het jaarboek eraan zou winnen indien voortaan minder, maar eventueel langere bijdragen opgenomen worden. Een jaarboek is immers geen aflevering van een maandblad, en waar moeten de auteurs van lange artikelen op de duur nog een plaatsje vinden? Voor korte artikelen bestaat overigens nog Ons Erfdeel.

Tot het allerbeste, dat dit jaarboek al onmiddellijk onmisbaar maakt voor de wetenschappelijke studie van Frans-Vlaanderen behoort enerzijds het ook al te kort gehouden artikel van J.C. Bruneel, Connaissance et protection du littoral de Flandre française, de zeer degelijke studie van P.J. Thumerelle, L'emploi et le chômage dans le Nord et le Pas-de-Calais, maar vooral de indrukwekkende syntese van L. Trenard, L'Historiographie actuelle des Pays-Bas français, die in veertig dik bedrukte bladzijden een waarschijnlijk exhaustieve en kritische inventaris brengt van de Franstalige en Amerikaanse bijdragen over Frans-Vlaanderen in de laatste tien jaar, - een syntese die sterk herinnert aan wat de te vroeg overleden Jan Dhont deed in zijn Bulletin critique. De enige aanzienlijke leemte in dit artikel, nl. de Nederlandstalige bijdragen, wordt, voor wat 1975 betreft, opgevangen door de gekommentarieerde bibliografie van Eric Defoort en Erik Vandewalle elders in het jaarboek. Het is te hopen dat deze drie auteurs samen in het vervolg de bibliografie zullen blijven verzorgen, zoals het te hopen is dat Erik Vandewalle zijn zeer kernachtig geschreven Kroniek zal voortzetten en ook al wat uitbreiden.

Een studie die mij tegengevallen is, is L'univers imaginaire d'Emmanuel Looten, door R. Vanhercke. Het gaat hier hoogstwaarschijnlijk om een samenvatting van een licentiaatsskriptie van het literaire genre. Misschien is het beroepsmisvorming, maar zelfs van een dichter verneem ik graag wanneer en waar hij geboren is, en wie hij was, voordat men met de krachtlijnen van zijn tematiek gekonfronteerd wordt. En die krachtlijnen lees ik liever in zijn eigen taal, uit een paar representatieve gedichten voorzien van een intelligent kommentaar, dan in een artikel van 10 bladzijden, met uitgerekend die citaten uit het werk van de dichter, waarvan er een zeventien afgekorte regels bevat uit één gedicht.

Maar het was er de samenstellers duidelijk om te doen in dit jaarboek enkele namen te doen figureren die voor elke doorsnee

[p. 475]

Vlaming automatisch het begrip Frans-Vlaanderen suggereren. Emmanuel Looten, Vital Celen (dat is nu de juiste benadering van een literair figuur), André Demedts, in een voor hem zo typische ‘wijze’ bijdrage over de kontakten met Frans-Vlaanderen, en natuurlijk, ik zou haast zeggen, onvermijdelijk, Jean-Marie Gantois. Het Testament spirituel dat hier afgedrukt staat is zeker een belangrijk dokument, dat veel strijdende Vlamingen van de generatie tussen de twee wereldoorlogen sterk moet aanspreken. Mij, en waarschijnlijk menigeen van mijn generatie, spreekt het ook sterk aan, maar dan in negatieve zin. Het lijkt mij een uitstekende synteze van heel die vooroorlogse al of niet bewuste (maar Gantois was té intelligent om onbewust te zijn) fasciserende Vlaamse Beweging, - kind van zijn tijd -, waarvan de kenmerken zijn een vermengeling van een romantisch nationalisme, waaraan de bloed- en bodemteorie niet onbekend was, enkele verre uitschieters van het jansenisme zoals het in West-Vlaanderenis blijven voortleven, een soort klerikaal vitalisme dat in zekere mate de religieuze tegenhanger vormt van André Gide's teorie over ‘l'acte gratuit’ (de waarde van het offer om het offer), en een kruising van landelijk gezond verstand met een Rousseauiaanse naïviteit, te wijten aan een gebrek aan belangstelling voor ekonomische en socio-politieke faktoren. Kortom het tegengestelde van ‘Realpolitik’, dat nochtans een germaans woord is... Het is moeilijk om een dergelijk stuk objektief te beoordelen. Men aarzelt tussen de eerbied voor een levenslange trouw aan een ideaal, en de huiver voor een sterk Verschaeviaanse verwoording van dit ideaal. De patos van een liefdesverklaring van iemand die men niet bemint, doet onvermijdelijk belachelijk aan, bemint men hem wel dan snijdt die patos u in merg en vlees.

Dit dokument getuigt ten overvloede hoe groot en hoe nadelig de invloed van Verschaeve geweest is op de Vlaamse Beweging. Was het wel nodig dat stuk hier af te drukken? Ik hoop, dat, nu men aan Gantois in dit jaarboek een plaats gegeven heeft, men zijn asse met rust zal laten, in het belang van iedereen...

De redaktie heeft het goede idee gehad elke bijdrage te laten volgen door een door de auteur opgestelde samenvatting in de andere taal. Dit bevordert ten zeerste de konsultatie van dit jaarboek, maar in de toekomst zal meer aandacht besteed moeten worden aan deze samenvattingen. Sommigen zijn bijna zo lang als het artikel zelf (de bijdrage van Sivirsky), de samenvatting van het artikel van L. Trenard is een verwijzing naar de bibliografie verder in het boek, en in de samenvatting van het artikel van C. Moeyaert komen belangrijke gegevens voor die in het artikel zelf niet vermeld staan. Ook zou ik willen suggereren, voor het gemak van latere verwijzingen, dat de bibliografie in het vervolg genummerd zou worden.

Het zal de lezer duidelijk zijn dat men in dit eerste jaarboek zeer bewust gestreefd heeft naar een demonstratie van een groot aantal onderwerpen over Frans-Vlaanderen, die in de bestaande publikaties over Frans-Vlaanderen nooit aan bod komen. Het ware wenselijk dat men in de toekomst aan het strikt wetenschappelijk karakter van het jaarboek de voorrang zou geven op de waaier van onderwerpen die kunnen behandeld worden, en sommige van deze onderwerpen overlaten, als zij niet zuiver wetenschappelijk behandeld zijn, aan gespecialiseerde of meer specifieke publikaties. Misschien zal men daardoor enkele lezers verliezen, maar dit verlies zal misschien gekompenseerd worden door andere abonnenten.

De weerklank die de presentatie van dit eerste jaarboek in de Frans-Belgische en de regionaal-Franse pers kreeg, heeft bewezen dat de grens voor goede waar niet onoverkoombaar is.

Luc Schepens

De Franse Nederlanden - Les Pays-Bas Français, jaarboek-annuaire 1976, uitgegeven daar de ‘Stichting Ons Erfdeel vzw’, Murissonstraat 160, 8530 Rekkem / Kerkstraat 1, Raamsdonkdorp, N.Br., 256 blz., geïllustreerd. Prijs: 500 BF; f 35, -; 55 FF.