Ons Erfdeel. Jaargang 18

[p. 436]

beeldende kunst

Herwig Driesschaert.

Maatschappijkritiek is geen voorrecht van romanschrijvers en sociologen. Ook beeldende kunstenaars korrigeren daarmee graag het al te star beeld dat men zich van hun oeuvre heeft gevormd. Goya, Daumier en Touiouse Lautrec zijn namen die hierbij spontaan te binnen schieten. Deze wetenschap levert mogelijk het risiko dat scherpe observatie hoger aangeslagen zou worden dan beeldend vermogen. De prent van een geschiedkundige samenhang boeit altijd. Zij verschaft echter lang niet altijd antwoord op alle vragen. Op welk moment immers van het scheppingsproces gaat de koele waarneming over in sociale kritiek of

De mens in bewondering voor de natuur (100 × 130 cm, pentekening, 1966, Provinciale Prijs voor de Grafiek, West-Vlaanderen) door H. Driesschaert.

in persoonlijk engagement? Welke bijbedoelingen waaraan de artiest zelf nooit gedacht heeft, blijven wingewest van de toeschouwer? Hebben Breugel en Brouwer zich gewaagd over de grens tussen ‘Wahrheit und Dichtung’ om archiefstukken na te laten, of werden deze postuum ingehaald? Kunstwerken gedragen zich geregeld als Janus met het dubbel gelaat: het ene verhult zijn maker, het andere daagt ons uit. Een pittige tekening kan plotseling een gevaarlijke spotprent worden.

Wij hadden deze inleiding nodig om het werk van Herwig Driesschaert te kunnen benaderen zonder hals over kop terecht te komen in de val van zijn verbluffend talent om menselijke situaties in beeld te brengen. Want het is echt meer dan dat.

Misschien eerst een woord over zijn in het oog springende vakkennis? In 1966 won hij te Brugge de toen pas gestichte Provinciale Prijs voor grafiek, met drie technisch ontzettend moeilijke bladen: zeer komplekse samenstelling, dooreenstrengeling van vormen, onontwarbare takkebossen waarin de mens als vastgekluisterd zat. Echt het eerste vers uit Dante's Inferno: ‘In het midden van de reis door ons leven hervond ik mijzelf in een duister woud’, eksistentialistisch en virtuoos, maar in precies déze ingewikkelde vorm duidelijk nog het (heerlijk) stamelen van een jong kunstenaar.

Een paar jaar later waren de tekeningen in dit opzicht duidelijk geworden. Ambachtelijk hadden zij echter niets ingeboet van hun verbijsterende vaardigheid. Het technisch raffinement bleek alleen wat meer omfloerst; het was geen demonstratie meer maar een verworven kenmerk. Er tekende zich dus een ontwikkeling af in de klassieke zin van het woord: de groei van het meesterschap in het vak, dat van virtuose kompleksiteit en jeugdige verliefdheid op het eigen kunnen geleidelijk klimt naar ogenschijnlijke eenvoud, een uitzuiveringsproces dat trouwens steeds meer betekenis ging verlenen aan het wit. Ook de tema's werden iets eenvoudiger.

Al vanaf het begin waren de tekeningen van Herwig Driesschaert sterk gekondenseerde mededelingen geweest over de mens. Vooral zocht hij plastische ekwivalenten over de verhouding tot het leven en zijn opgaven, de relaties tot de anderen, de binding met de levenspartner.

[p. 437]

Ouden van Dagen (één uit een serie van 40 houtskooltekeningen, 80 × 55 cm, 1970) door H. Driesschaert.
Het voorportaal van de wedren (115 × 90 cm, houtskool, 1974) door H. Driesschaert.
De amazone (160 × 90 cm, lavi, 1974) door H. Driesschaert.

Dikwijls, en met onmiskenbare voorliefde, werden tragische situaties in beeld gebracht. Het leven bleek bijzonder ingewikkeld te zijn en vol gevaren. De mens kon er alleen maar in verstrikt geraken. De personages poogden zich weliswaar daaruit te bevrijden maar tegelijk dreigden zij dieper erin weg te zinken. Om ze te herkennen moest de toeschouwer ze, op zijn beurt, proberen los te maken uit het kluwen van lijnen en verstrikte vlakken, een haast onaards woud waarin het menselijk drama plastisch werd verzinnebeeld. Liet men de dramatis personae los, dan deinde hun vluchtig beeld weer weg om te verdoezelen in de plooien van de droom waaruit het was ontstaan. Kijken naar deze tekeningen was moeizaam herkennen en opnieuw afscheid nemen. Deze virtuoze bladen moesten wel indruk maken op de verbeelding van al wie ze onder ogen kreeg.

Driesschaert stond met zijn uitbeelding van de levensangst niet alleen, stellig niet in die jaren. Zijn oudere stadsgenoot, Marcel Notebaert, had reeds vroeger met andere middelen naar analoge duidingen gezocht. Ook hij had de mens ingekapseld en gekluisterd. Binnen de brede stroming van het post-ekspressionisme dat bovendien werd gebiologeerd door de beeldenvoorraad van het surrealisme, zouden nog andere geestesgenoten gesignaleerd kunnen worden. Terloops ook dit: Driesschaert heeft grieks-latijns m.o. achter de rug. Is dit studietype wellicht meer ontvankelijk voor de hierboven geschetste tematiek dan bijvoorbeeld vakgenoten met een opleiding moderne of technische humaniora? Drukken de menswetenschappen hun aparte stempel op het beeldend vermogen, met alles wat ze insluiten en meesjouwen aan Westeuropese traditie? En is dit een balast of een prikkel?

Wij durven te stellen dat de interne ‘redelijkheid’ van de tekeningen van vóór 1970 wortelde in Driesschaerts eigen eksistentialisme. Hij poogde het drama van de splitsing tussen menselijke wezens die voor elkaar waren voorbestemd, of de machteloze uitbraakpoging van de egoïst uit zijn uitzichtloos wereldje op te vangen in zijn moraliteiten, ze a.h.w. voor zichzelf te neutraliseren in koel overwogen komposities die onvermijdelijk de projektie moesten zijn van een nog niet geheel ontward gedachtenkluwen. Want hoe schitterend deze werken ook waren, wegens de

[p. 438]

intieme binding tussen idee en vorm waren zij niet zo maar leesbaar. Zij postuleerden een mentale vereniging alvorens de kern van hun geheim prijs te geven. Driesschaert ging nu, altans op sommige bladen, ook een procédé aanwenden van diepdruk. Zo verscheen er op de zachte huid van het dikke papier het nauwelijks zichtbare silhouet van bijvoorbeeld een vreemde hand. De tekenkunst leek daarmee ook de tastzin uit te dagen met een spierwitte sensualiteit van buitenaf, een hand die het blad kwam aftasten naar de waarheid achter de bizarre verschijning van de mens.

Toen gebeurde er iets merkwaardigs. In feite had de kunstenaar, die ontzaglijk veel bleef werken (de jongste drie jaren ongeveer 500 tekeningen waarvan een 140-tal in zijn ogen genade gevonden hebben), voor zijn vormgeving overwegend geput uit jarenlang opgespaarde ideeën. Wat hij wist over de mens en wat hij over hen uitbeeldde waren zo te zien personifikaties van abstrakte gedachten, teorieën, in de war gestuurde levenssystemen. Heeft Driesschaert toen ervaren dat hij daarmee niet eindeloos kon blijven doorgaan zonder op een gegeven ogenblik te stoten op repeterende kunstmatigheid?

Feit is dat hij, nauwelijks merkbaar, overgestapt is van die eerste ideële periode naar een onderhands toegenomen realisme. Het sleutelmoment in die tijd is, rond 1970-'71, een uitgebreide reeks studies naar levend model en portretten van ouden van dagen. Wie deze bladen naast elkaar legt en ze vergelijkt met die uit de periode 1966-'68 bemerkt onmiddellijk verschil én verwantschap binnen een ononderbroken

Na de wedren (115 × 90 cm, akwarel, 1974) door H. Driesschaert.

gedachtengang. Die nieuwe, heel realistische en dikwijls zielige modellen gelijken de vleesgeworden vroegere personages. Zowel de types in hun smalle leefkamertjes als de kompositie waarin zij verenigd zijn, gehoorzamen aan de oudere symbolistische kontekst. Ook deze lieden hebben een onontkoombaar levenslot te ondergaan. Maar vanwege het nadrukkelijk realisme is de herkenning voor ons direkter, gemakkelijker en in zekere

[p. 439]

Tijdens de paardenwedren (135 × 135 cm, pastel, 1974) door H. Driesschaert.

zin gaver, en het visueel en mentaal kontakt daarom sterker geladen. Daar blijkt pas voor goed hoe de eenvoud der middelen kan trillen van autenticiteit, als zij door jarenlange arbeid en omgang met ongetwijfeld moeilijke opgaven dààrop is getraind. Zijn levendige geboortestad en haar omgeving moeten dus in het leven en werk van Herwig Driesschaert een bepaald nieuwe, zeer frisse betekenis hebben gekregen, waaraan hij als artiest veel heeft. Hij zelf schrijft daarover: ‘Het werk dat ik vandaag realiseer, verschilt in de grond zeer weinig van het vroegere. Het is (nu) een rechtstreekser benaderen van een onderwerp waarin de vormgeving een andere meer direkte schriftuur vertoont. Het is een antwoord op de maatschappij waarin we leven, of liever de mensen bewust maken in welke mate zij hun dagelijks leven slijten. De positieve en negatieve kanten vind ik terug op de paardenwedrennen, een onuitputtelijke bron van inspiratie! De gedragingen en expressies van de mensen (spel, drift, nijd, angst enz.) boeien mij, en het pittoreske van de kledij waarin alles gehuld zit, een inspiratiebron waar ik nog vele jaren zal op werken...’

Ook op deze jongste bladen, nu geregeld opgewerkt met pastelachtige kleur, herkent men gemakkelijk de hand uit het ouder werk. Maar de grijparmen van het spookachtig bos, of de krampachtige greep op het beddelaken van een bejaarde in doodsangst, zijn hier verzacht tot Leonardeske schaduwen. Nu lichten daaruit de sierlijke vormen op van mondaine dames, een hand, een arm, een haast eterisch gelaat. De observatie van de personages blijft ongemeen raak. Dit zijn geen bedachte abstrakties meer van hoe men zich een menselijke leefsituatie indenkt, maar de scherpe röntgen-foto's van het individu. Hun virtuoze uitvoering roept de beste tekeningen op van een Verdegem of een Hendrickx. Potlood is omgetoverd tot fluweel, tot bont, tot levend vlees en bloed. Eindelijk is de metamorfoze van materie in geest reëel.

Zowel de kunstenaar als de toeschouwer beleven binnenpret aan dit eigentijdse défilé uit de ‘comédie humaine’. Als nevenverschijnsel voert het ons terug naar de aanhef van dit opstel.

Gaby Gyselen, Brugge

Herwig Driesschaert:

Geboren te Kortrijk, 7 februari 1938. Atelier: Groeningestraat 26, 8500 Kortrijk. Grieks-Latijnse humaniora. Hoger Instituut Sint-Lukas, Gent (dipl. G.O., 1961). Diploma pedagogie (1962). Vrij leerling atelier O. Zadkine, Parijs (1962). Leraar Sint-Lukas Gent. Prijs Zwart-Wit, Maastricht, 1962. Vlerjaarlijks Salon, Gent, 1964 (selektie). Provinciale Prijs van West-Vlaanderen, 1966. 2e Prijs Rotary, Brussel, 1966. Rijksbeurs, 1971. Talrijke tentoonstellingen in binnen- en buitenland.