Ons Erfdeel. Jaargang 18

[p. 423]

Waar de zon aan overuren doet.

Terwijl het proza in Vlaanderen de jongste tijd geen hoog niveau haalt, lijken tal van recente publikaties er op te wijzen dat de poëzie aan een nieuwe lente toe is. De verworvenheden van het nieuw-realisme, o.m. het weer betrekken van de poëtische inspiratie op de direkte omgeving en de werkelijkheid van alledag, én het minder hermetische en meer toegankelijke taalgebruik, blijken bij steeds meer dichters in goede aarde te vallen. En waar de bodem vruchtbaar is aan de humus van talent en de dichter met hark en snoeimes nauwgezet en liefderijk de taaltuin bewerkt, kan het gewas niets anders dan gedijen.

Een dichter, rijk aan talent, wat al uit zijn debuut Het oogbad bleek, die met de snoeischaar ongenadig alle post-eksperimentele woeker uit de taalloten heeft weggeknipt en diepspittend het onkruid heeft weggewied, is Gwij Mandelinck, die in De wijzers bij elkaar negentien gave verzen bijeenbracht.

De bundel De wijzers bij elkaar is één lange, zonovergoten, zomerse, gelukkigstemmende lofzang op het vrede- en vreugdevolle leven in de intieme sfeer van ouders en gezin, geprojekteerd tegen de achtergrond van een hoogbloeiende zomer, een stille nazomer en de invallende herfst.

Het titelgedicht, dat de bundel inleidt en los van de drie andere cykli is geplaatst, evokeert de thuiskomst. De dichter komt weer thuis ‘Van bij de mensen (p. 5):

Weer noemt de middag de liefde
twee wijzers bij elkaar;
tijd om thuis te komen, om gezoend
te worden in de distels van mijn baard.
(...)

Het gedicht, waaraan de titel werd ontleend, is m.i. voor tweeerlei uitleg vatbaar: de dichter komt 's middags thuis, de twee wijzers van de klok staan bij elkaar, de zon (belangrijk element in de bundel) zit in het zenit, hij (de ene wijzer) is weer met het gezin (de andere wijzer) verenigd. Méér nog evenwel lijkt mij het gedicht betrekking te hebben op het weer samen-zijn van zoon en ouders in het ouderlijke huis dat de dichter verlaten heeft. Dit kan o.m. blijken uit het gebruik van de O.V.T. in de 4de en 5de regel van de 2de strofe en de 1ste regel van de 3de strofe, en misschien nog meer uit de slotverzen:

Zo weinig is veranderd, in treurnis
weet ik de lijster als een oude
vrijster mijn boomgaard benijden.
Op het gerucht van de rundstong over gras
kijk ik om. Ben ik ooit weg geweest?

Dat de dichter in de tweede cyklus dan zeven gedichten wijdt aan zijn ouders bedrijvig in het ouderlijke huis, staaft de tweede interpretatie, al is dit misschien irrelevant omdat de derde en vierde cyklus dan weer betrekking hebben op het leven in de familiale intimiteit. Konkluderend kan dus worden gesteld dat het titelgedicht zowel terugslaat op het samen-zijn van de dichter met zijn ouders, evenzeer als met vrouw en kinderen.

De cyklus Spraakzaam in de spreuken omvat zeven gedichten, waarvan vier gewijd aan moeder en drie aan vader. Het zijn prachtige gedichten waarin een ongemeen gevoel van liefde en goedheid glinstert voor deze stille mensen in hun eenvoudige dagelijkse bedrijvigheid. Luister naar de aanhef van het eerste gedicht (p. 9):

In het dialekt van een mus hoor ik
mijn moeder roepen; verdwaald tussen
de bloemen moet ik haar zoeken. Purper
valt haar mantel op het koningskruid.
(...)

Moeder die aan het wieden is, moeder die garnalen uit elkaar haalt, ‘in twee gelijke / hopen schift zij goed en kwaad’ (p. 10), moeder ‘spraakzaam in de spreuken van de liefde’ (p. 10). En het verdriet de dichter dat hij niet eens vaker aan huis komt: ‘als een dagloner / kom ik telkens maanden te laat’ (p. 10). Want ergens waart een schaduw over het stille geluk, reeds zijn er tekens aan de wand, ‘in een kous van water zwelt haar voet’ (p. 11) en ‘De postduif cirkelt met een dreigbrief / rond het huis: over de kaap der jaren / rolt de handkar van de dood’ (p. 12).

En dan is er ook vader, wiens ‘geest is weerklank van aandachtig leven’ (p. 13), vader, de timmerman de ganzen voederend (p. 14):

Ik zie hem verder van de mensen staan;
maïs strooiend sluit mijn vader traag
de kring: met hongerige koningsganzen
voert hij staatsie voor de dood.
(...)

[p. 424]

Gwij Mandelinck (foto Paul Van den Abeele).

En weer ervaart de dichter dat eens het onvermijdelijke komen zal (p. 14):

(...)
Vloekend op de tongval van de streek,
trekt straks de voerman van de dood
zijn vracht op gang.

De heenvliedende tijd, de vergankelijkheid, de dood, ‘de grote hekkensluiter’ is alomaanwezig (p. 15):

(...)
soms zet hij blootsvoets rond zijn bed
de nachtreis van de wijzers in:
de grote hekkensluiter hinkt hem achterna.

In de volgende cyklus voert de dichter ons weer in de liefdevolle en vredige kokon van huis en gezin, ‘Een blijde nederzetting is dit huis / en waar de zon aan overuren doet’ (p. 19), met zijn kleine vreugden. Maar, er zijn ook grotere dingen op komst: nieuw leven wordt verwacht. En het zomert volop: drogend hooi, kersenpluk, de vruchten rijpen aan de bomen en ook de vrucht rijpt in de vrouw. Met volle teugen beroest de dichter zich aan de kleine vreugden van een zonovergoten zomer (p. 20):

De stelen krullen aan de kersen:
reeds dagen staan de tanden blauw;
over de zandweg van de zomer
duwt het kind de huifkar van de zon.

Er staat geen maat meer op de tijd:
zo haastig roomt de geit de boterbloem
dat haar puntbaard op het gras vergeelt.

Ik grijp mijn kans: met kleine happen
proef ik de zomer om de nasmaak te verlengen;
met een plukmand tussen de knieën
sta ik uren in de appelaars.

Als in de tijd van het konfijten
zijn de handen van mijn vrouw gekleurd;
om in de liefde ook de zon te zien,
houdt zij een aalbes voor het oog.

Op de effen zijde van het brood
herhaalt zij de punten van het kruis;
in het roerei telt zij de kringen,
maar onbekommerd morst mijn zoon
wat bessen voor de eendagsvlieg.

Het donkert in de kamer.
De milde moeheid laat zich voelen:
mijn vrouw draagt ingekeerd
haar kleine drenkeling.

De zomer zindert na, ‘Nooit was het huis zo vroeg verwarmd: / hoogrood chambreert mijn vrouw wat maanden / ligt te wachten (...)’ (p. 22), de herfst wordt verbeid. In de laatste cyklus, Er komt klaarheid in de gang van zaken, evokeert de dichter hoe weer de herfst aanbreekt, ‘de winter komt weer veel te vroeg’ (Naar het leven radend, p. 29):

(...)
Straks maakt mijn vrouw ajuinen in
en schrijft op glazen potten
met verdunde inkt
hoelang de zomer eetbaar blijft.
(...)

En dan gebeurt de miskraam, de dichter lijdt eronder: ‘de etsnaald glijdt door dit gezicht’ (p. 30). Maar tijd heelt alle wonden, ook in kommer blijven de wijzers bij elkaar (Beamend, p. 32):

(...)
In kommer vindt mijn vrouw ook haar
gelijke: zij ziet mijn schouder even
wachten op het neigen van haar hoofd.

Nu vlijt zich wildbraad in het vuur,
de maan slentert in haar schoonste tijd
(...)

De dichter, die gelovig is, beaamt in de slotverzen Gods goedheid en besluit: ‘Met dit geluk ben ik het roerend eens’ (Beamend, p. 32).

Met opzet heb ik uit de bundel veelvuldig geciteerd, om de lezer te laten meeproeven van Gwij Mandelincks buitengewoon kreatief en toch voortdurend ingetoomd taalvermogen. De gedichten wemelen van originele points of view, nieuwe beelden, sprankelende taalvondsten, alliteraties en assonanties, verrassende associatieve wendingen en woordspelingen die vaak een subtiel dubbele-bodemeffekt sorteren. Merkwaardig is hoe bij Mandelinck - en dit is misschien het meest opvallende karakteris-

[p. 425]

tiek in zijn poëtische verwoording - bepaalde zintuigelijke waarnemingen aanleiding geven tot verrassende taalassociaties, m.a.w. de waarneming roept bij hem associatief konnotaties op uit een andere (taal)sfeer. Ter illustratie: ‘Ik vind mijn moeders weekse schoenen / op de dweil; de vloeren zijn geschuurd. / Met kloeke bezems mij beheksend / zet zij alles naar haar hand.’ (p. 10). De bezems roepen bij de dichter de konnotatie ‘heksen’ op. Een ander voorbeeld: ‘(...) Purper / valt haar mantel op het koningskruid’ (p 9). Purper roept associaties op aan ‘mantel’ en ‘koning’. Nog: ‘hoe geuren kinderen naar hagen / schoolverzuim; (...)’ (p. 30). Hier de associatie: haagschool houden - schoolverzuim. Dit procedee werd in hoofdzaak door de eksperimentelen aangewend en vaak tot in de eksessen uitgetest maar het verleent het vers onmiskenbaar een grotere densiteit en tilt terzelfdertijd zijn inhoud boven de feitelijke mededeling uit.

De poëzie van Gwij Mandelinck verenigt en verzoent op een zeldzaam gelukkige wijze de taalwerkzaamheid van het eksperimentele gedicht en de eenvoudige zegging van de nieuw-realisten. Vooral inhoudelijk leunt zij wel sterk aan bij het nieuwrealisme, maar ik aarzel niet te zeggen dat Gwij Mandelinck, kwa taalbehandeling, niet weinigen in de schaduw stelt. Nochtans blijft het vers nergens duister en kan de dichter van zichzelf (terecht) zeggen: ‘ik heb geen woord verduisterd, / ik ben een zegsman van de zon’ (p. 28) en ‘de mier leert mij de eenvoud aan’ (p. 22).

En zo kom ik weer bij mijn uitgangspunt: in deze zonnige en heel menselijke bundel van vreedzame huiselijkheid, die even overschaduwd wordt door de doodsgedachte, is een dichter aan het woord met een subtiele aandacht voor de eenvoudige werkelijkheid van elke dag, met een scherpe observatie en een fijnbesnaarde apperceptie van de dingen, die deze alledaagsheid bovendien weet te vertalen met dergelijke verrassende en telkens weer verwonderende taalkreativiteit, dat het mee-beleven van De wijzers bij elkaar voortdurend een festijn wordt!

De bundel, bovendien geïllustreerd met wazig gehouden, intimistische houtskooltekeningen van Antoon Lambrecht, werd dan ook, meer dan verdiend, in 1973 als manuskript bekroond met de driejaarlijkse poëzieprijs A. Merghelynck van de Koninklijke Akademie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde.

Lionel Deflo

Gwij Mandelinck, De wijzers bij elkaar, Uitg. Orion, De bladen voor de poëzie, Brugge, 1974, 34 blz.