Ons Erfdeel. Jaargang 18

[p. 274]

toneel

Matige teateroogst.

Verantwoording.

Ik voel me steeds meer verplicht als kroniekschrijver voor mijn lezers te verantwoorden. Wat bied ik in het algemeen en wat kan men in de navolgende regels verwachten? Om met het eerste te beginnen: ik bied een een korte analyse en indruk van teaterprodukties die ik gezien heb in de afgelopen paar maanden en wel vanuit mijn standplaats Tilburg. Denk dus niet lieve lezer dat u via deze kroniek een overzicht krijgt van het totaal teatergebeuren in Nederland. Slechts een enkele keer in de korte berichten wijs ik op publikaties, en evenementen op toneelgebied elders in het land en met het Holland Festival reis ik wel eens het land door, maar overigens beperk ik mij tot een keuze uit de aanbiedingen in de schouwburg in Tilburg. Dit ter verantwoording van mijn toneelbijdrage. Ik had dit misschien al eerder moeten schrijven, maar de aandachtige lezer zal dit misschien al lang duidelijk zijn geweest

Het tweede punt: in de navolgende regels vindt u de matige oogst van twee Globe-voorstellingen, een Theater-opvoering, een Gijsbrecht van Aemstel-produktie, een aankondiging van Cyrano de Bergerac en wat korte berichten.

Tweemaal Globe.

De praktijk bij Globe is dat het twee teams naast elkaar heeft. Het ene team is een Ton Lutzgroep, het andere de Siem Vroom-kombinatie. Van elke cast deze keer een stuk.

Allereerst van de zgn. Ton Lutzgroep: ‘De stilte aan de andere kant van de heg’. Een Nederlands stuk van de akteur-regisseur-auteur Eric Schneider. Stel u voor een terras van een buitenhuis in Toscane (Italië). Daar vertoeft de dichter Hans Opland, een cynikus, mislukkeling. Hij heeft een wat wazige verhouding met een doofstom meisje uit de streek dat de huishouding doet. Gelukkig is ze doofstom, anders was het stuk nog langer geworden. Plotseling daagt zijn zus uit Nederland op, de wat op haar retour zijnde aktrice Stella (!), ze is in gezelschap van een filmregisseur Stein, door de drinkebroer Hans als maar aangesproken met een Duits accent op zijn naam: Schtein (kleine frustratie van de auteur Schneider?). Hij wil met zijn kameraploeg een filmverslag van Stella en/of haar broer, de verlopen dichter Hans, maken. En dan komen al drinkende (Albee-effekt!) verhalen los: een wat duistere dubieuze broer-zus verhouding met verwijzingen naar incest (Hugo Clausimitatie?), een heerszuchtige vader op de achtergrond en daarbij nog een heel oorlogs-verzetsverhaal met een moord via opdracht (is dat een reminiscentie aan De donkere kamer van Hermans?) en als klap op de vuurpijl nog een verhaal van de geluidsjongen uit de filmploeg dat regelrecht van Albee komt. Het is allemaal te veel. De schrijver gooit Claus-Albee-Hermans door elkaar en maakt het geheel overtrokken gekompliceerd, hij is echter genoeg toneelman om het stuk overeind te houden door een aantal levendige toneelbeelden met o..a een druk doende kameraploeg. Bovendien had hij het grote voordeel in Ton Lutz als verlopen dichter Hans, een geweldig akteur te hebben, die zich ook wel eens wat grapjes veroorloofde zoals de verbastering van de naam van de dichter Nijhoff in Nijholt (de naam van de akteur die de filmjournalist speelde). Ook Ann Hasekamp als Stella speelde een goede partij. De Siem Vroom-kombinatie van Globe speelde ‘Chez Nous’ van Peter Nichols. Na ‘Equus’ een geweldige afgang, maar wel weer een stuk over een psychiater, maar nu op de zgn. grappige toer. De psychiater, dit keer ook weer gespeeld door Siem Vroom, is de schrijver van een bestseller over seksueel gedrag van tieners en het naakte meisje op de omslag heeft o.a. het boek tot zo'n sukses gebracht dat hij er een boerderijtje in Frankrijk van heeft overgehouden. Daar speelt dan ook het hele verhaal zich af. Het blijkt nl. dat de vijftienjarige dochter van de psychiater een kind ter wereld heeft gebracht dat de ouders als hun eigen kind, als nakomertje, hebben geïntroduceerd, maar gaandeweg wordt het duidelijk dat de op bezoek zijnde vriend van het psychiaterpaar de verwekker is van het kind. Via vakantie-dia's die getoond worden komt de hele zaak aan het rollen. Een schommel waarop diverse personen heen en weer slingeren en het uitschenken van wijn moet het geheel wat levendigheid bijbrengen. Het stuk is bedoeld als een satire op seksuele normen en gedrag en bovendien wordt de vlotte interviewstijl van tijdschriften als Story en Viva gehekeld, wat wordt geïllustreerd met een overbodig interviewduo dat de psychiater op zijn boerderij komt belagen. Al met al een wat gemakkelijk modern boulevardstuk Pluspunt van de hele voorstelling was het biezonder aardige dekor. De rest zullen we maar vergeten.

Eenmaal Theater.

De toneelgroep Theater speelde: ‘De nacht van Thoreau’ van Jerome Lawrence en Robert E. Lee onder regie van Elise Hoomans in de vertaling van Loek Schaareman. Met zeer beperkte middelen kwamen er fraaie toneel-

[p. 275]

beelden die mij de emotie van een impressionistisch schilderij à la Cezanne, Manet of Renoir deden ondergaan: man-met-breed-gerande-strooien-hoed-en-lieftallig-meisje-in-roeiboot. Het geeft een soort nostalgisch gevoel dat de Theater-produkties van dit seizoen kennelijk begeleidt (zie vorig nummer). Ook hier weer is presentatie via mooie toneelbeelden perfekt, maar het hele verhaal laat je koud en komt wat naïef over. Het is de geschiedenis van Thoreau, idealist, natuurapostel, schrijver van het boek ‘Walden’, dat Frederik van Eeden inspireerde, wegens belastingschuld brengt hij een nacht in de gevangenis door en beleeft daar in gedroomde flashbacks zijn verleden. Het is allemaal te vaag idealistisch en blijft in de goede bedoelingen steken.

Gijsbrecht van Aemstel bewerkt.

Ter gelegenheid van het 700 jaar bestaan van Amsterdam heeft het Publiekstheater Vondels stuk ‘Gijsbrecht van Aemstel’ ter hand genomen, René Lobo en Guus Rekers hebben het geheel bewerkt, teksten en figuren verplaatst, taferelen gehergroepeerd. Dit alles ‘om het percentage speelbare scènes in het stuk te vermeerderen en te proberen om Vondels Gijsbrecht als geheel tot een speelbaar stuk te maken’. Nu is het toneel bij Vondel altijd een tekst- of deklamatorisch drama met lange monologen en fraaie verzen, je kunt wel proberen door samentrekkingen en omzettingen het geheel wat levendiger te maken maar dat blijft altijd een hachelijke zaak. Dat bleek ook wel uit deze opvoering. De aankleding en het toneelbeeld met steigerachtige verhoging was wel biezonder kleurrijk en verrassend, maar het verloop van het verhaal door de vele omzettingen soms duister en verwarrend. Daarbij kwam dat de speelwijze van de diverse akteurs nogal uiteenliep. De Gijsbrecht van Hans Boswinkel was een weinig zeggende ridder Joris-goed-bloed, de Badeloch van Sigrid Koetse had soms iets van de getemde feeks, daarentegen was de spion Vosmeer van Henk Rigters biezonder ingehouden soms te vlak en bisschop Gozewijn met zijn klarissen ging de melodramatische, zwijmelende kant uit. Kortom een wat ambivalente aangelegenheid, als kijkspel soms wel fraai o.a. de scène van het binnenhalen van het schip ‘Het Zeepaert’. Men had ook de droom van Badeloch zichtbaar gemaakt door de gestorven nicht Machteld van Velzen als schim te laten optreden, zij was het ook die de engel Rafael verving die op het laatst de boodschap brengt aan Gijsbrecht de verwoeste stad te verlaten. Een korte dia-vertoning leidde aan het begin het stuk in, waardoor een soort historische situering werd gegeven, wat wel verhelderend werkte. Toch moet ik zeggen dat ik het geheel met gemengde gevoelens heb aangezien

Over de heldentragedie Cyrano de Bergerac met Guus Hermus in de hoofdrol die op het ogenblik in Nederland volle zalen trekt de volgende keer meer. Tot slot nog wat

Korte berichten.

Ton Lutz is aan zijn laatste seizoen bij Globe bezig, met ingang van het volgende speeljaar gaat hij naar het Publiekstheater in Amsterdam.

Als nr. 7 is in de serie Publiekstheater de tekst van de Gijsbrecht van Aemstel-bewerking verschenen. Het was tevens programmaboekje bij de boven besproken voorstelling. Als nr 8 verschijnt ‘De goede Mens van Sezuan’ van Bertolt Brecht, dat de groep nu ook op het repertoire heeft.

Over Brecht gesproken: het tijdschrift Samenspel (uitgave van het Nederlands Centrum voor Amateurtoneel - redaktieadres: Zandpad 28, Maarssen) heeft haar nummer 12-1974 geheel gewijd aan Bertolt Brecht met o.a. een opstel over het vervreemdingseffekt en over het epies teater.

Twee afleveringen van het tijdschrift Toneel-Teatraal: nr. 10-1974 bevat o.a. artikelen over maatschappij-kritisch toneel uit de 18e eeuw, vormingstoneel voor mishandelde vrouwen, de aktie Tomaat en een verslag over het Vlaamse toneelstuk ‘Verschaeve’ van Bert Verhoye Nr. 1-1975 belicht de vele kanten van het oorspronkelijke hedendaagse Nederlandstalige toneel met o.a. de toneelgroep ‘Centrum’. Verder ook een opstel over Peter Handkes: ‘Rit over het Bodenmeer’ (zie vorige aflevering).

De zeer inventieve regisseuze Anne Marie Prins heeft plannen om de groep Teater Terzijde weer op te richten, ze wil met de groep een voorstelling maken naar aanleiding van het werk van Jan Arends: ‘gewoon omdat ik hem een prachtig schrijver vind’ (volledig akkoord! helaas te weinig bekend!). Lien Heyting had een gesprek met haar, afgedrukt in Cultureel Supplement van N.R.C.-Handelsblad, 14-3-1975.

Piet Simons