Ons Erfdeel. Jaargang 18

Karel Dierickx.

Ik vind het werk van Karel Dierickx technisch-geraffineerd, poetisch, sterk-pikturaal en simbolisch. Via deze waarderende adjektieven ben ik meteen reeds begonnen het beeldende oeuvre van deze kunstenaar te omschrijven en te benaderen. Anno 1974 varieert het werk van Karel Dierickx tussen enerzijds zeer klassiek lijkende portretjes in potlood, ragfijn en eterisch, de schaduwen, de grijzen, op zeer klein formaat (meestal 20 cm × 20 cm) en anderzijds monumentale doeken met olieverf (formaat 150 cm × 120 cm), de zee, landschappen, stillevens, het geliefkoosde motief van de tere en tedere vogel, weer zeer eterisch, met een subtiele sfeer, waarin de kunstenaar de voor hem fundamentele kern van het pikturale probleem, dat elk werk telkens weer stelt, probeert op te lossen.

Voor Dierickx is het tekenen van primordiaal belang. Een van zijn stelregels luidt, mijns inziens terecht, dat het tekenen een conditio sine qua non is om te komen tot verantwoorde eksperimenten. Hij blijft de klassieke tekenkunst, van een Da Vinci bijvoorbeeld, dan ook als een vruchtbare voedingsbodem beschouwen voor om 't even welke evolutie op het plan van de beeldende kunsten. Anderzijds kon hij zich nooit verzoenen met de vaak al te gemakkelijke modieuze stijl van prettige anekdootjes en fladderende miniatuurtjes die vandaag de dag praktisch tot de konsumptie zijn gaan behoren.

Het portretje David Bowie vind ik een treffend voorbeeld van Dierickx' technisch sterke en poetische tekenkunst. Deze lyriek lijkt mij helemaal niet uitbundig of ekstatisch, ook niet sentimenteel of gevoelerig, maar wel romantisch en teder, warm en menselijk. Het delikate aanwenden van het element lijn, schijnbaar aarzelend, maar met trefzeker rezultaat, het volume en het schaduwrijke reliëf van de lijn zelve, in de ruimte van het vlak, het omfloerste, het lieflijke, het dromen, de melancholie.

In de tekening Alles zal wel terechtkomen treft mij die zelfde poëzie, het oog en de neus zeer subtiel, dit stukje aangezicht in profiel, met daaronder een dromerig landschapje, de twee kleine tekeningen gevat in het kader van een brief met treurige inhoud waarvan de laatste twee regels luiden: ‘alles zal toch wel terechtkomen, denk je niet (de tekeningetjes zijn voor jou!)’.

Dierickx stelt het tekenen doelbewust naast het schilderen, zijn schilderijen willen de tekeningen niet zo maar een beetje kleuren, doch hij wil de olieverf even grondig en intens uittesten zoals hij dat met het medium potlood probeert; ook de temata verschillen, want in de tekeningen worden meestal portretten en landschappen behandeld. Vorm en kleur, vlakken, kontoeren, tinten, schaduwen worden in de schilderijen vaak zo intens en geraffineerd geanalyseerd en uitgewerkt dat het schilderij ei zo na door abstraktie wordt ontbonden: tinten blijven zweven, licht blijft trillen, de ogen van de toeschouwer

[p. 115]

Karel Dierickx: Alles zal toch wel terecht komen (1973, potlood op papier, 25 × 22 cm).

gaan als het ware wegdrijven in illusionistische overgangen; het werk Zee in vroeg-morgenlicht bijvoorbeeld: een bijnaabstrakte marine, waar zee en wolken zo subtiel in elkaar vloeien, dat er bijna monochromie ontstaat.

In sommige andere werken geven de olieverf-pasteltinten mij een mysterieuze indruk, het zijn ook gevoelstinten die de toeschouwer kan ondergaan, soms zeer zachtjes vrolijk, soms zeer getemperd terneergeslagen, en hier en daar plastische elementen, zoals guirlandes (in Twee appels), charmant en feëriek, maar in een vergane omgeving, de fin de siècle-atmosfeer uit onze jaren zeventig.

Karel Dierickx stelt in elk schilderij een pikturaal probleem - en hij plaatst zichzelf hier tegenover - een probleem dat hij door het werk zelf wil oplossen. De kleur (geel, groen, oranje, blauw, paars, bruin, grijs) bijvoorbeeld, probeert hij tot het uiterste uit te puren, vlekken, verschuivingen, ontelbare schakeringen die men in het licht werkelijk ziet verschuiven, en waardoor een sterke gevoeligheid ontstaat, een intieme sfeer, waarachtig romantisch. Dierickx probeert in zijn schilderijen het medium olieverf tot in de finesse uit te testen, waardoor hij rezultaten bereikt die bijna buiten de typische middelen van het medium zelf vallen, zoals het fresko, de akwarel en de pastel. Dit uittesten betekent voor de kunstenaar telkens weer een estetisch avontuur: aan elk werk gaat een periode van piekeren en tobben vooraf, een wikken en wegen, de twijfel, een soort van inkubatietijd, maar eens bezig met de uitwerking worden in de langzaam drogende verf de tinten als tonen uitgebalanceerd, krijgen zachte vormen meer en meer gestalte, maar zij blijven diffuus, worden de schilderkunstige ingrepen definitief vastgelegd in de kreatie.

Een dergelijke techniek brengt een groot probleem van reproduceerbaarheid met zich mee: in zwart-wit resten er alleen een paar schaduwen, maar zelfs met een kleurenklichee gaan vele tinten verloren, precies een van de essentiële elementen van Dierickx' schilderkunst.

Karel Dierickx (34 jaar) begon omstreeks 1960 non-figuratief te werken. In 1962 studeerde hij aan de R.M.N.S. te Gent de sektie Plastische Kunsten bij Octave Landuyt, waar hij een van de weinige leerlingen was die zich achteraf op artistiek vlak zo ver van deze meester zou verwijderen. Daarna volgde hij nog een aantal jaren tekenen op de Gentse Akademie. Sindsdien is hij leraar in het kunstonderwijs van de stad Gent. Van bij het begin eksperimenteerde Karel

[p. 116]

1.
Karel Dierickx: David Bowie (1973, potlood op papier, 26,5 × 19 cm).
2.
Karel Dierickx: Mijn vrijheid (1972, olie op doek, 150 × 120 cm).
3.
Karel Dierickx: De schone wijven van mijn dromen (1973, 26 × 20 cm).

Dierickx met de kleur, nu nog steeds een van de belangrijkste faktoren in zijn plastisch oeuvre. Maar ook was hij reeds in stilte bezig met het potlood, tekeningen en schetsen. Omstreeks 1964 was hij vooral bedrijvig met het medium verf als materie. Daarna volgde de periode van zijn legerdienst: een gedesoriënteerde tijd van depressie. In 1966 begon hij figuratief te werken. Reizen naar Mexico, New York, Marokko, Noord-Afrika. In deze tijd ontstonden droomfiguren in een surreële sfeer. En daarna, in een soort overgangsperiode, kwamen er motieven zoals bloemen, landschappen, de lucht, de natuur, het ver-stilde leven. Dierickx maakte kennis met het werk van Blake en Hockney, zoals nog andere jonge Vlaamse beeldende kunstenaars.

De kennismaking in Engeland met het werk van deze beide schilders betekende voor Dierieckx een ware revelatie. Omstreeks 1966 domineerde hier te lande hoofdzakelijk de konstruktieve richting, en de nieuw-figuratieve kunstenaars stonden grotendeels geïsoleerd. Dierickx ontdekte toen ook de weinig gekende tekeningen van Oldenburg, Christo en Beuys, werk dat hij heel knap vond, nu beroemde kunstenaars die allen ver evolueerden, maar toch nog kunnen tekenen.

De periode 1968-1970 tot nu kan men beschouwen als het eerste belangwekkende stadium in het oeuvre van Karel Dierickx. Het klimaat van het ver-stilde leven is nog steeds een van de belangrijkste kenmerken die de inhoud en de sfeer van Dierickx' werk bepalen. Zijn schilderijen zijn helemaal niet anekdotisch. De motieven en de tinten (bijvoorbeeld Bloemen op de kachel van mijn atelier, alsook een titel als Vlaams landschap in vergane omgeving) suggereren in sterke mate het vergaan van de dingen en het dra vergane van elke situatie, niet de eigenlijke bloei van de kleuren, maar de momenten erna, wanneer de ontbinding reeds begonnen is, en waardoor de nabloei als het ware intenser lijkt, de verstilde werkelijkheid. Het gehele werk van Dierickx draagt deze stempel van stilte, van kwetsbaarheid, droefheid misschien, van zachte ontroering, emotie in mineur.

Hierbij aansluitend vervult het motief van de vogel - een van de leitmotieven mag ik wel zeggen - dikwijls een fundamentele funktie. In een werk als Mijn vrijheid (Museum Hedendaagse Kunst, Utrecht) bijvoorbeeld zit een zeer eterische vogelfiguur (grijze roden en bruinen) in een kooi, illusionistisch bijna, want het is niet duidelijk of het diertje nu werkelijk in of buiten zijn omgeving verkeert, afgezien van het feit of het daar al dan niet zou thuishoren; op de voorgrond een vaasje met bloemen dat zich klaarblijkelijk buiten de kooi bevindt - relatie vogel-bloemmens, de vrijheid van de kunstenaar.

In een ander werk met vogelmotief, 2 kleine appels, vormt de kooi, net zoals bij Mijn vrijheid trouwens, een grafisch en konstruktief element in het geheel, de kontoeren zijn lineair en rationeel, te midden van een oneindig gamma van kleurschakeringen en diffuse vormen, maar

[p. 117]

lijnen blijven lijnen. Een ander schilderij heet Stilleven met gewonde vogel; deze titel is zeker niet eenvoudig-illustratief, en allesbehalve toevallig, hij is integendeel mijns inziens zeer betekenisvol voor de gevoels- en denkwereld van de kunstenaar.

De schilderijen van Dierickx willen een werkelijkheid vormen op zichzelf, de wereld van het artistiek autonome schilderij, vaak met een witte boord eromheen, een grensgebied van wit, een scheidingslijn die doelbewust wordt nagestreefd, maar essentieel deel blijft uitmaken van het geheel. Soms een schilderij in het schilderij, zoals in Vlaams landschap in vergane omgeving (Museum Hedendaagse Kunst, Utrecht), als een venster, waardoor de artistieke realiteit als het ware met zichzelf wordt gekonfronteerd, terwijl de toeschouwer staat te kijken en te denken en te voelen. Dit schilderij-in-het schilderij-effekt komt ook voor in het werk Op weg naar het zuiden, een landschap waarin een rechthoekig stukje stilleven centraal staat en met het geheel een strukturele dimensie vormt.

Een paar malen verwerkt Dierickx in zijn schilderijen of tekeningen een stukje kollage, meestal figuren, zoals in De schone wijven van mijn dromen. Het woord kollage klinkt hier door zijn betekenis eigenlijk een beetje te zwaar, want het werk blijft altijd ten volle een tekening of een schilderij, aangezien het vreemde materiaal altijd volledig wordt geïntegreerd en geïnkorporeerd door bijwerking en verwerking met potlood, kleurpotlood of penseel. Potlood en penseel blijven voor deze kunstenaar inderdaad altijd de primordiale instrumenten voor zijn techniek en zijn ekspressie.

Jan Emiel Daele