Ons Erfdeel. Jaargang 17

film

Antwerpen: er is weinig veranderd!

Eind 1971 kreeg ik reeds de kans iets te schrijven over de bioskooptoestanden te Antwerpen (O.E. 14/4), waarbij ik tot een viervoudige konklusie kwam:

-	het filmaanbod in de kommerciële eksploitatie was tot een uiterst pover niveau gedaald;
-	de poging tot het opzetten van een ‘keurcinema’ door de Rexgroep had niet het gewenste resultaat;
-	er was een gebrek aan verstandhouding tussen de verschillende Antwerpse filmklubs;
-	de werkelijk alternatieve film kreeg een kans via ‘The electric cinema’-klub.

Nu, drie jaar later, is het de moeite waard een nieuw onderzoek in te stellen.

Van kruciaal belang was de breuk tussen de Antwerpse bioskoopgroep en het merendeel van de verdelers van Amerikaanse films. Die breuk was er eigenlijk al toen ik het vorige artikel schreef en ze was er de oorzaak van dat zelfs de gewone bioskoopganger niet meer aan zijn trekken kwam. Het was echter niet de eerste keer, dat er een dergelijk meningsverschil was en omdat de zaak voorheen steeds bijgelegd werd, bestond er op dat moment nog geen reden om er te diep op in te gaan.

Deze keer werd alles echter definitief en gedurende ruim drie jaar zouden de grote Amerikaanse filmhuizen geen films meer leveren aan de hoofdzakelijk in het Antwerpse centrum werkende Rex-groep. En omdat de Amerikanen wel de voornaamste leveranciers op de Belgische filmmarkt zijn, blijkt al direkt welke impakt deze breuk op het bioskoopleven in het Antwerpse had. De redenen achter dit alles zal men als buitenstaander waarschijnlijk nooit allemaal kennen, maar het lag allemaal uiteraard op financieel vlak. De hoge huurprijzen waren een belangrijk argument, samen met dingen als bijv. de betrokkenheid van de filmhuizen in publiciteit, in de kosten van persvoorstellingen en van het daar verdeelde persmateriaal, enz. Voor insiders klinkt daarbij vooral het protest tegen de hoge huurprijzen bekend in de oren. De Belgische regering heeft daar ooit ook eens wat aan willen doen, maar tot praktische uitwerking is het nooit gekomen, want de ‘Amerikanen’ lieten weten dat ze in dat geval alle filmimport in België zouden staken. Brood en spelen heeft het toen gewonnen.

In elk geval, toen de zaak op nationaal terrein was afgeremd, kon niet toegestaan worden, dat ze op zuiver lokaal vlak ten nadele van de Amerikaanse huizen beslecht zou worden, zodat een breuk onvermijdelijk bleek. Het dient daarbij te worden onderkend dat, hoe men ook tegenover de Rex-groep staat, deze mensen van meer moed blijk gaven dan de bewindslieden. In de strijd van kapitalist tegen kapitalist werd de verbruiker dan wel het slachtoffer en misschien had men de gewone man in de cinema nooit kunnen overtuigen van de noodzaak van dit protest, maar hier werd een lovenswaardige daad gesteld.

In werkelijkheid was het een storm in een glas water, vooral omdat de Amerikanen toch wel iets gingen toegeven. Antwerpen levert immers ongeveer een zevende van het nationaal aantal bioskoopbezoeken. Hoofdzaak is echter het feit dat een sukses te Antwerpen een belangrijke referentie was voor de rest van het Vlaamse land. Men kon dus Antwerpen nauwelijks loslaten! Er diende een oplossing gezocht te worden.

Die oplossing werd uiteindelijk een lapmiddel, waarmee niemand gebaat was. Er kwam iets tot stand wat de groep der onafhankelijke bioskopen genoemd kan worden, gevormd door een stel zalen in de randgemeenten, een zaal in een aan de rand van de stad gelegen wijk en een vrij centraal gesitueerde zaal die het vroeger in de seks gezocht had. Daar werden dan de aanvankelijk meer dan een jaar oude Amerikaanse films gedraaid en die achterstand werd eigenlijk nooit bijgewerkt, zodat Antwerpen definitief achterop lag.

De hele opzet is ook nooit een sukses geworden, omdat men helemaal geen rekening hield met twee gewoonten van de Antwerpenaren. Op de eerste plaats had het filmgebeuren zich generaties lang in het centrum gesitueerd en wie nu naar de film wou, zocht het nog steeds eerst en vooral daar. Een film gaan zien in een onbekende zaal in een verre randgemeente ging zowat lijken op een ekspeditie naar een onontgonnen gebied. Wie het daarbij ook nog met het openbaar vervoer moest stellen, wist, dat hij het best maar kon vergeten. En op de koop toe is men het eigen publiek van deze randstadzalen gaan afstoten. Tot dan toe had men daar voor een matige prijs een of twee films kunnen zien. Nu moesten de prijzen de hoogte in om de huur van films in eerste visie voor het Ant-

[p. 611]

werpse te betalen en dat deed heel wat minder kapitaalkrachtigen wel even nadenken. En de vrij centraal gelegen zaal raakte niet uit onder haar imago van seksbioskoop en is een van de eerste geweest om tot de oude toestand terug te keren, langzamerhand gevolgd door al de andere.

De gewone filmliefhebber stond opnieuw in de kou en zou pas eind 1973 gered worden door een groep Nederlanders. In wat vroeger een bioskoop geweest was, maar intussen als bowling en als tapijtwinkel al evenmin sukses had, gingen ze drie zaaltjes bouwen. Hun films komen van de Amerikaanse huizen met wie ze een ekskluziviteitskontrakt hebben: zij mochten uit het aanbod de eerste keuze doen en de rest kon dan eventueel in een van de zalen van de Rex-groep lopen, die ook alle films in zijn wijkzalen mocht vertonen.

Dit aspekt van de zaak is dus geregeld. Er gaat zelfs van het goede te veel komen, want de betrokken groep kondigt voor volgend jaar de opening van nog eens drie cinema's aan. Je vraagt je af waar het heen moet in deze tijd van na een forse daling amper stagnerend bioskoopbezoek.

De waarheid blijkt dat de ‘Amerikanen’ een stoelkapaciteit van tweeduizend eisen van al wie hun films wil draaien. Omdat de nieuwe zalen, naar de moderne trend, klein zijn, moet dus wel uitgebreid worden. Zo dirigeren de Amerikanen het bioskoopleven.

Wat de keurcinema's betreft, is de toestand in essentie gunstig te noemen. Niet alleen bestaat de reeds in 1971 vermelde zaal nog steeds, maar op de koop toe heeft de Rex-groep het aantal keurcinema's tot drie opgevoerd. Alleen gebeurde dit op een weinig fraaie manier en werd zo weer eens een trieste bladzijde in de Antwerpse bioskoopgeschiedenis geschreven.

Het slachtoffer in dit verhaal is de heer Rastelli, een bioskoopeksploitant die te Leuven, Turnhout, Tervuren en nog een paar plaatsen filmzaaltjes heeft waarin hij de ‘betere’ film een ruime kans geeft. De heer Rastelli heeft de Belgische cinefiel al heel wat goeds gedaan, door tot aankoop van bepaalde films aan te sporen, zich borg te stellen voor hun sukses, enz. Uiteraard moet iemand die zich op deze wijze in de branche inwerkte ook de noodkreet uit het Antwerpse gehoord hebben en zich de aangewezen man gevoeld hebben om daar wat aan te doen.

Zo kwam er dan, begin 1973, in een sinds jaren leegstaande bioskoopzaal in de kelder van een groot hotel voor het eerst sinds jaren een nieuwe bioskoop in Antwerpen. Weldra zou om de hoek een tweede zaal volgen. De Antwerpse cinefiel keek met belangstelling op, niet alleen omdat de reputatie van de heer Rastelli hem veel hoop gaf, maar ook omdat de zaaltjes zelfs volledig afweken van wat in de havenstad bekend was: moderne inrichting; geen met aandrang programma's en ijsjes verkopende juffrouwen; een verantwoord voorprogramma, enz.

Dit nieuwe geluid is echter nooit meer dan een gefluister geworden. Van al de films die je er verwachtte zijn er slechts enkele gekomen. Na iets meer dan een jaar moest de heer Rastelli vertrekken. Het scenario was klassiek: de Rex-groep duldt geen konkurrentie, zelfs niet op een terrein dat hij zelf niet bestrijkt. Druk werd uitgeoefend op de verdeelhuizen en de heer Rastelli kreeg nauwelijks nog films. Zijn zaaltjes zitten nu in de Rexgroep en er worden nu films gedraaid die ze min of meer op keurcinema's doen lijken. Zal dit zo blijven duren of gaat men straks resoluut op de kommerciele toer? Het is nog te vroeg om een uitspraak te doen. Wel loopt het gerucht dat Film International volgend jaar graag meer centraal gelegen zalen zou willen bespelen en dat zou dan wel eens in deze twee Studio's kunnen gebeuren.

Zo zitten we dan bij het derde punt, want dit belangrijkste Antwerpse filmevenement wordt nog steeds door (sinds de editie 1974 verscheidene) filmklubs georganizeerd. En juist dit laatste, die samenwerking, lijkt me zo belangrijk op het moment dat de Antwerpse filmklubs bijna zelf in een onverantwoorde konkurrentiestrijd gewikkeld zaten.

Maar laat me eerst stellen dat de belabberde programmatie in de kommerciële bioskopen de Antwerpse filmklubs deed evolueren in tegengestelde richting van de normale evolutie in andere plaatsen. Waar elders keurcinema's steeds talrijker worden en filmklubs zo niet overbodig dan toch het leven moeilijk maken, kende Antwerpen een steeds groeiende klubwerking. Alle klubs gaan noemen is onbegonnen werk, maar toch dient even aandacht te worden geschonken aan de drie belangrijkste, een waardering gebaseerd op ledenaantal en/of de omvang van hun aktiviteiten.

Van deze drie is de Antwerpse afdeling van de Katolieke filmliga de oudste. Van oktober tot maart worden in zaal Elkerlyc om de veertien dagen films vertoond, Antwerpse zo niet Belgische premières die men als vrij klassiek kan bestempelen, plus een paar hervertoningen van films die niet de nodige belangstelling kregen. De laatste jaren

[p. 612]

kwam hiernaast een korte cyklus van iets progressievere werken in het Gevaert-auditorium te Mortsel.

Nummer twee is de Centrale Filmklub van het Instituut Emiel Vandervelde. De aanduiding I.E.V. wordt de laatste tijd alleen nog in afkorting gezet, omdat de binding met de socialistische instelling vrij gering is geworden. C.F.I.E.V. geeft voorstellingen in zaal Festa op maandag en zaal Century op donderdag. De eerste reeks omvat teoretisch marginale film, underground en wat old-timers genoemd wordt, terwijl de tweede reeks recent werk brengt. Je kunt er zowat alles verwachten, tot een okkasionele harde porno-film toe. Alleen lijken underground en marginale werk de laatste tijd wel iets in de verdrukking te raken. C.F.I.E.V. werkt dus in zalen van de Rexgroep, maar kan zich toch op een bevredigende manier onafhankelijk houden.

Als laatste in de rij staat de Cinéclub van het Romy Goldmunzcentrum, met voorstelling op maandag en woensdag in de filmzaal van het genoemde centrum. Een uitzonderlijke première niet te na gesproken, gaat het hier meestal om hervertoningen en reeksen rond een of andere kineast die zopas weer in het nieuws kwam.

Het zal duidelijk zijn dat de Antwerpse cinefiel op maandag niet weet waar hij het hoofd moet draaien, met twee of drie voorstellingen. Deze toestand werd pas ernstig toen C.F.I.E.V. in het najaar 1973 ook op die maandag ging programmeren. De vraag of dat dan echt nodig was werd afgewimpeld met de opmerking dan een rondvraag bij de leden die maandag als resultaat had gegeven.

Nu wil ik niet insinueren dat hier bewust aan mededinging gedaan werd, maar ik vind deze toestand betreurenswaardig vanuit het standpunt van de filmliefhebber. Er worden per week vier of vijf voorstellingen op 35-mm gegeven en met een beetje moeite hadden die gespreid kunnen worden over de eerste vijf dagen van de week, zodat het aanbod voor de echte cinefiel aanmerkelijk verruimd was geweest.

Over andere vormen van samenwerking spreek ik nog niet. Er wordt al jaren aangedrongen op een overlegorgaan voor Antwerpse klubs, maar het komt er gewoon niet. De meest waanzinnige opvattingen komen in dit verband aan bod, zoals die van een bepaalde klub die al direkt een heel stel andere klubs (van dezelfde filosofische opvatting bovendien) wil uitsluiten, om de volgende dag over openheid en samenwerking te staan roepen.

En juist daarom is die samenwerking bij de organizatie van Film International weer zo belangrijk en tegelijk zo tekenend. Belangrijk omdat nu toch minstens iets gestart werd, zij het op een ruimere dan zuiver Antwerpse basis. Tekenend omdat een heel stel klubs niet opdaagden en andere na een of twee vergaderingen verstek lieten gaan. De overige zitten wild met de ellebogen te werken om zelf het meest in het zonnetje te staan.

Een ander feit is al even tekenend voor de manier waarop men niet tot samenwerking komt. Sinds jaren wordt er op aangedrongen dat K.F.L. en C.F.I.E.V. mekaars leden zouden toelaten. En je kunt geen twee bestuursleden van de betrokken klubs samen zien of ze vallen mekaar wenend in de armen en bevestigen het bestaan van een dergelijk akkoord. Alleen vergeten ze dit alles dan ter kennis van de leden te brengen, hoe dikwijls daar ook al op gewezen werd.

Ten slotte vlug nog punt vier. En dat kan vlug omdat de oude ‘Electric cinema’, die marginale en underground-films onder zijn vleugels nam, overgenomen werd door C.F.I.E.V. In feite is de maandagcyklus een minder volledige voortzetting van de aktiviteit van de ‘Electric’ geworden.

Iedereen is daar niet zo gelukkig mee geweest, vooral dan omdat het marginale en de underground in de verdrukking bleek te raken. Zo ontstond de groep K.I.C.K. (Kultureel, informatief centrum, Keizerstraat), waar naast een café en een ‘bookshop’ ook een spektakelzaal aan verbonden is, die heel overmoedig de naam King-Kong kreeg. Alles is in feite nog in opbouw, hoewel sinds eind 1973 met aktiviteiten gestart werd. Het filmaandeel in de hele zaak is vooralsnog miniem geweest wegens wat men noemt een tekort aan technische mogelijkheden. Een definitief oordeel is dus nu misschien zeker nog niet gerechtvaardigd.

Edmond De Cleen, Deurne

P.S. Zopas ontving ik de eerste informatie over het filmklubseizoen 74-75. Daarin staat iets zo belangrijks dat een post scriptum noodzakelijk is: onder auspiciën van Film International Antwerpen, met name dus de v.z.w. die verschillende filmklubs en kulturele verenigingen groepeert, wordt een Studio Filmklub opgericht. Vertoningen gaan op dinsdag en woensdag in zaal Century. De bedoeling is het vertonen van wat genoemd wordt ‘de echte filmklubfilm, marginale films of markante oude werken’.

Een dergelijk initiatief moet op applaus worden onthaald en men kan slechts hopen dat de uitwerking zo schitterend zal zijn als de aankondiging beloftevol klinkt.