Ons Erfdeel. Jaargang 17

Holland-Festival 1974.

Op een regenachtige namiddag de balans opmaken van het afgelopen H.F. '74 afdeling toneel, lijkt een trieste zaak. Grote dingen zijn er niet te melden, uit gemaakte notities en herinneringen moet weer het beeld worden opgeroepen van voorstellingen en er moet verslag worden uitgebracht. Maar goed, het werk moet gedaan en de toneelkroniek krijgt zijn vervolg met een verslag over drie opvoeringen die in het kader van het H.F. werden gebracht en door mij bezocht. Helaas miste ik een Franse produktie, een soort Sarah Bernhardt parodie die volgens diverse kritieken bijzonder interessant moet zijn geweest. Allereerst dan:

Waark of Boerenzoad dut't aaltied.

Dit toneelstuk in 12 taferelen ‘Waark’ (= Werk) werd gespeeld door een amateursgroep uit Groningen onder regie van Anne-Marie Prins. De première voor het H.F. was op 22 juni jl. in ‘De Lantaarn’ in Rotterdam. Reeds in december 1973 was het stuk eerder in première gegaan in Groningen, maar toen was het meer een streek-aangelegenheid, nu kwam het voor een groter landelijk publiek en hier rijst al direkt een groot probleem: de 12 taferelen geschreven door Simon van Wattum, worden nl. gespeeld in het Oost-Gronings dialekt dat voor de toeschouwer-luisteraar die niet uit die streek afkomstig is, bijzonder moeilijk is te volgen. Allerlei toespelingen, humoristische en sarkastische kwinkslagen vielen daardoor in het water. Het publiek zat dan ook wat stil, onwennig te kijken. Later hoorde ik wel via een radio-interview met een speler dat dit werd geweten aan de samenstelling van het première-publiek dat voor een groot deel uit verslaggevers en kritici bestond, en dat latere voorstellingen o.a. in Amsterdam door het publiek entoesiaster waren ontvangen. Hoe het zij, ik had best willen lachen of reageren, maar ik had alle moeite de speelscènes te volgen. Die gespeelde taferelen werden afgewisseld met gelezen kommentaar in het ABN en die teksten bevatten dokumentatie over de streek, de sociale geschiedenis en achtergrond van Oost-Groningen, eertijds een veenkolonie en daarna een landbouwstreek met strokarton- en aardappelmeel-industrie. Daarbij kwam ook het werk van de grote sociale voorvechter F. Domela Nieuwenhuis aan de orde.

In de korte sketches werden scènes gespeeld uit het leven van de arbeiders, hun geploeter en hun uitbuiting door boerenwerkgevers en fabrieksdirekteuren met daarbij de zalvende woorden van de dominee en het kronkelige opportunisme van de vakbondsleider. In deze taferelen waren allerlei groteske elementen ingebouwd terwijl op de achtergrond Groningse volksliedjes en flarden film over de streek en haar bevolking de couleur locale onderstreepten. Het geheel was zo een soort Brechtsiaans totaalteater, gespeeld binnen een kermisachtige dekorombouw. Er werd levendig en met veel inzet gespeeld, maar zoals gezegd de dialekt-barrière werkte remmend.

In en voor de streek een bijzonder toneelprojekt, in het H.F. een gewaagde (maar wel goedkope: de amateurs speelden ‘pro deo’) onderneming.

De Appel met Tafels.

Deze produktie van de Haagse toneelgroep ‘De Appel’, gebaseerd op ideeën van Peter van der Linden, was ook al eerder in première geweest en was in het H.F. ingepast, zo werd o.a. 24 juli in Eindhoven een opvoering

[p. 600]

Peter van der Linden, Nick Pancras, Geert de Jong in Tafels door Toneelgroep De Appel (Den Haag).

gegeven in het teater Globe. Op de werkvloer waren een aantal tafels en stoelen kris-kras door elkaar gezet en op een klein podium musiceerde een celliste. Er waren korte, soms kabaretachtige, scènes rond tafels, o.a. ambtenaren achter tafels die een persoon van het ene loket naar het andere sturen omdat hij een bepaald formulier niet heeft en niemand kan dat voor zijn speciaal geval ook leveren. De verregaande bureaukratie zoals die bij Kafka in het geval Jozef K. wordt weergegeven, werd hier ook op satirische wijze aan de kaak gesteld. Er was verder o.a. een kostelijke eetscène in een gezin met een kokhalzend tegenstribbelend dochtertje (voortreffelijke kreatie van Eelkje Hoenderdaal). Verder een slovende aan de knie gewonde knecht die alsmaar blijft zwoegen, en met een ‘ja-mijnheer’ alles blijft aandragen van Peter van der Linden. Na de pauze waren de scènes meer luguber met als tema's aftakeling, absurditeit en dood, met o.a. de aan de drank verslaafde weduwe, echtpaar in bed, kaartspelende mannen. Alle taferelen werden gespeeld aan, op, tegen of onder tafels, afgewisseld met pantomime-scènes en cello-muziek. De vijf spelers, vier akteurs en een aktrice, waren bijzonder goed ingespeeld en het geheel sloot perfekt. Enkele scènes waren misschien wat te lang, zoals het geloop met dozen, en minder sterk vond ik de scène van de man met de etalagepop. Maar verder een onderhoudende voorstelling, goede akties en levendig improviserend toneel.

Corfax van La Mama E.T.C.

Op 1 juli jl. ging in de Rotterdamse Schouwburg de voorstelling ‘Corfax (Don't ask)’ van Wilford Leach gespeeld door de Engels-Amerikaanse La Mamagroep onder regie van de schrijver met muziek van Bill Elliott. Een bijzonder vreemd stuk waarvan ik zal proberen een zo konkreet mogelijk verslag te geven. Dekor: een witte achterwand met twee deuren, daarvoor een projektiescherm, verder wat rommelig een tafeltje met typemachine, tafeltje met ouwe radio, telefoon, enkele stoelen, o.a. draaistoel. Dit alles blijkt later een werkkamer van een dokter. Er rondomheen musici met gitaar, dwarsfluit, saksofoon, drum, piano, xylofoon, elektrisch toetseninstrument, verder diverse mikrofoons.

Aanvang voorstelling: bij het binnenkomen beginnen de musici een jazz-achtig stukje te spelen. Licht uit: op het scherm ver-

[p. 601]

schijnen titel, namen enz. van stuk en spelers. Scherm wordt opgetrokken en het spektakel begint, terwijl de muziek het geheel begeleidt en onderstreept of overspoelt. Dokter komt uit achterkamer, zet radio aan, krakend komen flarden van mededelingen en muziek. Telefoon rinkelt: assistente komt wat later. Opkomst van twee raar uitgedoste, gangsterachtige kerels, een zwaar gewond, ander verwondt zichzelf en sterft, uit de gewonde wordt een levens-groot mes getrokken dat dwars door zijn buik stak. Weer later drie dames in vreemde kledij en twee vreemde kerels die blijken samen te spannen met de dames, ze zijn lid van een soort geheime bende Corfax, waar de dokter ook in wordt opgenomen. De derde lange, zwarte dame is een soort travestiet die al wiegend op zijn/haar schoot de dokter in trance brengt via een geheimzinnige, lichtende, magische doos die vreemde effekten veroorzaakt. Dokter vlucht met doos, achtervolging begint en deze wordt op een film op de achterwand van de kamer weergegeven, waarbij toneelbeeld en filmbeeld ineenvloeien. Na weggooien van de magische doos ontstaat brand en paniek, de wereld keert zich om en de slotscène speelt zich af in een omgekeerde kamer, vloer is plafond, plafond vloer, met daarin een vreemdsoortige bisschop en president.

Dit is zo ongeveer het draaiboek, de leidraad voor het groteske spel met zang, soms in de trant van de Pointer-sisters en popachtige muziek, met dans en vreemde toestanden. Geraffineerd, kolderiek, waarbij alle teatermiddelen worden gebruikt om een absurde parodie te geven van gangsterdom, geheime sekten, intimidaties, menselijke dwaas- en domheden. Soms clownesk met vreemde maskers en jassen, soms luguber met afzichtelijke verwondingen en dreigende revolvers, soms psychedelisch met draaiende kleurrijke lichteffekten en filmische achtervolgingsscènes als uit de ouwe stomme film. Alles overgoten met ritmische muziekflarden.

Een moderne commedia del arte van een waanzinnige wereld, kort en flitsend: voor 10 uur was het licht weer aan en kon de onthutste, ontgoochelde, half lachende toeschouwer met veel vraagtekens naar huis gaan. Die vraagtekens zullen wel niet opgelost worden, want het stuk had als titel ‘Corfax’ met veelzeggend tussen haakjes: Don't ask!

Piet Simons, augustus 1974