Ons Erfdeel. Jaargang 17

Ga jij de klas maar uit!

1.

‘Al heel vroeg werd mij voorgehouden dat kritici of boekbesprekers de grootste hypocrieten zijn. Toen ze mij dan ook vroegen of ik af en toe iets wilde bespreken, zei ik onmiddellijk ja. Maar, goed van inborst en voorbeeldig in de omgang als ik was, wilde ik mijn collega's niet beschamen. Nee, ik wilde meer, ik moest en zou ze overtreffen. Daar nu ben ik glansrijk in geslaagd.’

Met dit beschamend staaltje zelfverheerlijking begint de bundel Daar is het gat van de deur van Gerrit Komrij. Vrijwel alle kritieken zijn eerder verschenen in Vrij Nederland. Het boek, dat een register bevat, bestaat voor een deel uit literaire kritieken en voor een ander deel uit opstellen over andere zaken, zoals de Jugendstil-ekspositie in het Rijksmuseum (in 1972), een boek over Watertorens in Nederland e.d. Ik beperk me tot de literaire kritieken.

Dié kritieken lezend, val je van de ene verbazing in de andere. Behalve het navertellen van de inhoud probeert Komrij nog weleens een oordeel te geven. Dat oordelen is natuurlijk interessant omdat ‘de inhoud kort samenvatten’ door de eerste de beste gedaan kan worden, maar oordelen - uiteraard m.b.v. argumenten - niet. Hier zijn er een paar: over Han de Wit gaat in de ontwikkelingshulp zegt hij: ‘heel erg heerlijk’ (55), omdat Heeresma ‘in uiteraard leesbare vorm, ons sadisme urenlang ten zéérste bevredigd heeft’ (55). Over Plomps Satan ontmaskerd: ‘En ik ben ernstig in verlegenheid gebracht. Want hoewel het boek rammelt aan alle kanten, het verhaal niet deugt, de compositie volstrekt willekeurig is, ik kan er met de beste wil ter wereld geen feilen in ontdekken... Het hoort gewoon tot het soort boeken waar ik erg van hou’ (39). Over Onze eeuwige honger kortweg: ‘een draak van een boek’ (79). De schrijver van In

[p. 581]

de bovenkooi, die niet in staat bleek zich te vernieuwen en dus maar een gelijksoortig verhalenbundeltje op de markt bracht (en waarop terecht kritiek is uit te oefenen), schijnt een warm hart toegedragen te worden: ‘Slechte mensen is een uitbreiding van zijn eerste boek In de bovenkooi, niet meer, niet minder, slechts door een misverstand zijn beide boeken verschenen met een tussenpoze van een jaar, op twee formaten, bij twee uitgeverijen en in twee bandjes’ (22). Ja, ja. Overigens introduceert Komrij bij deze bespreking een nieuwe kritische maatstaf: Biesheuvel vertelt ‘gezellig’, ‘ja, de idiootste dingen vertelt hij nog gezellig’ (27). In zijn bespreking van het formidabele boek Dubbelspel van Arion ook al een nieuw element: ‘een volwaardige politieke roman, geschreven in een haast ongelooflijke stijl: het lijkt of het door een goeie, maar niet eigenwijze vertaler (adequaat dus) is vertaald’ (51).

We zien een skala aan oordelen en zeer veel argumenten. Opmerkelijk zijn de argumenten bij Satan ontmaskerd, evenals de afwezigheid van elk argument bij Onze eeuwige honger. Komrij maakt het ook bont in zijn bespreking van Bernlefs roman Sneeuw: ‘in de roman komen drie kleinigheden voor die me niet bevallen: het verhaal, de stijl en de zogenaamd onderliggende gedachtengang’ (75). K. vindt zichzelf kennelijk erg grappig, gezien ook het slot van deze korte recensie: ‘Bernlef: een oeuvre van een kilo gebouwd op een vondst van een ons. (Is dàt niet leuk?)’ (77). Ja, werkelijk, de toevoeging tussen haken staat er. Komrij zegt ook ergens (38): ‘de echte, goeie kritikus (ik denk hierbij dus vooral aan mezelf)...’ (nogmaals de toevoeging is van de ‘Goddelijke Hypocriet (9)’). Zo iemand is geen kritikus maar een protserige, zelfingenomen kwal. Bovendien verstaat hij zijn werk niet. Het verbaasde mij ook helemaal niet toen ik las (in: Cultureel Supplement NRC, 3-5-1974) dat Arie B. Hiddema Komrij een briefje geschreven had met deze inhoud: ‘In Rusland word je als schrijver in kampen gestopt... In Nederland is het veel erger, daar word je besproken door een tweedehands droplul als Gerrit Komrij.’

2.

Deze bundeling van het kritisch werk van Komrij is een trieste mijlpaal. Als je dit boekje, een prul, vergelijkt met verzamelbundels van enkele jaren terug, bijvoorbeeld Het perzische tapijt van Paul de Wispelaere of de Eigenzinnigheid van de literatuur van Kees Fens, dan schrik je toch wel. Deze grote kritici gaan serieus te werk, proberen uitspraken te doen die ergens (liefst op de tekst) op gebaseerd zijn. Komrij schrijft in het wilde weg. Op p. 38 schrijft hij b.v.: ‘de ware kritiek... is gebaseerd op leedvermaak, niet op loftuiting; op afkeer, niet op liefde. Op de leuke dingen des levens dus.’ (Zo'n zin zegt eigenlijk alles), terwijl de eerstvolgende bespreking, van Kooimans Een romance, één lange, kwijlerige loftuiting is. Citaat: ‘Een romance van Dirk Ayelt Kooiman kan men met recht een modern document humain noemen, een knap boekje met unieke belevenissen, een geschenkboek ook van allure, een roman die velen zal verbijsteren, en wij kunnen dan ook niet anders besluiten dan met te zeggen dat wij wederom reikhalzend uitzien naar een nieuw werk van deze briljante auteur’ (46). De toon is bekend: een uitgeversfolder. En waarachtig, Komrij heeft weer eens iets unieks gedaan (maar het heeft niets met literaire kritiek te maken), zoals hij in het voorwoord ‘onthult’: ‘Maar het hoogtepunt bereikte ik in een “bespreking” van een boek van D.A. Kooiman, geheel bestaande uit aan boekhandel-folders ontleende uitgeverskreten,...’ (9). Zoiets slaat alles. Er bestaat eigenlijk maar één goede kenschets voor, die Komrij trouwens van zichzelf geeft: ‘G. Komrij doet niet meer dan zich tegen vorstelijke beloning vrolijk maken ten koste van anderen’ (61).

Dat deze waardeloze kritieken van zo'n prul van een kritikus in een weekblad verschijnen, geeft al te denken; dat ze ook nog gebundeld werden is een beschamende en onverteerbare zaak.

Ruud Kraayeveld

Gerrit Komrij, Daar is het gat van de deur. Kritieken en essays. Uitg. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1974, f 19,50.