Ons Erfdeel. Jaargang 17

[p. 548]

de b.r.t.: woorden en feiten

prof. dr. jan briers

Geboren te Gent in 1919. Doctor in de klassieke filologie. Direkteur van B.R.T. 2 Stichter van het Festival van Vlaanderen. Docent in de kommunikatiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit te Gent en aan de Vrije Universiteit te Brussel.

Adres:
B.R.T.-Omroepcentrum, A. Reyerslaan 52, 1040 Brussel.

Dr. Herman Van Pelt kan over de B.R.T. géén goed woord zeggen, noch in zijn doctorsverhandeling, noch in het hier gepubliceerde artikel. Een eigenaardig verschijnsel bij een wetenschappelijk vorser, die toch nuchter het pro en het contra af zou moeten wegen.

De balans, die hij na 50 jaar B.R.T Radio en na 20 jaar B.R.T. Televisie opmaakt, is totaal negatief en hij legt daarbij vooral de nadruk op ‘6 zwakke punten’. Laten we ze samen ontleden.

1. ‘... men moet een groot gelovige zijn om in dit soort traditionele omroeporganisatie (lees: nationale omroep) voldoende garanties te zien voor een aanpassing aan moderne funkties: het in goede banen leiden van de voortdurende menselijke instabiliteit als gevolg van de toepassing op grote schaal van de resultaten van een zich snel ontwikkelende wetenschap en technicologie...’ ‘Reeds in 1955 leidde kritiek tot het doorbreken van het B.B.C.-Televisiemonopolie en in '73 van het radiomonopolie...’

Het is goed eerst te konstateren, dat de Britse kritiek op de struktuur van het omroepwezen en van de B.B.C. bijna uitsluitend tot uiting kwam in de konservatieve pers. In The Daily Mail van 22 januari '49 kon men lezen: ‘The B.B.C. monopoly should be broken up’. Maar iedereen wist en weet, dat de enige bedoeling van die kritiek erin bestond onder de zeer sterke druk van ‘de zakenman’ de kommerciele omroep tot stand te brengen. Of wij allen en de heer Van Pelt daarvan alle heil kunnen verwachten, valt sterk te betwijfelen. De onafhankelijke Beveridge-Commissie, die in opdracht van de regering een oplossing moest uitwerken, sprak zich op 18 januari 1951 reeds uit vóór het

[p. 549]

behoud van het B.B.C.-monopolie. Het is bepaald een toeval, dat een konservatieve meerderheid in juli 1954 in het Lagerhuis de kommerciële TV mogelijk maakte (met een tamelijk klein stemmenoverwicht van 296 tegen 269).

Wat zijn de gevolgen ervan voor de Britse omroep? We zullen ons niet laten verleiden tot talrijke beschouwingen, maar hen aan het woord laten die op de hoogte zijn van de konkrete feiten. De onafhankelijke Pilkington-Commission, die in opdracht van de regering de twee systemen na méér dan vijf jaar aktiviteit moest beoordelen, publiceerde op 27 juni 1962 haar omstandig verslag: nooit beleefde de B.B.C. een grotere overwinning. Over het alternatief, nl. de ‘Independent-Television’, die dan nog door de meeste kenners tot het beste van de slechte kommerciële systemen wordt bestempeld, konstateerde de kommissie: ‘Het grootste gedeelte van de programma's bleef onder de maat: geweld, geldspel en platvloersheid waren aan de orde van de dag en de ernstige programma's - al te weinig in aantal - werden naar ongunstige uren verschoven.’ En verder: ‘Onbenulligheid, oppervlakkigheid, goedkope sensatie, kinderachtigheid, saaiheid...’

Nog even Dr. Van Pelt aan het woord laten: ‘In zijn vergrijsde nabloei is dit nationaal eenheidsinstituut in eerste instantie een negatief verschijnsel, een produkt van wantrouwen...’. Eigenaardig dan toch dat de B.R.T. als berichtgever in alle opiniepeilingen naar voren komt als de meest betrouwbare bron van het land, terwijl de B.B.C. dat van de gehele wereld is.

2-3. Een tweede zwak punt: ‘Het koncept van de pluriformiteit dat men gerealiseerd wilde zien in een veelvoud van meningen in één omroep, in plaats van in een veelvoud van omroepverenigingen’. En ‘de gastprogramma's kunnen dit manko niet opvangen’.

Het zal de heer Van Pelt, die zoals ik aanwezig was op het onlangs gehouden kolloquium van de A.V.R.O. in Hilversum, wel niet ontgaan zijn dat een van de sprekers, die enkele jaren geleden nog informateur was en dus niet de eerste de beste, een diametraal tegengestelde stelling bijzonder hardnekkig verdedigde. De overgrote meerderheid van de Westeuropese omroepjournalisten zijn er trouwens rotsvast van overtuigd, dat de tijd van de verzuilde opiniëring totaal heeft afgedaan, dat de luisteraars-kijkers zich te verstandig voelen voor vervelende en ongeloofwaardige uitzendingen waarin één of meer sprekers één enkel standpunt zonder tegenspraak met propagandistische vastberadenheid komen uitbazuinen. Het publiek geeft onvoorwaardelijk de voorkeur aan een konfrontatie van opinies, zoals die door de nationale omroepen als de B.R.T. en de B.B.C. en de A.R.D. en zoveel andere systematisch dagelijks gewetensvol wordt gepresenteerd.

In de nationale omroep is een gebrek aan opinieontmoeting ontstaan, beweert Dr. Van Pelt. Zij die de vijf indrukwekkende langdurige uitzendingen Kiezen of delen hebben gezien, de sensationele verkiezingsmarathon en de fascinerende konfrontatie van de dag nadien, weten dat hij zich vergist.

Over partijprogramma's en verzuilde eenrichtingspolitiek stelt de B.B.C.: (BBC-Handbook 1974, p. 21): ‘Where party political broadcasts are concerned ... the parties are simply given a chance to say what they wish, in their own way. It would

[p. 550]

be an exaggeration to say that these broadcasts are universally popular... Meanwhile MPs appear very frequently in the BBC's regular programmes, where they and other members of other parties can present their party's case just as cogently, more naturally, and often to a larger audience in the context of a discussion or interview on some topical issue’.

4. ‘Wanneer, zoals in België, de konkurrentie in de omroep verdwijnt’.

Wie niet alleen teoretisch de omroep bestudeert, maar ook zelf in de omroeprealiteit staat, kan bij het lezen van zo'n zinnetje zijn ogen niet geloven. Daar is allereerst voor de drie Vlaamse B.R.T. Radionetten de geduchte konkurrentie van de piraten, van Hilversum 3, van Radio Luxemburg. Gezien al de omroepdiensten systematisch op de hoogte worden gehouden van de luister- en kijkdichtheid van de eigen uitzendingen en van die der konkurrentie, en ook de direkties en de Raad van Beheer daaruit onophoudelijk konklusies trekken, is de konkurrentiesfeer in de B.R.T. nooit uit de lucht. En omdat de Vlaamse kijker voldoende talenkennis heeft, om niet alleen de twee Nederlandse TV-kanalen, maar ook de drie Franse of Duitse zenders in te schakelen, bestudeert men in ons omroepinstituut op alle niveaus zeer aandachtig de evolutie van de statistische resultaten van onze studiedienst.

Iedereen, en dus ook Dr. Van Pelt, kan in onze pers de resultaten lezen en wat blijkt daaruit zeer duidelijk? Dat de Vlaming, ondanks voorbijgaande mopperige buien, zijn eigen televisie zeer trouw blijft. Voor de radio is de toestand zelfs opvallend gunstig: daar heeft B.R.T. I een gemiddelde luisterdichtheid van 25%, B.R.T. 3 van 2% en B.R.T. 2 van 49%. Samen is dat 76%, wat in ons nochtans kleine land met grote sterke buren een konkurrentie laat bestaan die aanzienlijk onbeduidender is dan in de rest van Europa.

Wat men natuurlijk vooral niet uit het oog mag verliezen is het feit, dat binnen de B.R.T. zelf de konkurrentie nog veel doelmatiger doorwerkt: tussen de vijf gewestelijke omroepen heeft er altijd een gezonde sympatieke naijver bestaan; tussen B.R.T. 1 en B.R.T. 2 werd die enkele jaren geleden echt fanatiek, zodat de kwaliteit van de uitzendingen en de werkkracht van de programmators er opvallend door werden gestimuleerd. Nu werd die konkurrentie enigszins geremd, door het positief besef dat het volle vertrouwen van onze luisteraars vooral onze plicht om goede programma's te verzorgen en ons verantwoordelijkheidsgevoel heeft verscherpt.

5. ‘Nationale instellingen funktionneren bedrijfsorganisatorisch niet altijd perfekt.’

En Nederland, dat ons door Dr. Herman P.M.J. Van Pelt altijd als het voorbeeld wordt voorgespiegeld? Gaat daar alles naar wens? Ik geef grif toe dat ze uitmuntende programma's uitzenden, maar wat belet mij te veronderstellen dat ze deze danken aan hun veel grotere bevolking van 12 miljoen tegenover 5,5, wat het hen mogelijk maakt tweemaal méér personeelsleden in de omroep aan te werven dan de B.R.T. en de R.T.B. samen; of aan hun enorme voorsprong op het gebied van de orkesten, de koren, de toneelensembles, de kleinkunst, de beschaafde omgangstaal, de sierkunst, enz.? Maar niet aan hun struktuur, die zodanig Nederlands gegroeid is dat ze bij ons een ramp zou uitlokken, en die trouwens ‘be-

[p. 551]

drijfsorganisatorisch’ niet ideaal schijnt te zijn: ze wijten aan hun uiterst ingewikkelde struktuur dat alles er dubbel zoveel kost als in België, dat samenwerking bijna uitgesloten is, dat ze bijzonder veel tijd verliezen aan talloze koördinatievergaderingen, dat ze de differentiëring (of zenderkleuring zoals zij het noemen) met tien jaar vertraging konden invoeren.

En zeg me, kollega Van Pelt, waarom ze in de loop der laatste jaren zo systematisch méér zendtijd gaan afstaan aan die eerste vorm van eenheidsomroep, die ze toch zelf ook in het leven hebben moeten roepen? Na eerst 5% van de totale zendtijd te hebben afgestaan aan de politieke en andere partijen, hebben ze toch aan de N.O.S. voor de radio daarbij nog 25% afgegeven en voor de televisie 30%!

6. ‘Zesde oorzaak van de diep beneden het vriespunt (!) (zie punt 4) gedaalde verhouding omroep-publiek...’

Wanneer bij al het voorafgaande nog wordt gevraagd, dat men dit kontakt zou verbeteren door de regionalisering en de lokalisering van de omroep, dan is het antwoord nog korter dan voorheen: Nederland heeft twee kleine gewestelijke omroepen die een paar uur uitzenden per dag, en Vlaanderen telt er vijf, die van 5.30 u. tot 23.45 u. bijna vijftig procent van het Vlaamse publiek trekken. Daarenboven wordt wellicht uit het oog verloren, dat een Vlaamse gewestelijke omroep ongeveer hetzelfde publiek bereikt als een lokale Britse zender, zodat het stichten van lokale omroepen in ons land totaal overbodig en onverstandig is.

Besluit: ik geloof dat ik het vooral oneens ben met de heer Van Pelt wanneer hij konstateert dat ‘het gaat om een systematische zwakheid van de gemonopoliseerde omroep, en niet om zwakke punten in het persoonlijk vlak’. Ik denk bijvoorbeeld aan het statuut van de B.B.C., dat het de politici zoveel gemakkelijker maakt in de omroep te interveniëren dan bij ons, alhoewel ze het veel minder of zelfs nooit doen. In de O.R.T.F. konden we waarnemen, hoe binnen het kader van een weinig evoluerend statuut, de informatie onder De Gaulle geknecht was en onder Chaban Dalmas na 1968 via de konkurrerende redakties en Pierre Desgraupes bijna vrij werd, om dan met Pompidou en Conte geleidelijk weer in de schrale eenzijdigheid te verzinken. In West-Duitsland hebben alle Länder ongeveer een eensluidend statuut, en nochtans is de NDR nogal links en de Bayerische nogal rechts. Niet de statuten lokken goede of slechte programma's uit, maar de mensen - politici en ‘praktizanten’ - die ze interpreteren.

Bij het ontleden van een omroepmodel moet men, ik herhaal het, zoals bij elk wetenschappelijk onderzoek, alle facetten en het pro en kontra bestuderen. Niemand verdedigt deze teorie van de evenwichtige analyse zo nadrukkelijk als mijn eigen B.R.T. Direkteur-Generaal Paul Vandenbussche. Bij het lezen van ‘De B.R.T. in steigers’ zal hij zeker steigeren.