Ons Erfdeel. Jaargang 17

Publikaties

De Belgische Beroerte.

Terecht wijst Hans van der Hoeven er in een woord vooraf op, hoe merkwaardig het is ‘dat er over deze voor Nederland en België zo ingrijpende gebeurtenissen zo weinig afzonderlijke publicaties bestaan’. En deze zijn dan nog vooral het werk van Nederlanders, wat toch ook nogal vreemd aandoet. Andere landen raken maar niet uitgepraat over de revolutie die hun het leven of een nieuw leven schonk; België daarentegen lijkt al met al maar weinig belangstelling te tonen voor zijn revolutie van 1830. Met Van der Hoevens werk helt de balans nog verder over naar de Noordnederlandse kant. Voor zijn boek koos de auteur als hoofdtitel: ‘De Belgische Beroerte’, waarmee hij zich in die zin in Grootnederlands perspektief plaatst, dat de titel een toespeling maakt op de Nederlandse ‘beroerten’ van de zestiende eeuw, toen eveneens een einde werd gemaakt aan de kortstondige vereniging van alle Nederlanden. Dit perspektief ligt nog duidelijker vervat in de ondertitel: ‘de scheuring der Nederlanden’, waaromtrent de auteur aan het eind van zijn Besluit schrijft, dat eerst in de loop van de negentiende eeuw het inzicht groeide, dat ‘in het perspectief van de algemeen Nederlandse cultuur de afscheiding van de Vlaamse provincies moet worden beschouwd als de eigenlijke tragiek van “het rampjaar 1830”’. Tot de tragiek behoort echter ook dat noch het Zuiden noch het Noorden voldoende gewonnen waren of werden voor de ideeën van koning Willem I, met wie de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk in hoge mate kan worden geïdentificeerd. De auteur begint dan ook zijn eerste hoofdstuk met eraan te herinneren, dat de zoon van de laatste stadhouder reeds voor de ondergang van de Republiek aan herstel van de oude Nederlandse eenheid dacht: in 1796 bekent hij dat deze vereniging reeds zeven jaar ‘het voorwerp van mijn verlangen heeft uitgemaakt’ en dat het ‘mijn aangenaamste droom is de verwerkelijking ervan te veronderstellen’. En het boek eindigt met het verhaal van Willlems koppig vasthouden aan de droom van het grotere Nederland - tot in 1829 dacht hij overigens aan nog meer gebiedsuitbreiding, naar de Rijn toe, ten koste van Pruisen! België herwinnen bleef zijn doel, tot hij uiteindelijk in februari 1839 het vredesverdrag goedkeurde; het jaar nadien volgde zijn ‘omstreden huwelijk’ dat hem tot troonsafstand deed besluiten ten voordele van wie officieel ‘onze beminde zoon Willem’ heette, wat in feite, zoals ook uit het boek blijkt, ‘onze harteloze zoon’ had mogen luiden.

In de eerste maanden van 1814 aanvaardden de Mogendheden ‘een innige en volledige vereniging’ (uitdrukking van minister Falck) en wensten ze zelf, volgens de bekend gebleven uitdrukking, ‘l'amalgame le plus parfait’. In zijn eerste hoofdstuk weidt de auteur verder kort uit over de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, die tevens die is van de oorzaken van de revolutie en afscheiding van 1830. Doordat hij vooral het gebrek aan publikaties over de militaire aspekten van de Belgische beroerte heeft vastgesteld, heeft hij vooral op die aspekten de nadruk gelegd, speciaal ‘op de voor velen zo onduidelijke oorsprong en ontwikkeling van de Tiendaagse Veldtocht’. Maar ook het tweede hoofdstuk - ‘De Breuk. September 1830’ - is relatief langer dan b.v. het derde waar heel in het kort over de Conferentie van Londen wordt gehandeld. Centrale vraag is: waarom slaagde de opstand te Brussel zo spoedig op het einde van de zomer 1830? Antwoord: ‘omdat elke effectieve bevelvoering over de troepen in die stad ontbrak’. Bovendien had de regering verzuimd krachtig in te grijpen, waardoor ze wrange vruchten plukte. Uiteindelijk kwamen uit Den Haag toegevingen, maar te laat. De auteur beklemtoont terecht dat het aarzelend optreden meegebracht heeft, dat de strijd feitelijk vanaf de eerste dag verloren was. Veel aandacht wordt besteed aan het gevecht om Brussel, dat inderdaad betekende: ‘een bevestiging van de eigen Belgische identiteit in alle lagen van de bevolking’.

De hoofdaandacht in het boek gaat naar de Tiendaagse Veldtocht van augustus 1831, Hollands ‘laatste aanvalsoorlog’. Dat was koning Willems reaktie op Leopold I's eedaflegging in Brussel op 21 juli 1931. Zeer interessant zijn de bladzijden over Nederlands patriottisme, b.v. waar studenten door hun hoogleraren tot de strijd der dapperen worden aangemoedigd. Prins Willem van Oranje, die de operaties

[p. 477]

leidde, samen met de goede organizator Prins Frederik, deelde in een proklamatie aan de Belgen mede, dat ‘geen zucht naar overwinning of wraak’ het leger en zijn aanvoerder bezielde, maar dat het doel van de operatie was: betere scheidingsvoorwaarden verkrijgen. Op korte tijd werd een aanzienlijk deel van noordoost België bezet, zodat de Prins van Oranje, die daardoor zijn geschokte populariteit vanwege de nederlaag van 1830 kon herstellen, begrijpelijker wijze zeer ontgoocheld was, toen hij de Engels-Franse wens vernam om de vijandelijkheden te staken en van het opdringen van het Franse leger in kennis werd gesteld. Daarop werd België ontruimd. Dit land had niettemin een militaire nederlaag geleden die te Londen diplomatieke gevolgen zou hebben. De Tiendaagse Veldtocht had, afgezien van enige honderden gewonden, een honderddertig doden geëist aan beide zijden; al met al een menselijk bilan, althans voor kinderen van de twintigste eeuw.

Van der Hoeven stelde aan het begin van zijn werk duidelijk, dat dit niet de pretentie had ‘meer te zijn dan een beschrijving van de reeds bekende ontwikkeling’. Inderdaad, nieuw archivalisch materiaal of onbekende bronnen heeft de auteur niet benut; hij maakt uitsluitend gebruik van uitgegeven bronnen en reeds bestaande historische literatuur (waarbij we echter het Belgische werk van de hand van prof. R. Demoulin - La Révolution de 1830, uit 1950 - misten). Niettemin is zijn studie, vooral voor Belgische lezers oorspronkelijk, als overzicht van de gebeurtenissen van 1830-1839 en vanwege de bijzondere behandeling van de in het Zuiden zo weinig bekende tiendaagse Veldtocht. In zijn Inleiding deelt de auteur mee, dat ‘om de onbedoeld komische effecten van het negentiende-eeuwse Nederlands te vermijden, de gebruikte citaten meest in moderne spelling zijn overgebracht’. Jammer dat hij dit niet deed voor aardrijkskundige plaatsnamen in het Vlaamse land, want spellingen als Casterlé, Moll, Quaad-Mechelen, Cortenberg, e.a. bereikten wel enig komisch effekt. Ook wordt minister Paul Devaux ten onrechte als Delvaux voorgesteld. Maar dit zijn slechts ‘Schönheitsfehler’ in een werk dat in zijn genre bijzonder geslaagd mag heten en als levendig en kleurvol verhaal over de tweede scheuring der Nederlanden aanbevolen lektuur is ‘voor allen’.

Reginald De Schryver

Hans van der Hoeven, De Belgische Beroerte. De Tiendaagse Veldtocht en de scheuring der Nederlanden 1830-1839. (‘Unofficial History’ ofwel Geschiedenis buiten het boekje onder redaktie van Martin Ros). Amsterdam, Wetenschappelijke Uitgeverij b.v., 1973, 206 blz., 8 illustraties, 2 kaarten.