Ons Erfdeel. Jaargang 17

vlaamse beweging

De Kultuurraad voor Vlaanderen vijftien jaar.

Vijftien jaar is in feite reeds een lange periode. In die tijd kan er wel een en ander gebeuren binnen een vereniging, en ook, gezien vanuit de nagestreefde doelstellingen, buiten de vereniging. Wat dit laatste betreft is de strukturele uitbouw van de kulturele autonomie een merkwaardige gebeurtenis geweest die niet zonder moeite tot stand kwam en waartoe ook de Kultuurraad in niet te onderschatten mate zijn inbreng heeft gehad.

De kulturele ontvoogding is in vijftien jaar goed geëvolueerd en de mondigheid en het bewustzijn van eigenwaarde neemt nog steeds in ruimere kring toe. In feite is dit alles een stuk rea-

[p. 468]

lisatie van de doelstelling van de Kultuurraad voor Vlaanderen. Niemand echter vraagt zich nu nog af hoe die Kultuurraad voor Vlaanderen is ontstaan, sommige essayisten over de Vlaamse Beweging slagen er niet alleen in over de aktiviteit van de Kultuurraad helemaal niets te schrijven, maar doen zelfs alsof hij niet bestaat. Voor deze essayisten is dit artikel niet geschreven. Zij moeten zich ruimer informeren. Bij gelegenheid van het vijftienjarig bestaan mag wel even teruggekeken worden. Bepaalde aanhalingen zullen dan wellicht de weg met de vele zijpaden voor de geest oproepen die velen met intense belangstelling hebben mee bewandeld.

De eerste uitspraken over bestuurlijke scheiding dateren van in het begin van onze eeuw. In de jaren 30 gingen meer stemmen op voor de splitsing van de ministeries en de bestuurlijke diensten. In 1936 werd ook het ‘Studiecentrum voor de hervorming van de Staat’ opgericht, dat aan de basis ligt van het Koninklijk Besluit van 7 februari 1938, waarbij twee kultuurraden werden opgericht: een Vlaamse en een Waalse. Zij hebben een adviserende bevoegdheid. De eerste Vlaamse kultuurraad werd voorgezeten door Mgr. van Waeyenbergh en had de heren Blanckaert, De Bruyne, Teirlinck en August van Cauwelaert als leden. Hij boog zich over de splitsing van het Ministerie van Onderwijs, waarover een ontwerp van koninklijk besluit werd opgesteld dat op 30 april 1940 voor onderzoek naar beide kultuurraden werd verzonden.

Hun advies werd tegen 18 mei ingewacht. De inval van de Duitse legers op 10 mei 1940 verijdelde evenwel alle verdere werkzaamheden. Dit betekende ook het einde van de eerste kultuurraad.

Na de oorlog werden de kultuurraden niet onmiddellijk terug opgericht; op 3 mei 1948 werd het ‘Centrum voor onderzoek van de Nationale Oplossing van de maatschappelijke, politieke en rechtskundige vraagstukken van de verschillende gewesten van het land’ opgericht, het zogenaamde ‘Centrum Harmel’. Dit centrum bracht op 13 december 1951 verslag uit aan de voorzitters van de wetgevende kamers en had in zijn rapport de bevoegdheid van de kultuurraden omschreven. Ze werden op 30 april 1951 bij Koninklijk besluit opgericht en hadden een beperkt reglementerende bevoegdheid. De tweede Vlaamse kultuurraad had Prof. de Bruyne als voorzitter en de heren Blanckaert, Teirlinck, Jan Boon en Dondeyne als leden. Deze raad heeft niet zoveel gerealiseerd, mede door het feit dat hij over geen administratief apparaat beschikte. Na de wetgevende verkiezing van 1954 werden de mandaten van de leden niet vernieuwd, wat meteen het einde van de tweede kultuurraad tot gevolg had.

Inmiddels had volksvertegenwoordiger Renaat van Elslande een wetsvoorstel ingediend ‘houdende de oprichting van een Vlaamse en een Waalse kultuurraad’. Dit wetsvoorstel steunde op de konkluzies die hij als lid van het Centrum Harmel had uitgewerkt. In dit plan Van Elslande worden twee kultuurraden of kultuurkamers voorzien, niet slechts met raadgevende maar met wetgevende bevoegdheid. Hij was van oordeel dat de rechtstreekse verkiezing van die kultuurkamers niet noodzakelijk was, maar meende dat zij zouden kunnen worden samengesteld uit afgevaardigden van het parlement, van de provinciale raden en uit gekoöpteerde leden. Dit voorstel haalde het evenwel niet en op 5 mei 1954 diende hij een nieuw voorstel in dat nooit besproken werd.

De heer Van Elslande, die zag dat hij via de parlementaire weg niet tot de oprichting van de kultuurraden kon komen, heeft zich dan - informeel uiteraard - gewend tot enkele provinciale gedeputeerden, waaronder de huidige voorzitter van de Kultuurraad voor Vlaanderen, Mr. Paul Knapen, en ere-gedeputeerde Jozef Storme.

Het is als gevolg van dit initiatief en gesprekken die daaruit voortvloeiden dat de interprovinciale ‘Kultuurraad voor Vlaanderen’ in april 1959 werd opgericht met het doel ‘de Nederlandse cultuur in Vlaanderen in al haar uitingen te behartigen en te bevorderen’. Om dit doel te realiseren was de kulturele autonomie een onvermijdelijke voorwaarde. Vandaar dat de Kultuurraad voor Vlaanderen deze als een van zijn belangrijkste te realiseren objektieven zag.

Onmiddellijk na zijn installatie besprak de Raad dan ook de ontwerpen tot oprichting van kultuurraden. Hij stelde kort daarna een uitvoerig dokument op waarin de splitsing van het Ministerie van Nederlandse en Franse kultuur werd uitgewerkt. In 1965 en 1968 werden twee belangrijke memoranda over de kulturele autonomie de wereld ingestuurd, inmiddels voerde de Raad gesprekken met politici van verschillende partijen over de kulturele autonomie. Hij zette zijn zienswijze met betrekking tot de herstrukturering van de staat eveneens uiteen voor de Commissie Meyers en pleitte voor een nationaal statuut voor Brussel.

Naarmate de onderhandelingen

[p. 469]

over de kulturele autonomie op regeringsniveau en in de parlementaire kommissies vorderden, voelde men scherper de noodzaak aan om, vooraleer de kulturele autonomie definitief in te voeren, een ontwerp voor een zogenaamd kultuurpakt op te stellen. Het opzet was een princiepsverklaring uit te werken ter bescherming van de ideologische en filosofische minderheden. De pluralistische, konstruktivistische samenwerking in de schoot van de Kultuurraad voor Vlaanderen maakte het mogelijk ter bescherming van de minderheden, eensgezinde standpunten in te nemen. De besprekingen rond het afsluiten van een kultuurpakt situeerden zich spoedig in een ruimere kontekst toen de Raad ging werken aan een handvest voor kultuurbeleid en resulteerden in de goedkeuring van een memorandum, dat bij de installatie van de Kultuurraad voor de Nederlandse Kultuurgemeenschap werd gepubliceerd.

Het invoeren van de kulturele autonomie had eveneens tot gevolg dat de Kultuurraad zich ging bezinnen over zijn funktie en taakomschrijving binnen de nieuwe strukturen. Reeds ter gelegenheid van het tweede lustrum heeft de toenmalige minister van Nederlandse Kultuur, de heer F. van Mechelen, de mening uitgesproken dat het een taak kon zijn van de Kultuurraad, dialoog- en overlegorgaan te zijn voor de instanties die de verschillende stadia van het kultuurbeleid in Vlaanderen vertegenwoordigen. ‘Het is immers duidelijk, aldus de minister, dat in de toekomst het kultuurbeleid zal worden gedefinieerd volgens de verschillende stadia, maar op elk ogenblik zal overleg en inspraak van die verschillende niveaus moeten georganiseerd en mogelijk gemaakt worden’.

CACEF, het Centre d'action Culturelle de la Communeauté d'expression Française, Waalse zusterorganisatie van de Kultuurraad voor Vlaanderen, nodigde de Raad uit om gezamenlijk stappen te ondernemen bij de regering en de politici, teneinde erkend te worden als adviesorgaan van de parlementaire kultuurraden. Het Dagelijks bestuur van de Raad was van mening dat deze materie vooraf grondig diende onderzocht te worden en bracht volgende principes naar voor: De Hoge Raden blijven funktioneren als adviesorganen van de uitvoerende macht en de op te richten adviesraden staan uitsluitend ten dienste van de wetgevende macht. Verder overleg in de schoot van de Raad van Beheer en de Algemene Vergadering leidde nog tot de goedkeuring van een ‘memorie tot erkenning van de Kultuurraad voor Vlaanderen als konsultatief lichaam voor de wetgevende macht’. Het standpunt van de Raad evolueerde echter kort daarna in een andere richting. Hij zag in dat het niet zinvol was zich als adviesorgaan aan te dienen en ging terug op zoek naar een taak als interprovinciale instelling. In overleg met de provinciale overheden heeft hij geleidelijk een nieuwe oriëntatie ontwikkeld. Na een studie ‘Visies op het cultuurbeleid’ uitgevoerd te hebben, waarin opties van hogere overheidsinstanties en overheidspersonen en van kulturele verenigingen en partikuliere personen waren samengebracht, besloot de Raad een studie over provinciaal en interprovinciaal kultuurbeleid uit te voeren. Deze studie is op dit ogenblik in aanvangsstadium.

Inmiddels heeft de Raad eveneens enkele andere aktuele problemen ter studie genomen, nl.: de decentralisatie en deconcentratie van de Rijksadministratie en de parastatale instellingen uit Brussel; de afgrenzing van Brussel en de uitbouw van de provincie Brabant; de evaluatie van de werking van de Kultuurraad voor de Nederlandse Kultuurgemeenschap.

De aktiviteiten van de Raad bleven niet beperkt tot initiatieven met betrekking tot het tot stand komen van de kulturele autonomie. Problemen van algemeen kultureel belang werden geregeld aan de orde gesteld, naarmate deze op overheidsniveau of op politiek vlak de belangstelling opeisten. De Raad liet zich niet onbetuigd met betrekking tot de Vlaamse aspekten van het rechtswezen, hij onderzocht de taalverhoudingen aan het Hof van Kassatie en stelde voor dit Hof te splitsen in een Nederlandstalige en een Franstalige afdeling. Hij sprak zich ook uit over pedagogische problemen met betrekking tot het hoger onderwijs. In dit verband dienen de studies gezien te worden die de Kultuurraad publiceerde onder de titel ‘Doorstroming naar de universiteit’. Met het oog op een verantwoorde universitaire ekspansie gaf de Raad in 1968 een memorandum uit over deze materie. Daarin pleitten de opstellers voor een dusdanige uitbouw van het universitair net in Vlaanderen ,dat de te verwachten groei van het aantal studenten zou opgevangen kunnen worden en voor maatregelen die de achterstand inzake deelneming van de Vlaamse Jeugd aan het universitair onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek zou verminderen. In de sektor van het kulturele vormingswerk heeft de Kutluurraad eveneens baanbrekend werk verricht. Hij publi-

[p. 470]

ceerde over deze materie drie rapporten. Hij bekommerde zich om de participatie van de jonge werknemers aan het kultureel leven, en stelde een prioriteitenprogramma op dat ingebouwd diende te worden in een vijfjarenplan. De Raad heeft ook zijn ongerustheid geuit over de werking van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht. Tenslotte nam hij zowel te aanzien van de beeldende kunsten als de muziek en het Theaterleven en de film, initiatieven die op het grote publiek gericht waren en als dusdanig ook bekend zijn. Uit bezorgdheid namelijk voor de kunstzinnige vorming is de Kultuurraad in 1963 begonnen met de uitgave van Openbaar Kunstbezit. Dit initiatief kende een zeer grote bloei. Sedert twee jaar is Openbaar Kunstbezit uitgegroeid tot een Belgisch Nederlandse onderneming die gezamenlijk 100.000 abonnees telt. In eenzelfde richting denkend werd ook de uitgave ‘Luister van de Muziek’ aangevat. Met dit initiatief bedoelde de Raad de Vlaamse komponisten uit heden en verleden meer bekendheid te geven en de uitvoerende kunstenaars ruimer bekend te maken. Dit initiatief is evenwel voor een groot deel door de zwaar drukkende lasten van de B.T.W. uit het gezichtsveld moeten verdwijnen.

Op het gebied van teater dient de oprichting van het Theatercentrum, in samenwerking met het stadsbestuur en het provinciebestuur van Antwerpen, aangestipt te worden. Dit initiatief wil de belangstelling voor toneel, opera, koncert- en balletleven via de bedrijven stimuleren. Tijdens het seizoen 1972-73 werkten 42 bedrijven uit het Antwerpse aktief mee en werden ongeveer 10.000 plaatsen via het Theatercentrum verkocht.

De kulturele integratie met Nederland is een voortdurend streven van de Kultuurraad voor Vlaanderen geweest. Hij was mede-grondlegger voor de oprichting van de Stichting voor de Culturele Integratie van Noord en Zuid, werkte mee aan de organisatie van talrijke kongressen, konferenties en studiedagen die tussen Noord en Zuid belegd worden. Als laatste in de reeks moge hier vermeld worden de konferenties Kreatieve Expressie en Kommunikatie, waarvan de derde doorging in Nederland in maart 1973 en de vierde in maart 1974 in Neerpelt.

Behoudens de kongresverslagen, de uitgave van Openbaar Kunstbezit, Flemish Press Review, Luister van de Muziek en De Scène, heeft de Raad in zijn vijftienjarig bestaan 60 memoranda, moties en allerhande adviezen gepubliceerd en 25 boeken, brochures en artikels. Deze opsomming illustreert enigermate de aktiviteit van de Kultuurraad voor Vlaanderen en kan doen vermoeden hoe belangrijk de weerslag en werking van de Raad in de gehele kulturele sektor is geweest. Het is duidelijk dat de Kultuurraad voor Vlaanderen in de laatste maanden moeizaam, maar toch vastberaden aan zijn nieuwe inhoud heeft gewerkt en de noodzaak van zijn bestaan in de onmiddellijke toekomst hoopt te kunnen bewijzen.

Dr. Jan Theuwissen