Ons Erfdeel. Jaargang 17

film

Weinig nieuws van het Nederlandse filmfront.

Van het Nederlandse filmfront valt er op het ogenblik niet veel te melden. Het klinkt misschien wat ironisch om over een ‘filmfront’ te praten, maar ondanks de kommerciële suksessen die de laatste tijd zijn geboekt is het Nederlandse filmen nog steeds niet beland in een normale situatie. Een situatie is normaal, als kaf nuchter als kaf en koren als koren behandeld kan worden. Maar binnen het kader van het Nederlandse filmen is de situatie nog steeds - dat er tussen het kaf naarstig naar de aanwezigheid van enig koren moet worden gezocht. Het is zelfs al wat, als je kunt zeggen - het is toch korenkaf.

In Dakota, de jongst vertoonde film van Wim Verstappen, is het korreltje koren dat uit het vele kaf kan worden opgepikt, de presentatie in en mede door Kees Brusse van een koelbloedige, vrijbuiterige vliegenier. De film is oorspronkelijk bedoeld geweest als een thriller. Waarschijnlijk kan het duo Verstappen-de la Parra van geluk spreken, dat er moeilijkheden zijn gerezen rond de figuur van Monique van de Ven. Die moeilijkheden zijn aangevoerd als ekskuus voor de gebrekkigheid van het scenario, het fragmentarische van het verhaal, dat vol zit met ondoorzichtige, niet uitgewerkte en zinloze momenten. Maar de vraag kan terecht gesteld worden, of dat zonder de moeilijkheden met Monique van de Ven niét het geval zou zijn geweest.

In de eerste plaats is Verstappen geen typische aktiefilmer. Hij is het best in het aftasten van mensen, maar niet in situaties, waarbij door hun persoonlijk

[p. 460]

optreden het spanningselement in een verhaal wordt versterkt. Verstappen is het best in het aftasten van mensen onder omstandigheden, die hun innerlijkbloot geven. Dat is zo geweest in VD en vooral in Blue movie. Je kon daar, onder de uitdagende seks- en andere ekshibities, een onderstroom herkennen van satirisch moralisme, gebaseerd op een scherpe waarneming van bepaalde psychische aksenten in sommige figuren. Niet allemaal, want er is, zowel in VD als in Blue movie, voldoende individuen-kermis ingelast, om allerlei menselijke menselijkheden en onmenselijkheden lustig in de draaimolen van de zedenspot te laten meedraaien.

Kortom, het uitwerken van een boeiend verhaal ligt Verstappen minder goed dan zich koncentreren op innerlijke dramatiek.

Dan is er het geval Monique van de Ven. Een meisje zonder enig talent (zoals ook wel uit de Belgische film Way out is gebleken). Als zij door haar verschijnen in Dakota boeiender aksenten had moeten geven aan gebeurtenissen, zou er van haar optreden toch niets terecht zijn gekomen.

Vermoedelijk omdat Verstappen in zijn manier van filmen zulke dingen minder scherp waarneemt dan, zoals ik hiervoor al heb aangegeven, een innerlijke dramatiek. Voor dat doel is Monique van de Ven op een bescheiden manier te gebruiken, omdat haar gezicht, mits vanuit de goede hoek genomen, de aantrekkelijke ekspressiviteit heeft van een lieve dommige sensualiteit.

In de opzet van de film, zoals die oorspronkelijk is geweest, zou aan deze mogelijkheden nauwelijks aandacht zijn geschonken. Want uit de keren, dat Monique van de Ven verschijnt,



wordt duidelijk dat zij bedoeld was als een type, dat gehaaid van haar aantrekkelijkheden gebruik moest maken om keiharde doeleinden te bereiken. Als Monique niet bijtijds eruit was gestapt zou haar presentatie alleen maar lachertjes hebben opgeleverd. Met andere woorden, een bof voor Verstappen dat zijn hoofd-aktrice de brui eraan heeft gegeven. De poverheid van het aktie-element in de film kon nu geweten worden aan overmacht.

Tot zover wat er negatiefs over Dakota te zeggen valt. Nu de korrel koren in het kaf: de presentatie van Kees Brusse. Met deze presentatie heeft Verstappen nogmaals bewezen een bijzonder getalenteerde filmer te zijn, die alleen de durf moet opbrengen om te beseffen dat eerder zijn talenten een garantie voor zakelijk sukses op de lange duur inhouden dan ‘uitgekiende kommercie’.

Kort samengevat komt de inhoud van Dakota hierop neer. De vliegenier Dick de Boer) Kees Brusse) verdient met een oude Dakota veel geld met smokkelvluchten in het Caraïbische gebied. Hij wordt door de douane in de gaten gehouden, zit op een gegeven moment erg krap in zijn geld (hij heeft dat in een Venezolaanse bank ondergebracht) en gaat in op een voorstel van een zekere Claudia (Monique van de Ven), die een uitermate gul aanbod doet voor het huren van De Boer en zijn Dakota. Het door De Boer verkregen geld maakt het hem mogelijk om voldoende brandstof in te slaan voor een klandestiene vlucht, die hem in 33 uur in zijn eentje van Suriname naar Ameland brengt. De vlucht heeft te maken gehad met de ‘intrige’ van Claudia, door wie een vrouwelijke kennis van De Boer bij het hele plan betrokken is geraakt. In de Dakota is een aantal kistjes geladen die later stapels bankbiljetten blijken te bevatten. Zwart geld, dat ‘legaal’ gemaakt moet worden.

Dat is alles. Een allermagerste intrige, die je zoveel vraagtekens laat zetten, dat Dakota - let je alleen op het verhaal - uitgebracht had kunnen worden als puzzle-film met de vraag: wie vult het best de vraagtekens in? Daarbij komt nog de abominabele stemregie.

Maar het wordt allemaal meer dan goed gemaakt door de manier waarop de suggest'e wordt gewekt van De Boers eenzame vlucht over de oceaan. De regie was hierbij geheel aangewezen op de natuurlijke, simpele gebaren van de piloot (bijtanken bijv. van de brandstoftanks in volle vlucht) en op de ekspressiviteit van handen, gestalte en vooral gezicht van Kees Brusse als De Boer.

Het bewonderenswaardige in deze, door Verstappen voortreffelijk in de gaten gehouden en konsekwent doorgevoerde, ekspressiviteit ligt in de grote eenvoud. De omstandigheden zijn soms dramatisch. De verleiding moet er zijn geweest om juist

[p. 461]

dán de ekspressiviteit te verhevigen. Een regisseur met minder gevoel voor innerlijke dramatiek zou dat ongetwijfeld hebben gedaan en door allerlei uiterlijkheden de ‘spanning’ hebben opgevoerd. Maar de enige verhoging van de spanning bestaat in het haast binnensmondse gefluit dat De Boer nu en dan laat horen.

Door dit alles hebben Verstappen en Brusse van De Boer een volstrekt geloofwaardige figuur gemaakt: zijn vrijbuitersvlucht is door hen een kansvolle mogelijkheid. De ongerijmdheden waarin deze vrijbuitersvlucht is gewikkeld neem je maar op de koop toe.

•

Een film die wel niet nationaal Nederlands is, maar wel afkomstig uit het Koninkrijk is, de Surinaamse film Operation Makonaima van Abdoel Rahman.

Van Surinaamse filmers is me alleen het werk bekend van Frank Zichem, die een paar jaar geleden Gebri doro heeft gemaakt, een verhaal over een Surinaamse god, die in menselijke gedaante ondervindt in wat voor pauperdom het Surinaamse volk gedoemd is te leven.

Als Surinaams filmer stelt Zichem in de eerste plaats belang in de nood van zijn volk. Het is onlangs opnieuw gebleken uit een film, die hij voor de teevee heeft gemaakt en als titel Papieren kinderen had. Deze film liet, precies als Gebri doro zien hoe weinig filmische middelen Zichem nodig heeft om tot het wezen van de dingen te komen. In Papieren kinderen is dat wezen, de navrante vervreemding van de naar Nederland gekomen Surinaamse jeugd tegenover hun eigen milieu en het Nederlandse milieu. Deze jeugd loopt, zoals Zichem dat in een dramatische dokumentaire duidelijk heeft gemaakt, groot gevaar om een jeugd van nergens te worden. Zichem heeft vele ontkiemende frustraties waargenomen. Door deze frustraties worden niet alleen de gefilmde kinderen zelf, maar ook de gehele samenleving bedreigd: de Nederlandse, met Surinamers als met gerechte rankune vervulde mensen; de Surinaamse door een te weinig sociaal gerichte revolutionaire hartstocht. Het is heel knap zoals Zichem dit in zo kort bestek heeft uitgebeeld; doodgewoon aan de hand van een voor Nederland nog steeds beschamende werkelijkheid.

Zichem wordt geleid door nationaal idealisme. Hij wil films maken, die het Surinaamse volk zullen prikkelen tot politieke en sociaal-revolutionaire bewustmaking. Abdoel Rahman heeft beweerd dat hij met zijn film Operation Makonaima hetzelfde heeft willen doen. Hij zegt namelijk, dat hij een film heeft willen maken ‘uit, van en over ons eigen gebiedsdeel en dan bedoel ik de Caribbean en wat daar zoal mee gelieerd is.’

De film is ongelooflijk naïef van opzet: er is sprake van een revolutionaire beweging in het Caraïbische gebied, maar van enige ideologische ondergrond van die revolutie merk je niets. Revolutie is in de film een groot leeg woord en precies naar dát formaat is de film ook gemaakt. Met verbluffende openhartigheid bekent Rahman: ‘Ik houd van spannende verhalen. Op het moment dat ik (met filmen) begon was revolutie een nogal populaire kreet, dus leek het me niet slecht om de mensen in die richting te laten afreageren’.

Revolutie is voor Rahman niet meer dan ‘een kreet’, een begrip dat, mits handig gebruikt, voldoende mensen laat opspringen om de nodige centen eraan binnen te kunnen halen. Als het niet zo ongelooflijk naïef was, zou het bijna verachtelijk zijn. Zeker gezien tegen reële noden, zoals een Zichem die laat zien en die eenvoudig om een sociale en politieke revolutie schrééuwen.

Revolutie is voor Rahman niet meer dan een in zwang zijnde lukse idee, zonder verband met enige werkelijkheid en daarom ook te gebruiken in een luksueus aangeklede thriller, waarbij het woord ‘thriller’ met veel zoutkorrels moet worden genomen. Omdat Rahman van het begrip revolutie geen notie heeft, zoekt hij voor de dramatisering van de idee niet het milieu waarin het natuurlijk thuis hoort: het volk in zijn sociale en ekonomische verwaarlozing. Hij zoekt het in een milieu van luxe nachtklubs en geldmacht. De uitsluitend kretologisch geschoolde revolutionairen voelen zich in dat milieu thuis als vissen in het water. Vooral omdat er veel lekkere zwoele seks valt te beleven. Het kamerawerk van de film is goed; dit maakt dat je veel domheid verder maar voor lief neemt.

Door een groep studenten, die kretologisch over revolutie praten - wat de aard van de revolutie mag zijn, maken ze niet duidelijk, al krijg je wel portretten te zien van Che, Marx, Mao en Lenin - wordt een overval gepleegd op een auto waarmee een grote partij diamanten wordt vervoerd. De man die de diamanten heeft en de bewakers die hem zijn meegegeven, worden door de revolutionairen neergeschoten. Dat is het begin, juicht leider Harry vol geestdrift. Er duikt een geheimzinnige figuur op, vervoerd per K.L.M. De man wordt als boss aangesproken. Hij doet zich voor als chef

[p. 462]

van ‘de internationale revolutie’. Wat dat voor revolutie is doet er kennelijk niet toe, als de kreet er maar is.

Het hele verhaal is doorspekt met reminiscenties aan misdaadfilms uit de Amerikaanse film- en teeveewereld. Bij de ontknoping blijkt dat de echte ‘revolutionairen’ (de studenten) door de boss zijn opgelicht. Hij is een zakenman, die miljoenen dollars - aan diamanten - wil verdienen aan een partij oude, misschien zelfs onbruikbare geweren. Natuurlijk komt de man om het leven, sterft de leider van de ‘revolutionairen’ en grijpen de politieautoriteiten bijtijds in. Want revolutie is voor Rahman alleen maar een spelletje, waarmee je niet al te riskante dingen moet doen.

Het enige waardeerbare - buiten het kamerawerk - is het grote enthousiasme, dat door de regisseur en de spelers aan de dag is gelegd. Iedereen doet nadrukkelijk zijn best. Je schept de inspanning om alles zo ‘natuurlijk mogelijk’ te laten verlopen met lepels van de film af. Er komen daardoor in de loop van het verhaal tal van ongewild humoristische momenten voor, die je weer verzoenend kunnen stemmen.

Over kleiner filmwerk in Nederland valt er momenteel weinig te zeggen. Er valt alleen opmerkelijke aktiviteit waar te nemen op het gebied van de animatiefilm, maar het heeft nog enige tijd nodig om dat te laten rijpen.

D. Ouwendijk