Ons Erfdeel. Jaargang 17

Frans-Vlaanderen: aktualiteiten.

a) Kulturele manifestaties:

• In 1973 was het 25 jaar geleden dat de eerste Nederlandse kursus aan de Rijselse Rijksuniversiteit ingericht kon worden. Die verjaardag wordt gevierd met de Journées du néerlandais (één literaire, één taalkundige en één historisch-kulturele dag) die op 7, 8 en 9 mei 1974 plaats zullen hebben. Op het programma staan o.a. voordrachten die hoogleraren uit Frankrijk, Vlaanderen en Nederland in de Fakulteit van de Menswetenschappen (Rijsel III, 9, rue Auguste Angellier) zullen houden. Organisator is Prof. Walter Thys die voor deze dagen van het Nederlands de medewerking krijgt van de Universiteit III, van het Nederlandse Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen en van het Belgisch Ministerie van Nederlandse Kultuur.

• Trouwe lezers van deze kroniek ontmoeten hier geregeld de naam van de Westvlaamse heemkundige kring Bachten de Kupe, die elk jaar een heemkundig feest organiseert in Frans-Vlaanderen. Op zondag 5 mei 1974 gaat het voor de tiende keer door, nu te Nieuwerleet (Nieurlet). De inrichters sluiten zich dit jaar aan bij de algemeen geworden zorg voor natuurbescherming en organiseren 's morgens vanuit Nieuwerleet een boottocht en na de middag vanuit Buisscheure een voettocht door het waterrijke en nog ongerepte natuurgebied ten oosten van Sint-Omaars. Voor meer inlichtingen en inschrijvingen: B. Bijnens, Dirk Boutslaan 8, 8460 Sint-Idesbald-Koksijde. (Belangstellenden doen er goed aan eventuele berichten in de pers na te gaan, gezien het voorziene landfeest samenvalt met de eerste ronde in de Franse presidentsverkiezingen.)

Dezelfde heemkundige kring vierde op 31 maart 1974 zijn derde lustrum te Nieuwpoort. Onder de feestredenaars bevond zich ook Albert Deveyer uit Hazebroek, die sprak over ‘De

[p. 314]

Vlamingen in Frankrijk en hun gewoonten’.

• Op het gevaar af dat het bericht te laat komt, deel ik het toch nog mee dat wijlen Jozef Tillie, leraar Nederlands te Steenvoorde, op zaterdag 20 april 1974 herdacht wordt te Steenvoorde. De herdenking neemt een aanvang om 15 uur in het Steenvoordse stadhuis. J. Fermaut, C. Moeyaert, K. Bertheloot, J.P. Sepieter, W. Boureel en C. Taccoen gaan er het woord voeren. Op het programma staat ook de vertoning van Jan Brusses dokumentaire ‘Oud-Nederlands gebied in Frankrijk’. Ik signaleer nog dat Vlamingen uit België voor het verder programma en eventuele deelname aan een vriendenmaal te Steenvoorde best telefonisch kontakt kunnen opnemen met Cyriel Moeyaert (telefoon 057/208.59) te leper.

• Op 3 maart 1974 hield het Centre d'Animation Inter Régional ‘De Blauwvoet’ (Ochtezele) zijn jaarvergadering te Arneke. Er werd besloten in de Blauwvoethoeve te Ochtezele een biblioteek aan te leggen met Nederlandstalige werken.

• Het Rijselse Museum voor Schone Kunsten (Palais des Beaux Arts) heeft zijn rijkdom in aanzienlijke mate te danken aan het mecenaat uit de 19e eeuw. Een belangrijke naam in de geschiedenis van het museum is die van Alexandre Leleux. Deze eigenaar van de regionale krant L'Echo du Nord (later La Voix du Nord geworden) maakte bij zijn overlijden, in 1873, zijn kollektie Vlaamse en Hollandse meesters aan het museum over. Het feit van deze uitzonderlijke aanwinst mocht bij de honderdste verjaardag beslist in herinnering gebracht worden. Dat gebeurt nu op passende wijze met een tentoonstelling La Collection d'Alexandre Leleux in het museum van 18 mei tot 30 september 1974.

b) Publikatles:

• Wie nog geen kennis kon maken met het werk van Robert Lafont krijgt daartoe opnieuw de kans met zijn Lettre ouverte aux Français d'un Occitan (16,5 FF, Albin Michel, Parijs, 1973). Deze hoogleraar Occitaanse taal en literatuur aan de universiteit van Montpellier heeft met zijn regionalistische medestanders naast de literatuur, de geschiedenis en de kultuurhistorie ook de ekonomische en sociale gegevens van Occitanië bestudeerd en betrokken in wetenschappelijke werken en strijdschriften over de Occitaanse heropstanding. Met La Révolution régionaliste (1967) verliet hij voor het eerst de veilige paden van zijn vak om met een diverse disciplines omvattende visie op de problemen van zijn land het regionalisme aldaar een nieuwe impuls te geven. Een van zijn meest besproken stellingen was die van het ‘binnenlands kolonialisme’ waaronder Occitanië en de andere minderheden en regio's in Frankrijk gebukt gaan. Diverse aspekten van deze stelling heeft hij verder uitgewerkt of hernomen in Sur la France (1968), Renaissance du Sud (1970), Décoloniser la France (1971) en nu ook in zijn nieuwste boek. Vanzelfsprekend stoot je op herhalingen. Toch ben ik ook hier weer getroffen door de scherpe en moderne formuleringen, door uitspraken en stellingen die m.i. ook toepasselijk zijn op toestanden in Frans-Vlaanderen. Daarmee is het ook duidelijk waarom ik melding maak van deze Occitaanse regionalist die zichzelf Occitaans socialist en Occitaans autonomist noemt.

Zou het voor een Frans-Vlaams regionalist geen boeiende uitdaging zijn na te gaan in hoeverre Robert Lafonts stellingen over het binnenlands kolonialisme toepasselijk zijn op de taalminderheid in Frans-Vlaanderen en op de hele Frans-Vlaamse regio? Een aantal recente werken bevatten ongetwijfeld bouwstoffen voor zo'n onderzoek.

• Onder de titel L'homme, la vie et la mort dans Ie Nord au 19e siècle (215 blz., Editions Universitaires, Rijsel, 1972) presenteerde Marcel Gillet een aantal studies van Rijselse studenten geschiedenis die alle demografische problemen behandelen: van M.P. Buriez over de demografische evolutie in het Noorderdepartement, van M. en C. Engrand over de gevolgen van de kolera-epidemie te Rijsel in 1832, van Cl. H. Dewaepenaere over de onwettige kinderen, van N. Dombrowski over de evolutie van de echtscheidingscijfers en van A. Lesaëge-Dugied over de kindersterfte. Ik zou het werk zo kunnen samenvatten: al de ellende van de minstbegunstigden in het Frans-Vlaamse Noorderdepartement, van hun geboorte tot hun dood, in cijfers en grafieken uitgedrukt. Vooral het werk van A. Lesaëge-Dugied bevat ontstellend materiaal. De rekordcijfers inzake kindersterfte zijn niet alleen het gevolg geweest van een ongebreidelde industrialisatie maar ook van een groot tekort aan medisch-sociale voorzieningen, wat in de 19e eeuw in het Noorderdepartement enigszins kon opgevangen worden, maar nog altijd in zeer onvoldoende mate, door liefdadigheid en partikuliere initiatieven. In de 19e eeuw was kindersterfte evenmin een louter stedelijk verschijnsel. Tussen 1897 en 1902 lagen de cijfers nagenoeg even hoog, soms hoger in Vlaams ge-

[p. 315]

bleven kantons, Bergen (239,5 o/oo), Broekburg (213,1 o/oo), Kassel (203,3 o/oo) als in de stedelijke of verstedelijkte zoals Armentiers (248,2 o/oo), Rijsel (235,8 o/oo), Torkonje (229,2 o/oo), Robeke (205,9 o/oo)! Voor de hele periode van 1831 tot 1871 viel de verhouding nog nadeliger uit voor de Frans-Vlaamse Westhoek. Hebben wij dan in Belgisch-Vlaanderen niet vaak een te idyllisch beeld bewaard van de landelijke Nederlandssprekende Westhoek? De auteur heeft bij haar onderzoek over de 19e eeuw een kort hoofdstuk gevoegd over de toestand sedert de Tweede Wereldoorlog. Hieruit blijkt dat de achterstand van het Noorderdepartement ten opzichte van de rest van Frankrijk - hoewel de absolute cijfers daalden - nog verergerd is.

• We blijven bij de 19e eeuw. François Caron schreef de geschiedenis van een in Frans-Vlaanderen opererende spoorwegmaatschappij: Histoire de l'exploitation d'un grand réseau. La compagnie du chemin de fer du Nord, 1846-1937 (616 blz., Mouton, Den Haag en Parijs, 1973, 78 FF). Het jaar 1937 is als eindpunt gekozen omdat toen de maatschappij genationaliseerd is, een feit dat door de beheerders aanvaard en in zekere zin gewenst is. De tijd van de grote winsten was toen al voorbij.

• De al genoemde Marcel Gillet, hoogleraar aan de universiteit van Rijsel III, publiceerde eveneens bij Mouton een werk waarvoor hij gedurende 15 jaar het materiaal verzamelde: Les charbonnages du nord de la France au dix-neuvième siècle (528 blz., 1973, 84 FF). De Frans-Vlaamse historikus Jean-Marie Mayeur (die o.m. een uitvoerige Lemirebiografie schreef) konkludeerde in zjin recensie voor Le Monde (10-11 maart 1974) dat de eksploitatie van het Frans-Vlaamse steenkoolbekken wel een kwalitatieve groei te zien geeft, maar op sociaal, kultureel en industrieel gebied in gebreke bleef. Er was wel een alsmaar stijgende produktie, maar geen vooruitgang voor de regio. Wij zouden zeggen dat de kwantitatieve groei gebeurde ten koste van de kwaliteit van het leven. Hoe formuleerde Robert Lafont het ook weer?

• Op 31 januari 1974 kon Pierre Martin te Englos bij Rijsel een nieuw periodiek boven de doopvont houden: Norscope. Le mensuel des Spectacles. Het initiatief komt van een Union des Associations culturelles de la Région du Nord die op de regionale bladzijden van de Frans-Vlaamse kranten wel lokale kulturele aktiviteiten meegedeeld ziet, maar nergens een overzicht vindt voor de hele regio, zodat bijv. een Duinkerkse lezer via zijn krant niet op de hoogte kan zijn van kulturele manifestaties te Rijsel.

Het nulnummer (februari 1974) kreeg een aanmoediging mee van Pierre Mauroy, voorzitter van de Regionale Raad en burgemeester van Rijsel, en een toelichting van P. Martin. Het maarten het aprilnummer bevatten informatie over film, aktiviteiten van filmklubs, toneel, literatuur (verzorgd door Le Furet du Nord), opera, ballet, koncerten, tentoonstellingen, muziek, variété en musea. Publiciteit en informatie aan de rand van de publiciteit (over hotels en restaurants) zorgen mede voor de leefbaarheid van het initiatief. Er is ook informatie opgenomen over kulturele aktiviteiten in West-Vlaanderen. Ik hoop dat die alsmaar ruimer en vollediger gaat worden. Na enkele afleveringen kunnen wij Norscope beslist al een nuttig informatiebulletin noemen. Losse nummers kosten 1,2 FF, de abonnementsprijs (12 nrs.) bedraagt 20 FF. Adres: Norscope, 119, rue Solférino, F-59000 Lille.

• Plein-Nord (adres: 7, rue Jacquemars-Giélée, F-59000 Lille, abonnementsprijs: 40 FF, losse nrs.: 4 FF) is de naam van een nieuw maandblad op magazineformaat en gewijd aan regionale geschiedenis, kunst en folklore. Aan het maart- en aprilnummer (respektievelijk 48 en 40 blz.) werkten o.a. Pierre Pierrard, Mgr. Lestocquoy en Michel Marcq mee. Ik hoop dit nieuw tijdschrift bij gelegenheid uitvoeriger te belichten.

• Het verdwenen maandblad Nord-Magasine schijnt op de verbeelding te blijven werken! In april van dit jaar verscheen het eerste nummer van een derde nieuw maandblad, Norpress. Mensuel régional d'information, maar nu niet van een neutrale, maar duidelijk linkse signatuur. De redaktie wil vooral ‘niet de waarheid verbergen’ wat er schijnt op te wijzen dat het blad een soort alternatieve informatie wil brengen.

Erik Vandewalle