Ons Erfdeel. Jaargang 17

Strevend Vlaanderen.

Het Spectrum van de Nederlandse Letterkunde is 'n reeks van vijfentwintig delen originele teksten en aantekeningen bijeengebracht rond het een of ander literair, historisch of sociaal thema. Van de pocketuitgave is voor enkele maanden het laatste boek verschenen; ondertussen is 'n luxe-editie aangekondigd. Het lijkt me passend voor deze kroniek het deel 24 (329 bladzijden) op de boekenplank even naar voren te halen. ‘Strevend Vlaanderen’ heet het, of ‘19e-eeuwse teksten in verband met Vlaanderens heropleving’ zoals de ondertitel luidt. Dr. M.C.A. van der Heijden koos de teksten, schreef 'n beknopte inleiding tot het geheel en 'n voortreffelijke toelichting bij elke tekst en auteur.

Wie de geschiedenis van de Vlaamse Beweging alleen maar uit jaartallen, titels en overzichten kent - en dat zullen er toch niet weinigen zijn als je bijvoorbeeld vaststelt dat de meeste Nederlandse en Belgische taalhandboeken voor het voortgezet of middelbaar onderwijs niet veel teksten (meer) bevatten van de hand van Vlaamse voormannen - kan door dit boek de negentiende-eeuwse sfeer ingaan en er 'n bonte stoet van figuren ontmoeten, die elk op hun manier, maar allen door het woord, de Vlaamse gemeenschap wilden dienen.

Aan de kop gaat J.F. Willems, trots op zijn taal en het grote gemeenschappelijke Vaderland voor Belg en Nederlander in zijn leerdicht ‘Aen de Belgen, Aux Belges’ van 1818. Van H. Conscience lezen we ‘Siska van Roosemael’, ‘de ware geschiedenis van eene jufvrouw die nog leeft’ (1845) die aan den lijve moest ondervinden dat - zo ziet het de schrijver - vervreemding van de moedertaal ook verval van zeden betekent. Volgt dan de stille K.L. Ledeganck, die in en door ‘De drie Zustersteden’ (1846) het grootse verleden van van Vlaanderen wil laten herleven. ‘Geen ander volk, geen nieuw volk, dàt volk’ zal H. Verriest hem bijvallen in ‘Bond’ (1872). Tussendoor kom je Th. van Ryswyck tegen, non-konformistisch in taal en wandel, die uit de gebeurtenissen van de dag ‘Politieke Refereinen’ slaat (1844). Uit G. Gezelles ‘Journalistiek Proza’ (1864-1871) vernemen we duidelijk dat voor

[p. 156]

hem het Vlaams, liefst het Westvlaams, 'n dam moest vormen niet enkel tegen het zedelijk verderf uit het zuiden, maar evenzeer tegen de protestantse invloed uit het noorden. Wat dat laatste betreft verschilde hij dan toch wel van zijn leerling en bewonderaar H. Verriest. Met A. Rodenbach zitten we volop in de ‘Blauwvoeterie’ (1875-1879), 'n korte periode, maar jong, boeiend, romantisch op de graat. We mogen, we kunnen A. Bergmann niet vergeten in ‘Het Openbaar Ministerie tegen Plus en Stuyck’ uit ‘Ernest Staes advocaat’ (1874) 'n schets die ondanks de ongekuiste taal bij elke lezing weer boeit door zijn vaart en verrast door zijn zuivere ironie. En ten slotte A. Vermeylen niet de geringste. In zijn ‘Kritiek der Vlaamse Beweging’ van 1896 onderkent hij met 'n klare kijk doel (de mens) en middel (o.m. de taal). En in zijn essay ‘Vlaamsche en Europeesche Beweging’ van 1900 schrijft hij 'n opvatting neer die tot op heden grotendeels richtinggevend blijft: ‘Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden’.

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat Vermeylens woord aan de verscheidenheid in opvatting en doelstelling van de flaminganten uit de 19e eeuw - liberalen, katolieken, partikularisten, Groot-Nederlanders - 'n einde heeft gemaakt, maar dat zal dan moeten blijken uit 'n bloemlezing van twintigste-eeuwse teksten.

O. Vandeputte

Spectrum van de Nederlandse letteren, deel 24, Prisma-boeken, Ultgeverij Spectrum, Utrecht-Antwerpen.