Ons Erfdeel. Jaargang 17

[p. 139]

nederlandse taal- en kultuurpolitiek

[p. 140]

nederlandse taal en kultuur in het buitenland

Le plat pays.

De Brusselse uitgeverij Complexe is kort geleden gestart met een nieuwe reeks die veel origineler is dan haar naam, het al veel gebruikte Le plat Pays, zou laten vermoeden. De eerste twee afleveringen zijn vrij dunne boekjes, die tot lezen uitnodigen: sober, goed leesbaar lettertype en een prettige stofwikkel van Arlette Stubbe. Het zijn De trein der traagheid van Johan Daisne en Menuet van Louis Paul Boon.

De promotor van de reeks, de durver die het opnieuw waagt in het Franse taalgebied van wal te steken met vertalingen uit het Nederlands, is Jacques De Decker. (Eveneens in Brussel zag vroeger de reeks Zénith het licht, bij de uitgeverij Wellprint; bij de Editions Universitaires, Parijs, loopt de reeks Pays-Bas/Flandre. De eerste was grotendeels, de tweede is uitsluitend gewijd aan vertalingen uit het Nederlands. Geen van beide kan als een daverend sukses gekenmerkt worden.) Door te antwoorden op een aantal vragen over bedoeling en vooruitzichten van de nieuwe reeks stelt Jacques De Decker zijn initiatief voor.

O.E.: Het is niet de eerste keer dat er een serie vertalingen uit het Nederlands in het Frans opgezet wordt. Bovendien zijn er alles bij mekaar al heel wat van dergelijke vertalingen verschenen, zoals de uitvoerige bibliografie van Jean-Pierre Pepin aangetoond heeft. Toch kan men nog altijd zeggen dat de Nederlandse literatuur in het Franse taalgebied weinig bekend is. Denkt u daar de oorzaken van te kennen? Hoe denkt u een mislukking van de nieuwe serie te voorkomen?

J.D.D.: De bibliografie van Franse vertalingen van Nederlandstalig werk, opgemaakt door Jean-Pierre Pepin, is zeker indrukwekkend. Toch moet men niet uit het oog verliezen dat het grootste deel van de literaire vertalingen die hij vermeldt vrij oud zijn en dateren uit een periode waarin de kulturele wisselwerking tussen beide taalgebieden veel intenser was. De werken van Teirlinck of Walschap, of zelfs van minder belangrijke auteurs, werden zeer snel vertaald. Het was zelfs zo dat bepaalde auteurs, na de Tweede Wereldoorlog, zichzelf vertaalden, zoals Gijsen of Daisne.

Wat nu in Franse vertaling verschijnt is ofwel didaktisch opgezet (daar zijn de bloemlezingen van Pierre Brachin een voorbeeld van), of wordt gepubliceerd bij volstrekt ondoeltreffende uitgeverijen (de Editions Universitaires, om geen namen te noemen), of verdrinkt in de onoverzienbare produktie van een groot bedrijf (Michiels of Claus bij Gallimard, Hermans of Vandeloo bij Le Seuil, Hamelink bij Albin-Michel) waar zelfs grote Amerikaanse of Duitse schrijvers geheel of vrijwel onopgemerkt voorbijgaan. Vandaag de dag heeft Parijs alleen maar belangstelling, wat publikaties betreft, voor auteurs van het Oostblok die in hun land vervolgd worden (dit fenomeen is vrij algemeen in de Westerse landen) of voor Zuidamerikaanse schrijvers.

Door uit te geven bij een kleine, dynamische uitgeverij, en door een keuze die niet op het onderwijs afgestemd is, maar op de lezer die goede lektuur zoekt, hoop ik aan die gevaren te ontsnappen.

O.E.: Zal de nieuwe serie beperkt blijven tot Zuidnederlandse auteurs? Denkt u dat de meer cerebrale Noordnederlandse auteurs evenveel kans hebben op de Franse boekenmarkt als de Zuidnederlanders, die grosso modo betere vertellers zijn?

J.D.D.: Ikzelf noch de uitgever beogen de reeks te beperken tot Vlaamse schrijvers. Persoonlijk geloof ik ook niet dat er tussen bepaalde kulturen voorbestemde affiniteiten zouden bestaan. Elke letterkunde bezit auteurs die een internationaal publiek kunnen aanspreken. Bovendien, cerebraliteit, als die al een hoofdkenmerk van de Noordnederlanders zou zijn, zou de Fransen zeker niet afschrikken, dacht ik. Ze zouden er zichzelf ten dele in herkennen. De grote moeilijkheid is eerder bepaalde auteurs te doen begrijpen terwijl de hele kontekst waarin ze schrijven zo slecht bekend is. Het is die onbekendheid met het socio-kultutureel referentiekader die de oorzaak was van de mislukking van b.v. de Franse vertaling van De Avonden van Van het Reve. Dit boek had trouwens veel vroeger vertaald moeten worden, zoals prof. Weisgerber mij nog onlangs verklaarde.

In dat opzicht wil ik hier het bewonderenswaardig prospektieen voorlichtingswerk noemen dat mevrouw Maddy Buysse bij de Parijse uitgevers verricht heeft. Zij heeft op haar eentje meer gedaan voor de verspreiding van de Nederlandse literatuur in Frankrijk dan de hele Stichting voor Vertalingen samen. Had men naar haar geluisterd, dan zouden heel wat boeken al veel vroeger uitgegeven zijn. Een boek als Menuet heeft zij maar liefst al twintig jaar geleden aan de grote uitgeverijen in Parijs voorgelegd!

O.E.: Volgt u een bepaald systeem bij de keuze van de te vertalen auteurs? Steunt u op een marktonderzoek? Of meer op een

[p. 141]

grondige kennis van het Franse lezerspubliek, op het sukses van gelijkaardige Franse werken, of van Belgische of Nederlandse films in Frankrijk (Un soir, un train bijvoorbeeld, of Turks Fruit)?

J.D.D.: Mijn intuïtie moet mij helpen om op benaderende wijze al die dingen te doen die u daar opnoemt. Een zekere ervaring met literaire kritiek (ik ben sinds drie jaar recensent bij het dagblad Le Soir) brengt mee dat ik een beetje aanvoel wat op een bepaald ogenblik het publiek kan aanspreken. Natuurlijk heeft de faam van Delvaux' film Un soir, un train mij aangespoord om die tekst te nemen. Maar dit was stellig niet de enige reden! Ik zoek namelijk een evenwicht tussen wat het Franstalig publiek kan interesseren en een bepaalde objektiviteit tegenover het geheel van de Nederlandse literatuur. Sommige auteurs moeten naar mijn gevoel absoluut in de serie opgenomen worden, zelfs al wijst helemaal niets er op dat de Fransen hen zouden appreciëren. Op zo'n ogenblik moet men er op vertrouwen dat men vroeg of laat aan de kwaliteit zal geven wat haar toekomt.

O.E.: Zit er geen mogelijke rem in het feit dat de zetel van de uitgeverij in Brussel gevestigd is, en niet in Parijs? Of mikt u in de eerste plaats op Franstalig België, en pas nadien op de Franse markt?

J.D.D.: Laat me heel duidelijk stellen dat de reeks zich tot het gehele Franstalige publiek richt, of ze nu Belgen zijn, of Fransen, Zwitsers of Kanadezen. We mikken niet bij voorkeur op een van die groepen. Ik geloof niet dat een uitgever gehandikapt is omdat hij in Brussel gevestigd is: het is nu de tijd van de decentralisatie en de eerbiediging van minderheden. De uitgevers van Genève of Lausanne zijn niet in het nadeel; waarom wij dan wel? We moeten ons absoluut van onze kompleksen ontdoen. We hebben het recht eigen uitgevers te bezitten en ons te richten tot al wie onze taal spreekt. Wegens al onze remmingen hebben we een kwarteeuw lang geen eigen films gehad, tot op zekere dag een handvol mannen hun verlamming vergeten hebben en aan die taak begonnen. We moeten op elk gebied op dezelfde manier handelen, ook op het gebied van de uitgeverijen.

O.E.: Is het de bedoeling elk nummer van de reeks door een bekend Frans auteur te laten voorstellen? Volgt u daarin een vaste handelwijze?

J.D.D.: We zijn van plan verder iedere aflevering te laten inleiden door een auteur met wiens naam de Franstalige lezer vertrouwd is. Dit wil niet noodzakelijk zeggen dat die inleider de Franse nationaliteit zou moeten hebben. Door een inleider te kiezen die de meeste lezers kennen, beogen we zoveel mogelijk de onbekendheid te overbruggen van de schrijver van het boek zelf. Het spreekt daarbij vanzelf dat we zo'n voorwoord niet aan de eerste de beste vragen. Voor de twee boekdelen die al verschenen zijn, leek de keuze zich als het ware vanzelf op te dringen. Marcel Brion had al zijn belangstelling voor het werk van Johan Daisne laten blijken door enkele jaren terug in Le Monde de roman L'homme au crâne rasé te recenseren. Van de andere kant is Claire Etcherelli verwant met de jonge Boon, zowel door haar tema's, die zeer geëngageerd zijn, als door haar zorg voor vormvernieuwing. Ten bewijze: zij heeft het manuskript van Menuet maar één keer hoeven te lezen om dadelijk, en met geestdrift, te aanvaarden het boek in te leiden.

O.E.: Overweegt u initiatieven van nazorg? Rekent u daarbij op subsidiëring van de publikatie en de nazorg, en bent u eventueel niet bang voor inmenging in de keuze van werken en auteurs?

J.D.D.: De uitgeverij Complexe groeide uit een distributiebedrijf. Ze kennen dus het klappen van de zweep om de verspreiding te verzorgen van de boeken die ze uitgeven. Daarbij wordt de reeks Le plat Pays in Frankrijk gedistribueerd door Hachette en in Zwitserland door L'Age d'homme. De reeks werd pas gelanceerd toen de problemen van die aard opgelost leken. Ik denk dat Le plat Pays ook in dat opzicht een vernieuwing betekent. De persdienst werd eveneens met de grootste zorg georganiseerd. En tenslotte, de reeks werd zeer gunstig onthaald door het Ministerie van Nederlandse Kultuur, dat de aankoop garandeert van een aanzienlijk aantal eksemplaren. De keuze van de titels lokte geen enkele kommentaar uit bij de betrokken ambtenaren, die evenmin de wil te kennen gaven in de toekomstige selektie mee te gaan praten.

O.E.: Zijn er specifieke vertaalmoeilijkheden, bijv. inherent aan de twee talen, of veroorzaakt door de nog altijd vrij gespannen taalstudie in België?

J.D.D.: Me dunkt dat de vertaalmoeilijkheden voortvloeien uit een bredere problematiek, die inherent is aan elke omzetting van de ene taal in de andere. Dit zou ons te ver voeren. Ik geloof niet dat de taalspanningen in België daar enige invloed op hebben.

Jan Deloof