Ons Erfdeel. Jaargang 17

Pierneef se stasiepanele.

Noudat die 32 skilderye wat bekend staan as ‘Pierneef se stasiepanele’ gerestoureer is, het die Pretoriase Kunsmuseum in Junie 1973 hierdie unieke versameling uitgestal en het honderde mense na die museum gestroom om na hulle land te kyk deur die oë van een van sy grootste kunsbaanbrekers. Die panele van Pierneef toon berge, riviere, oseane, vlaktes, watervalle, bosveldtonele, rustige dorpies, goud- en diamantmyne - die ryk verskeidenheid van die Suid-Afrikaanse landskap in 'n ware inheemse styl. Hulle is 'n egte kunstenaarsreisbeskrywing, met die klem op die monumentale grootsheid van die natuur.

In 1929 verskyn in koerantberigte die eerste melding van die op-

[p. 114]

drag wat J.H. Pierneef ontvang het om die binneplein van die nuwe spoorwegstasie vir Johannesburg te versier: altesaam 32 panele wat landskappe uit verskillende dele van Suid-Afrika sou voorstel. Die ingewing van die argitekte om die groot taak aan slegs een kunstenaar op te dra, word veral deur die koerante aangeprys, en Pierneef word allerweë beskou as die aangewese persoon om die opdrag te onderneem. Hy het in 1930 begin werk aan die stasiepanele en na net minder as drie jaar was die taak voltooi.

Jacob Hendrik Pierneef is in augustus 1886 in Pretoria gebore. Hy het voor die Tweede Vryheidsoorlog in die landelike omgewing van Pretoria groot geword en reeds as kind 'n aanleg en liefde vir die tekenkuns openbaar. Sy besondere belangstelling in die natuur dateer ook uut sy kinderdae en hy het sy lewe lank die gawe behou om die wêreld met fris, kinderlike oë te sien.

Toe hy omtrent 15 jaar oud was, het die Tweede Vryheidsoorlog uitgebreek. Pretoria is ingeneem en die Pierneef-gesin was gedwing om die land te verlaat. Hulle het na Nederland gegaan en Hendrik Pierneef het daar aan die Rotterdamse Akademie, waar Anton van Wouw en Frans Oerder ook hul opleiding ontvang het, studeer. Na sy terugkeer in Suid-Afrika het hy skilderlesse by Frans Oerder ontvang en het in 1913 sy eerste uitstalling gehou.

Pierneef het verskeie ambagte beoefen aangesien dit onmoontlik was om met skilderwerk alleen 'n bestaan te maak. Hy was onder andere 'n tabakhandelaar en bibliotekaris in die Staatsbiblioteek in Pretoria, en 'n dosent

Pienaarsrivier door J.H. Pierneef.

in kuns aan die Normaalkollege in Heidelberg en Pretoria.

In 1925 het Pierneef na Europa gereis en in Amsterdam 'n uitstalling gehou. Hy was beïndruk deur die Impressioniste en het kennisgemaak met die teoretikus en skilder Willem van Konijnenburg, wat 'n besondere indruk op hom gemaak het. Die tydperk 1925 tot 1935 was die tyd waarin Pierneef homself definitief gevind het. Aanvanklik het die kunstenaar met nuwe invloede eksperimenteer soos dié van die Boesmankuns en die leerstellinge van Van Konijnenburg, maar in sy volwasse periode het al hierdie invloede saamgevloei in 'n persoonlike siening van die Suid-Afrikaanse landskap. Die voorbereiding van die stasiepanele het die kunstenaar geleentheid gebied om sy styl grondig te vestig.

Al die kenmerkende eienskappe van Pierneef se volwasse periode is in die panele as geheel waar te neem. Die eerste eien-

[p. 115]

skap wat opval is die monumentaliteit van die werke: elk is groots in opset, en selfs die linosneë van dieselfde onderwerpe toon dieselfde kenmerk. Die komposisie is ingestel daarop om hierdie monumentaliteit te verskerp, en die geometriese, liniêre en soms sterk dekoratiewe styl dra hiertoe by. Deur van vereenvoudiging van vorme en stilering gebruik te maak, verkry Pierneef 'n deurlopende geheel. Hiertoe sou al die noukeurige studies wat as voorbereiding gemaak is, grootliks bydra.

Die vernaamste oogmerk van die voorbereidingswerk tot die panele was die opbou van 'n ‘woordeskat’ of versameling temas en detailsketse, wat kon dien as bron waaruit die kunstenaar sy komposisies opbou. Daarom vind ons dat baie van die sketse vinnig en informeel geteken is, soms met notas omtrent die kleure, soms met die geheel onderverdeel in blokke vir die finale oordrag op die paneel, soms met 'n kleiner sketsie om die finale komposisie aan te dui, en soms met die komposisie volgens streng geometriese beginsels uitgewerk.

In sommige komposisies word die geheel opgebou uit dele van verskillende omgewings, waar ander panele direk volgens die voorstudie voltooi is. Dit is interessant om op te merk dat 'n tweetal studies vir Rondebosch die voorgrond van die paneel Tafelberg suggereer asof die kunstenaar hierdie skildery uit meer as een uitsig op Tafelberg saamgestel het. 'n Soortgelyke geval is die paneel Bosveld, wat bepaald uit Bosveldsketse uit verskillende lokaliteite opgebou is.

Die Stasiepanele-opdrag moes vir Pierneef self as hoogtepunt

Tafelberg door J.H. Pierneef.

in sy werk gedien het. Nie alleen het sy opleiding en ontwikkeling in die projek geleentheid tot verstewiging gevind nie, maar die onderwerpmateriaal het die kunstenaar so aangegryp dat hy 'n aantal van die temas herhaal het in muurpanele vir Suid-Afrikahuis (Londen), 'n opdrag wat gevolg het op die eerste, asook in 'n aantal skilderye wat vandag meestal aan private versamelaars behoort.

Pierneef het in 1936 die Ere-medalje vir Skilderkuns van die Suid-Afrikaanse Akademie ontvang. Verskeie ander opdragte het nog gevolg, sodat die kunstenaar in staat was om hom op sy plasie naby Pretoria te vestig en hom voltyds aan sy skilderwerk te wy. Hier het hy ook 'n pragtige inheemse tuin geskep om sy huis Elangeni. Hy het 'n hartaanval gehad terwyl daar aan die huis gebou was, maar het daarna nog baie tyd in die veld deurgebring met sketse van plantegroei en landskappe. Hy het ook nog heelwat gereis en geskilder. Hy is in Oktober 1957 op die ouderdom van 71 jaar in Pretoria oorlede.

Jacob Hendrik Pierneef kan tereg as 'n pionier op die gebled van Suid-Afrikaanse kuns be-

[p. 116]

skou word, omdat hy een van die eerste kunstenaars was wat die landskap van sy omgewing op tipies Suid-Afrikaanse wyse weergegee het. Waar kunstenaars soos Wenning en Oerder die Europese invloede nooit heeltemaal ontgroei nie is Pierneef uniek in dié opsig dat hy die invloede wat Van Konijnenburg op hom gehad het, eerder prysgee of gedeeltelik verwerk, om 'n eie rigting in te slaan, waarin die Suid-Afrikaanse landskap hom te alle tye lei. Die hoogtepunt van hierdie ontwikkeling in sy landskapskildering kan waargeneem word in die Johannesburgse Stasiepanele.

Anna de Beer en Heslia Schön, Pretoria