Ons Erfdeel. Jaargang 17

[p. 33]

roemenië en het onderwijs van de nederlandse taal

elisabeth van der linden

Geboren in 1946 te Heerlen (N.). Studeerde Frans, met als bijvakken Italiaans en Roemeens aan de Rijksuniversiteit te Groningen. Is momenteel docent Nederlands aan de universiteit van Boekarest. Vertaalde uit het Roemeens Wachten van D. Tepeneag (Kentering, 1973), Karnavalstaferelen, toneelstuk van de Roemeense auteur J.L. Caragiale. In oktober 1974 verschijnt in Neophilologus het artikel: Ionesco, de l'auteur roumain à l'écrivain français.

Adres:
Valea Cerbului bloc 35 ap. 50 B dul Pacii,
Boekarest, Roemenië.

Roemenië is eigenlijk nog maar net Europa. Als opschrift voor zijn roman Craii de curtea Veche koos de Roemeense schrijver M. Caragiale de volgende zin: ‘Nous sommes aux portes de l'Orient’. En dat is iets wat men duidelijk merkt als men per auto naar Roemenië rijdt. Na Wenen houdt de vierbaansweg op, en daarmee een deel van de Westerse lukse. Als men zich door het IJzeren Gordijn heeft heengeworsteld, met veel vriendelijke glimlachjes naar de Hongaarse douaniers, om zo snel mogelijk verder te kunnen rijden, dan wordt de weg nog iets smaller, maar hij blijft behoorlijk, en de bewijzering is uitstekend. Snel daarna bereikt men Boedapest, een schitterende, levendige stad, die heel Westers aandoet. Pas na Boedapest wordt de weg slechter, terwijl kilometers lang de eentonigheid van de pusta voorbijglijdt, met als enige afwisseling af en toe een waterput die belachelijk klein lijkt in al de omringende droogte. Hoe dichter men bij de Roemeense grens komt, des te minder is er verkeer op de weg. De laatste kilometers voor de grens bestaat het verkeer alleen nog maar uit paard-en-wagens van de plaatselijke boeren, en grote mercedessen van uit Roemenië weggetrokken of -gevluchte Duitsers, die hun achtergebleven vrienden en familie gaan opzoeken. Deze mensen kennen natuurlijk het klappen van de zweep, en zijn dan ook een goed voorbeeld bij de Roemeense grens. Ze lachen vriendelijk tegen iedereen, drukken de douanebeambten sigaretten, lippenstift en parfum in de hand, en rijden daarna ongehinderd verder. Voor een onervaren Nederlander is dat natuurlijk niet zo eenvoudig. Het vergt een jarenlange routine, om met een achteloos gebaar attenties uit te delen aan de mensen van wie men

[p. 34]

iets gedaan moet krijgen. Aan de grens blijkt dus al een meer Oosters karakter. Wij zouden het omkoperij noemen, maar een Roemeen vindt het een vanzelfsprekend deel van zijn werk.

Al snel na de grens verandert het landschap. De dorpen worden talrijker, en zien er schilderachtig uit, doordat de mensen nog in klederdracht lopen, en de huizen klein en gedeeltelijk van hout zijn. Ook verschijnen in groten getale paarden-wagens, die nog steeds een belangrijk middel van transport in de landbouw zijn, en die een gevaar op de weg zijn, vooral als ze vlak na een bocht opduiken of als ze 's avonds onverlicht over de weg rijden. Daarnaast zijn er op de meest onverwachte plaatsen kuilen in de weg, die door geen enkel bordje worden aangekondigd, en zo voor onaangename verrassingen zorgen. Veel van dat alles wordt echter vergoed door het landschap. De bergen in Transsylvanië, en daarna de Karpaten, vormen een schitterend dekor voor de dorpjes. Vooral de Saksische kerkburchten zijn een genot voor het oog. Op enkele kilometers van zo'n Duitstalig dorpje rijdt men door een ander dat kompleet Roemeens of Hongaars is. Het taalprobleem dat daardoor ontstaat wordt in Roemenië op de volgende wijze opgelost: de Duitsers en Hongaren kunnen kiezen of ze naar een Roemeense school gaan, of naar een school in hun eigen taal. In die laatste scholen wordt heel veel tijd besteed aan het leren van het Roemeens. De Hongaren kunnen tot op universitair niveau onderwijs volgen in hun eigen taal, maar voor de half miljoen Duitstaligen is er na de middelbare school geen Duitse universiteit. Deze mengeling van volken en talen staat het Roemeense nationalisme niet in de weg. Ondanks de onderlinge strubbelingen, bestaat er een duidelijk gevoel van saamhorigheid.

Als men na de voornoemde obstakels overwonnen te hebben, in Boekarest aankomt, voelt men zich verloren in al de enorme nieuwe wijken vol tien verdiepingen hoge flatgebouwen. Boekarest heeft zijn bevolking bijna verdubbeld in de laatste twintig jaar.

De buitenlandse lektoren die naar Boekarest komen, krijgen door de universiteit een gemeubileerde flatwoning aangeboden. De meesten komen op een kontrakt van een jaar, sommigen, zoals ondergetekende, voor twee jaar. Al spoedig na aankomst blijkt dat er een ongelooflijke mengeling bestaat van efficiënt werken en enorme slordigheid. De volgende anekdote kan dat illustreren: Toen ik vorig jaar in Boekarest aankwam, ben ik meteen naar de universiteit gegaan om mij te melden bij de afdeling Buitenlandse Betrekkingen. Onmiddellijk werden de nodige papieren ingevuld, en verscheen er iemand om met mij naar het voor mij gereserveerde appartement te rijden. Ook werd er voor de middag van die zelfde dag een afspraak gemaakt met het hoofd van de fakulteit voor Germaanse talen. Toen ik 's middags zijn kamer binnenstapte, begroette hij me vriendelijk, maar kennelijk niet helemaal op zijn gemak. Na enkele minuten bleek de reden van zijn gedrag: hij vertelde dat hij helemaal niet geweten had dat er een docent Nederlands zou komen! Het vak Nederlands stond dan ook niet op het programma, de studenten wisten niet dat ze dat konden studeren, en vrije zalen waren er ook niet. Tenslotte werd besloten dat alle docenten Engels en Duits op kollege mijn aankomst zouden vermelden, terwijl de

[p. 35]

kolleges 's avonds van zes tot acht zouden plaatshebben, als er zalen vrij waren. Gelukkig kwamen er ook studenten, in het begin een dertigtal nieuwsgierigen, waarvan er aan het eind van het eerste trimester nog zo'n vijftien over waren, die trouw zijn gekomen tot het eind van het jaar. Sinds een jaar kan Nederlands in Roemenië gestudeerd worden als ‘derde taal’. Sinds de laatste onderwijshervorming (kleinere zijn er ieder jaar, dat is gewoon niet bij te houden) studeren de studenten twee hoofdtalen, waarbij ze kunnen kiezen uit verschillende kombinaties, zoals Engels-Duits, Engels-Roemeens, Duits-Roemeens, Engels-Frans, enz. Naast die twee hoofdtalen moeten ze nog een derde taal bestuderen, die ze helemaal vrij kunnen kiezen. Voor die derde taal moeten ze drie jaar lang twee uur in de week kollege volgen, en na drie jaar doen ze een eksamen. Dat eksamen hoeft alleen praktische taalvaardigheid te bevatten, vertaling, grammatika, konversatie. Geen letterkunde of historische grammatika. Dat maakt het werk van de docent makkelijker maar minder boeiend.

Hoewel het aantal kollege-uren niet overstelpend is - hoogstens zes in de week - kost het voorbereiden toch een heleboel tijd. Uiteraard bestaat er geen metode in het Roemeens om Nederlands te leren, en een andere metode omzetten is niet zo eenvoudig, ieder taal heeft immers zijn eigen specifieke problemen. Helaas kennen de studenten niet allemaal eenzelfde vreemde taal voldoende om daarin te onderwijzen, zodat de lessen in het Roemeens gegeven moeten worden. In het afgelopen eerste jaar heb ik vooral improviserend gewerkt, met eigengemaakte teksten en oefeningen, en eigengemaakte banden voor uitspraak en grammatikatraining. Hier kwam goed van pas het feit dat ik Romaanse talen heb gestudeerd en daardoor op de hoogte ben met de meest gangbare metoden van onderwijs in een talenlaboratorium. Ik had zo alle vrijheid mijn eigen programma uit te werken, en naast teksten gebruikte ik ook Nederlandse chansons, voornamelijk van Liesbeth List, en verschillende keren heb ik met de hulp van de ambassade verschillende films vertoond over Nederland. In het algemeen zijn de studenten entoesiast. Op kollege werken ze hard, maar thuis voorbereiden schiet er vaak bij in, doordat hun studieprogramma erg zwaar is. Ze hebben minstens dertig uur in de week kollege, en bereiden dan thuis in de eerste plaats de verplichte vakken voor.

Het aantal studenten is aangenaam: degenen die als tweedejaars doorgaan zijn acht in getal, en het zojuist gevormde eerste jaar bestaat uit een vijftiental studenten. Boekarest is de enige plaats waar Nederlands onderwezen wordt.

De steeds groeiende belangstelling voor de Nederlandse taal heeft verschillende oorzaken. In de eerste plaats is de fakulteit voor Germaanse talen zich aan het uitbreiden: men wil op den duur alle Germaanse talen kunnen onderwijzen. Naast Nederlands wordt er al Zweeds en Deens onderwezen, en er zijn plannen om binnenkort Noors en IJslands in te voeren. Behalve deze wetenschappelijke belangstelling bestaat er interesse bij het ministerie van Toerisme. Ieder jaar komen er duizenden Nederlanders naar Roemenië, de meesten met een georganiseerde vliegreis met een van tevoren vastgesteld programma. Tot nu toe worden die gezelschappen rondgeleid door gidsen die geen Nederlands, maar Engels of Duits

[p. 36]

spreken. Het is echter de bedoeling, gidsen op te leiden die ook Nederlands spreken. Deze gidsen worden uit de studenten gerekruteerd, voor wie het gids-zijn een heel wat lukratiever bezigheid is dan het talenonderwijs op een middelbare school. Bovendien zijn er dit jaar voor het eerst ook mensen door het ministerie voor handel met het buitenland naar de kolleges Nederlands gestuurd. Als ik nog even de Roemenen vermeld (vooral Roemeense meisjes) die een verloofde in Nederland hebben, en daarom Nederlands willen leren, heb ik wel alle kategoriën belangstellenden genoemd.

Het werken met zo'n gemengde groep studenten is prettig. Het aantal uren is niet overstelpend, hoogstens zes, en er is een volkomen vrijheid van programma. Het salaris haalt het niet bij een Nederlands salaris, en helaas is de regering in Den Haag niet zo vrijgevig voor haar uitgezonden mensen, als bijvoorbeeld de Franse, die het salaris van haar mensen aanvult tot Frans niveau. Het is ook tekenend dat alle lektoren in Boekarest behalve ondergetekende, van bepaalde faciliteiten gebruik kunnen maken, zoals van de diplomatieke koerier, of van de winkel voor het corps diplomatique. Dit lijken kleinigheden, maar vooral het laatste is erg belangrijk, omdat naast de enorme bureaucratie hier te lande, de voedselvoorziening een groot probleem is. In alle winkels staat men tijden in de rij, vlees is er bijna nooit te krijgen, voor melk moet men 's morgens vóór acht uur in de rij gaan staan. Wat betreft de bureaucratie: voor alles wat men wil doen zijn stapels papieren nodig. En die papieren worden met een waarlijk oriëntaal laag tempo gegeven. De mensen interesseren zich niet voor hun werk (salaris krijgen ze toch wel), en als gevolg daarvan is men overgeleverd aan de willekeur van de ambtenaar achter het loket, en wordt men afgeblaft in winkels en restaurants.

Het is moeilijk, een volledig beeld te geven van de omstandigheden waarin men hier leeft en werkt. Uit het bovenstaande zal toch wel blijken, dat het een interessante maar niet altijd even aangename ervaring is, hier een tijd door te brengen.

Boekarest, 23 november 1973.