Ons Erfdeel. Jaargang 16

[p. 38]

universitair onderwijs in belgisch en nederlands limburg

p.g. ruysschaert

Geboren in 1905 te Tiegem in West-Vlaanderen. Studeerde aan het Hoger Instituut voor Opvoedkunde te Gent. Was eerst werkzaam in het onderwijs en werd daarna zakenman. Is medewerker aan verscheidene tijdschriften en handelt over vraagstukken in verband met Benelux en kulturele integratie Noord-Zuid.

Adres:
Magere Schorre 84, 8300 Knokke-Heist

Gedurende de laatste jaren kwam de toestand op universitair gebied in de beide Limburgen herhaaldelijk in het nieuws. Beide provincies staan immers vrijwel voor dezelfde toestanden.

Daar is allereerst het feit dat slechts een klein gedeelte van de Limburgse jeugd hogere studies doet. Uit de statistische gegevens over de deelneming van de Vlaamse jeugd aan het universitair onderwijs 1966-'67 blijkt dat terwijl Groot-Brussel een deelname van 141 per duizend haalt, Maaseik tot 30,5; Tongeren 39,3 en Hasselt tot 43,3 komt. Daarin zit niet alleen een groot stuk sociale onrechtvaardigheid maar het betekent tevens een verlies aan intellekt zowel voor het land als voor de provincie. De toestand is analoog in Nederlands Limburg. Dat beide provincies aan de periferie liggen van de Staat waartoe zij behoren zal hierin wel een rol gespeeld hebben.

Tegenover deze geringe deelname aan hoger onderwijs staat de demografische groei met de dwingende noodzaak jaarlijks duizenden nieuwe arbeidsplaatsen te scheppen voor de jongeren. Het langzame verdwijnen van de steenkoolmijnen door de totale ommekeer in de energiesektor verscherpt dit probleem nog aanzienlijk. Alleen een drastische ekonomische omschakeling kan hier een oplossing brengen. En hiervoor moet men een beroep kunnen doen op geschoolde en deskundige krachten.

De vestiging van een universiteit in Limburg zou dus niet alleen door het scheppen van universitaire perspektieven het snel groeiend studentenaantal stimuleren tot deelname aan hoger onderwijs, het zou tevens een sociale onrechtvaardigheid doen verdwijnen en binnen afzien-

[p. 39]

bare tijd de nodige afgestudeerden ter beschikking stellen voor de ekonomische omschakeling. Bovendien zou zij een bevestiging en versterking inhouden van de Nederlandse kultuur in deze drielandenhoek met in de onmiddellijke nabijheid de Duitstalige universiteit te Aken en de Franstalige universiteit te Luik. ledere universiteit bezit uiteraard een internationaal karakter maar zij behoort ook tot een bepaald kultuurgebied. In het groeiende Europa zal de Nederlandse kultuur een minderheidspositie innemen en daardoor onvermijdelijk risiko's lopen. De Nederlandse universiteiten vormen een belangrijke faktor om deze risico's tot een minimum te beperken.

Daarom werden velen overtuigd van de dringende noodzaak om een universiteit in Limburg zo vlug mogelijk te vestigen. En onmiddellijk werd de vraag gesteld: één universiteit voor de beide Limburgen of één in ieder van deze twee provincies?

Tegenover deze mogelijkheden stonden voorstanders en realisten.

De voorstanders van de eerste mogelijkheid argumenteerden terecht dat zich hier een goede gelegenheid voordeed om een stukje Benelux en Europa te verwezenlijken. De tijd van de mooie woorden en de goedkope loflitanieën op deze toekomstige politieke verwezenlijkingen moest nu maar eens voorbij zijn. De tijd dat men de oplossing van dezelfde behoeften aan hoger wetenschappelijk onderwijs zou zien in het enge kader van het staatsnationalisme behoorde tot het verleden. In het perspektief van het groeiend Europa zouden de politieke grenzen langzaam aan vervagen en de kulturele grenzen meer op de voorgrond treden. Daarbij werd de zeer prozaïsche bedenking gemaakt dat de vestiging van twee universiteiten, een in Hasselt en een in Maastricht, gelegen op een kwartier autorijden van mekaar, een onnodige geldverspilling zou betekenen.

De realisten daarentegen stemden wel principieel in met de formule van één universiteit voor de beide Limburgen, maar ze leek hen in de huidige omstandigheden niet haalbaar en tans misschien ook niet gewenst. Niet haalbaar, omdat zowel in het Belgisch als in het Nederlands parlement geen beslissing daarover op korte termijn verwacht kon worden om de juridische en financiële problemen op te lossen die de vestiging van één universiteit voor de beide Limburgen met zich zou meebrengen. Daarover waren de beide parlementen te weinig op de hoogte van de toestand in het Limburgs grensgebied en hadden ze te weinig interesse voor het probleem. Deze interesse opwekken zou nog heel wat tijd in beslag nemen en er kon niet langer gewacht worden om dit dringend vraagstuk op te lossen.

En ook tans niet gewenst, omdat de Limburgse bevolking studentenreserven bezit die de kapaciteit van één universiteit ver te boven gaan en binnen een twintigtal jaren twee of drie universiteiten zal vergen om deze reserven op te vangen. Dat er tans reeds een gezamenlijk aanbod voor de beide Limburgen van 500 eerstejaarsstudenten voor medische studies bestaat, waarvoor twee medische fakulteiten vereist zijn, wijst duidelijk in die richting. Eén centraal gelegen universiteit voor de beide Limburgen zou daarom later moeilijkheden kunnen opleveren bij de splitsing in twee gebieden met elk hun universiteit.

Daarbij is er in België en Nederland een

[p. 40]

psychologisch verschil in aanpak om iets tot stand te brengen. In Nederland maakt men eerst uitvoerige rapporten die kritisch besproken worden, men noteert opmerkingen, men rektifieert en vult aan, men wacht geduldig en omzichtig op goedkeuringen en toestemmingen. In België laat men zich minder beïnvloeden door de bureaukratie. Men pakt de zaken direkt aan, men improviseert, maakt gebruik van gunstige gelegenheden, men doet het en redigeert dan een degelijk rapport. Dit werd kernachtig uitgedrukt door de Nederlandse gedeputeerde Mr. Schlingemann die er zich over beklaagde dat er in Zeeuws-Vlaanderen zo weinig fabrieken gevestigd worden, terwijl de Belgen in het Waasland en het Antwerpse de industrieën aantrekkeljike faciliteiten bieden. Hij stelde: ‘Het klimaat voor industrievestigingen in België is veel gunstiger dan in Nederland. Hier moet je drie jaar wachten op papieren alvorens te kunnen gaan draaien. In België begin je gewoon en na drie jaar krijg je je papieren’ (Vrijheid en Demokratie, 27/4/73).

Zo eenvoudig zal het wel niet zijn maar het geeft misschien wel goed de geest in de beide landen aan. Met de vestiging van een universiteit in Limburg zou het enigszins op dezelfde manier gaan. Niet één universiteit echter voor de beide Limburgen, maar één bij Hasselt en één bij Maastricht.

De aktie in Nederlands Limburg.

Op 4 november 1957 namen de Gedeputeerde Staten van Nederlands-Limburg de beslissing een kommissie in te stellen ‘ter bestudering van het vraagstuk van de verruiming van de mogelijkheden tot het volgen van hoger of daarmede op één lijn te stellen onderwijs voor Limburgse studenten’. In september 1958 publiceerde deze kommissie haar eerste rapport, in 1960 het tweede en in 1962 het derde. Zij kwam tot de konklusie dat een instelling voor hoger onderwijs in Limburg gevestigd diende te worden. Gezien de konfessionele struktuur van de provincie opteerde zij voor een katolieke instelling, die een dochterinstelling zou kunnen zijn ofwel van de R.K. Universiteit te Nijmegen ofwel van de Ekonomische Hogeschool te Tilburg. Er zouden opleidingen dienen te komen in de rechten, de klassieke talen, het Nederlands, de geschiedenis, later ook in de psychologie, de scheikunde en de wiskunde maar alleen tot het kandidaatsexamen. Maastricht werd als de meest geschikte vestigingsplaats voorgesteld. De Kommissie Piekaer, door de Nederlandse minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen ingesteld met de opdracht oplossingen uit te werken voor de problemen gesteld door het sterk groeiend aantal studenten in Nederland, wees echter de Limburgse eis voor een universitaire instelling van de hand.

Toen nu in 1964, uit het rapport van de Kommissie voor statistisch onderzoek Artsenbehoefte en artsenvoorziening 1963-1983 bleek dat de bestaande medische fakulteiten het grote aantal studenten dat zich hier aanbood niet meer zouden aankunnen, nam Limburg deze gelegenheid gretig te baat om de achtste medische fakulteit voor zich op te eisen. Door degelijke rapporten van de Stichting Wetenschappelijk Onderwijs Limburg, diverse publikaties in de regionale pers en de aktie van diverse plaatselijke komité's werd sterke druk uitgeoefend om deze eis kracht bij te zetten. In november 1969

[p. 41]

was de kogel door de kerk: principieel werd beslist de achtste medische fakulteit in Maastricht op te richten. De Minister van Onderwijs en Wetenschappen stelde bij besluit van 27 februari 1970 een ‘Commissie Voorbereiding Medische Fakulteit te Maastricht’ in onder voorzitterschap van Dr. J.G.H. Tans, met als opdracht de hoofdlijnen uit te werken van een plan voor de vestiging en het opmaken van een tijdschema voor de realisatie van een Medische Fakulteit als onderdeel van een te Maastricht op te richten Rijksuniversiteit. In oktober 1970 legde deze kommissie haar interimrapport neer. Als begindatum werd september 1974 voorgesteld. Daarin kwam zij nu ook op voor een studierichting maatschappij-wetenschappen en natuurwetenschappen, evenals voor een eksperimentele lerarenopleiding.

De Kommissie Tans voert nu onderhandelingen met de Nederlandse Jezuïetenorde over de overname van de biblioteken van deze orde in Maastricht, Nijmegen en Warmond door het Rijk, voor de op te richten universiteit in Limburg. Het advies van de Rijksadvieskommissie voor het biblioteekwezen om deze drie biblioteken in Maastricht te integreren werd door het Rijk overgenomen. Het gaat hier over een boekenbestand van ongeveer vierhonderdduizend banden. Omdat hier echter veel dubbele eksemplaren in voorkomen zal eerst overgegaan dienen te worden tot een selektie. Deze selektie zou het Rijk dan in huurkoop overnemen. De biblioteek te Maastricht bevat zeer kostbare werken waarvan sommige een grote waarde zouden hebben. In de kollektie Warmond bevinden zich een groot aantal belangrijke historische werken. De inventarisatie van deze drie biblioteken zal heel wat tijd in beslag nemen. Men schat hiervoor tien jaar nodig te hebben. Nog andere belangrijke kloosterbiblioteken in Limburg zouden overgenomen worden, zoals de biblioteek van de Duitse Jezuïetenorde in Valkenburg, het boekenfonds van de Redemptoristen te Wittem en de biblioteek van de Broeders van de Beyaert te Maastricht. Omdat er uiteraard veel teologische boekwerken zouden voorkomen in de biblioteek van de nieuwe universiteit vindt de heer Tans het logisch dat er ook een teologische fakulteit gevestigd zou worden. De Hogere School voor Teologie en Pastoraat te Heerlen zou hierin geintegreerd kunnen worden. Het gebouw van het Canisianum in Maastricht is reeds aangekocht voor de nieuwe universiteit.

De aktie in Belgisch Limburg.

In Belgisch-Limburg was men ook niet bij de pakken blijven neer zitten. Sinds lang was men er zich van bewust dat Limburg inzake universitair onderwijs heel wat achterstand had in te halen. Het was immers de meest kinderrijke provincie met de kleinste deelname van haar jeugd aan hogere studiën. Reeds in 1954 wees goeverneur Roppe op dit specifiek Limburgs probleem. Door de zorgen van de Stichting Lodewijk De Raet en het Davidsfonds mocht dit probleem weldra rekenen op een zeer ruime belangstelling, terwijl de provincieraad en de Bestendige Deputatie van Limburg uitdrukkelijk en herhaalde malen pleitten voor het inrichten van kandidaatsopleidingen in hun provincie. Er diende iets gedaan te worden en men was niet van zin te wachten totdat de logge officiële administratie van Brussel in beweging kwam. Aangezien men eerst

[p. 42]

dacht aan een provinciale instelling keurde de Limburgse provincieraad een krediet goed tot oprichting van een Postuniversitair Centrum, dat reeds in januari 1965 officieel gesticht werd. In oktober 1965 kon het zijn aktiviteit beginnen met opleidingen in Toegepaste Linguïstiek en Fysica van de vaste stof. Het kende in de loop der volgende jaren een groot sukses. Tans werkt het een dertigtal programma's uit en telt circa duizend studenten uit België en Nederland. Snuggere geesten hadden inmiddels ontdekt dat er een mogelijkheid bestond om, zonder speciale tussenkomst van de wetgever, een ekonomische opleiding op universitair niveau op te richten. Men kon zich hiervoor beroepen op wettelijke regelingen uit 1933. Die mogelijkheid werd door de op 12 augustus 1968 opgerichte vereniging voor Wetenschappelijk Onderwijs in Limburg gebruikt. Met toelagen van de provincie zou zij de Ekonomische Hogeschool Limburg oprichten en later het Postuniversitair Centrum overnemen. De Ekonomische Hogeschool begon haar werkzaamheden op 30 september 1968. Er waren 115 eerstejaarsstudenten. In zijn akademische openingsrede stelde direkteur Professor Wieërs het volgende: ‘Deze hogeschool is wel eens betiteld als de universiteit zonder grenzen. Wij staan inderdaad speciaal open voor Nederlands-Limburg, een provincie met dezelfde volksaard, dezelfde ekonomische, kulturele en onderwijskundige problemen. Apart zijn deze provincies steeds randgewest, samen liggen zij op het centrale punt in het grote ekonomische krachtcentrum van West-Europa, de vierhoek Amsterdam, Londen, Parijs en Keulen. Het is gewoon een eis van rationaliteit dat beide Limburgen samengaan. Wanneer men de kaart bekijkt waarop het universitaire onderwijs van Europa is uitgestippeld, dan blijkt duidelijk dat hier een hiaat ligt, een witte vlek, een onverkend gebied. Deze witte vlek is essentieel te wijten aan de grens die ons scheidt. Voor de wetenschap mogen echter geen grenzen bestaan. In het Nederlands kultuurgebied kunnen wij ons trouwens niet de lukse veroorloven kulturele grenzen in stand te houden. Samen met Nederlands-Limburg willen wij werken aan de opvulling van het vacuum van wetenschappelijk onderwijs in dit gebied.’

Ieder jaar werd de Ekonomische Hogeschool verder uitgebouwd. De akademische staf bestaat tans uit meer dan vijftig professoren, lektoren en wetenschappelijke medewerkers, die instaan voor de opleiding van ruim 300 studenten. In 1971 waren 70 percent van deze studenten afkomstig uit de zogenaamde lagere standen. Einde 1968 werd een begin gemaakt met het aanleggen van een wetenschappelijke biblioteek. In het kuratorium zetelen Nederlanders. Nederlandse professoren geven les en ook Nederlandse studenten zijn er ingeschreven. Bij dit alles werd het grote doel niet uit het oog verloren, namelijk het tot stand komen van een universitaire instelling in Limburg. In oktober 1967 maakte gouverneur L. Roppe in zijn rede bij de opening van de provincieraad het ontwerp bekend dat de vier politieke partijen vertegenwoordigd in de Limburgse provincieraad, uitgewerkt hadden. Daarin werd gekozen voor een onafhankelijke universitaire stichting waarin de diverse ideologische en politieke opvattingen geëerbiedigd zouden worden, en werd tevens een opsomming gegeven van de gewenste universitaire op-

[p. 43]

leidingen. In mei 1970 besliste de Belgische regering principieel dat er universitaire opleidingen in Belgisch-Limburg ingericht zouden worden in de wiskunde, natuurkunde, scheikunde, biologie en geneeskunde, voorlopig tot het kandidaatsniveau, in het vooruitzicht deze later tot het licentiaats- of doktoraal niveau door te trekken. Door de wet van 28 mei 1971 werd aan het Limburgs Universitair Centrum (L.U.C.) rechtspersoonlijkheid verleend en het statuut ervan bepaald. Oorspronkelijk was het de bedoeling reeds in 1972 te starten met de leergangen. Dit was echter onmogelijk door een gebrek aan lokalen. Op 1 augustus 1972 werd begonnen aan de bouw van de nieuwe universiteit op de Campus van Diepenbeek, gelegen tussen Hasselt en Genk aan de geplande industrieweg, op 3,5 km van de markt van Hasselt. Daar werd een terrein van 26 ha. aangekocht, maar aan de gemeente Diepenbeek werd een onteigeningsplan van 365 ha. gevraagd voor de hele Miezerik (zo heet deze wijk) om grondspekulatie te voorkomen. Hierop zal geen woonkampus, maar een werkkampus verrijzen, bestaande uit werkkamers, werkruimten, hoor- en werkkolleges, laboratoria, diskussieruimten, biblioteken, een restaurant, kantoren voor administratie- en sociale diensten, waar studenten en professoren in een prettige atmosfeer kunnen samenwerken. Dank zij een subsidie van 80 miljoen van de provincie zal in deze Limburgse Universitaire Campus het Centrum voor Wetenschappelijk Onderwijs en Onderzoek gevestigd worden. Het zal gebouwen verhuren aan de Vereniging voor Wetenschappelijk Onderwijs Limburg en eventueel aan het L.U.C. Op deze wijze zullen zowel de Ekonomische Hogeschool en het Postuniversitair Centrum organisatorisch met het L.U.C. verbonden worden.

Het L.U.C. te Hasselt omvat tans een Fakulteit Wetenschappen en een Fakulteit Geneeskunde op het niveau van de kandidaturen. In oktober 1973 zal begonnen worden met het eerste kandidaatsjaar van de volgende studierichtingen: Wiskunde (studieduur twee jaar), Natuurkunde (studieduur twee jaar), Scheikunde (studieduur twee jaar), Biologie (studieduur twee jaar), Geneeskunde (studieduur drie jaar) en Tandheelkunde (studieduur twee jaar). Tot eerste rektor van het L.U.C. werd de Leuvense fysikus Prof. L. Verhaegen benoemd.

Samenwerking.

Het is echter in het belang van zowel Belgisch- als Nederlands-Limburg dat er een duurzame samenwerking tot stand zou komen tussen de universitaire centra van Hasselt en Maastricht.

Niet alleen zou men algemene maatregelen dienen te nemen om zoveel mogelijk de nog bestaande verschillen tussen de Belgische en Nederlandse universiteiten weg te werken, o.m. door het realiseren van de totale eenvormigheid van titels en funkties, de uitwisseling van professoren en studenten, de uitbreiding van de redaktieraden van Nederlandstalige tijdschriften met medewerkers van over de grens, de egalisering van de programma's van vakken als geschiedenis, filologie, letterkunde e.a.; maar ook zouden er volgens Professor Wieërs, direkteur van de Ekonomische Hogeschool van Hasselt, de volgende bijzondere schikkingen getroffen kunnen worden voor een op het

[p. 44]

welzijn van heel de Limburgse regio afgestemd universitair beleid.

‘1. Wat elk van beide provincies op dit ogenblik inzake universitair onderwijs binnen het nationale beleid aan mogelijkheden ter beschikking krijgt, wordt zo snel mogelijk in konkrete realisatie omgezet, in de buurt van Maastricht enerzijds en in de buurt van Hasselt anderszijds.

2. Voor de disciplines die in de nabije toekomst kunnen gerealiseerd worden, wordt een overleg tot stand gebracht in geïnstitutionaliseerde vorm; overleg dat gericht is op het tot stand brengen van een zekere gelijklopendheid in de programma's voor die studierichtingen die bestaan aan beide zijden van de grens, wat een wederzijdse uitwisseling van professoren en studenten zal vergemakkelijken. Hetzelfde geldt voor de postgraduate richting. Het wetenschappelijk onderzoek wordt gestimuleerd in de richting van gemeenschappelijke projekten, waaraan de wetenschappelijke staven van beide universiteiten deelnemen.

3. Voor disciplines die voorlopig aan één zijde van de grens ingericht worden moet het overleg ertoe leiden dat het programma zodanig wordt opgevat en de wetenschappelijke staf zodanig samengesteld, dat studenten van beide Limburgen zonder bezwaar deze studies kunnen volgen hetzij te Hasselt hetzij te Maastricht.

4. De universiteiten van Maastricht en Hasselt gelden als universitaire groeipolen voor wetenschappelijk onderwijs en onderzoek. Telkens aan een studierichting, die slechts aan één van beide universiteiten bestaat, het optimale studentenaantal aanwezig is, dan wordt deze discipline ook aan de andere universiteit ingericht. Zodra in funktie van het studentenaanbod eenzelfde discipline aan beide zijden van de grens beoefend wordt moet het overleg erover waken dat het curriculum de uitwisseling van studenten vergemakkelijkt, dat er een taakverdeling aangehouden wordt voor de specialisatierichtingen en dat het wetenschappelijk onderzoek zoveel mogelijk op basis van samenwerking gebeurt.

5. Na verloop van tijd zal het studentenaanbod zodanig zijn gegroeid dat beide universitaire groeipolen zich ontwikkeld hebben tot twee volledige universiteiten. Voor het niveau van de gewone akademische studie tot het diploma van licentiaat of doctorandus, zullen beide universiteiten dan min of meer identieke tweelingen vormen’ (Neerlandia, april-mei 1971, blz. 56-57).

Dat die samenwerking geen verre wensdroom is, blijkt uit de volgende mededeling die de heer Croux en Professor Verhaeghen, respektievelijk voorzitter van de raad van beheer en rektor van het L.U.C. gaven te Hasselt op donderdag 24 april 1973:

‘Op korte termijn kunnen konkrete projekten van samenwerking worden opgezet tussen het universitair onderwijs in Belgisch en Nederlands Limburg. De eerste projekten voorzien samenwerking op het medische vlak, in para-universitair en post-universitair verband.’

Met het oog op de verdere uitbouw van de onderwijskundige basis werd de heer J. Daniels, afkomstig van Diepenbeek (Belgisch-Limburg) en tans waarnemend hoofd van de medische fakulteit van de Erasmusuniversiteit te Rotterdam, be-

[p. 45]

noemd tot hoofd van het onderwijskundig studiebureau van het L.U.C.

En dat de provinciale besturen van de beide Limburgen de samenwerking praktisch aanpakken blijkt uit de volgende aankondiging die wij vonden in Intermediair van 1/9/72:

‘De Gedepudeerde Staten van Nederlands-Limburg en de Bestendige Deputatie van Belgisch-Limburg roepen sollicitanten op voor de funktie van kontaktambtenaar voor Nederlands- en Belgisch-Limburg. Deze funktionaris - die rechtstreeks zal ressorteren onder de Griffiers van genoemde provincies - zal in het kader van de groeiende samenwerking tussen de beide provincies, worden belast met het koördineren en stimuleren van aktiviteiten, welke op grond van hun inter-Limburgs karakter een gezamelijke benadering vereisen. Hij zal daartoe mede kontakten op tal van niveaus van de maatschappelijke samenleving moeten onderhouden en elk van beide provinciale besturen terzake tijdig moeten informeren.

Voor deze funktie komen uitsluitend in aanmerking personen met een brede algemene ontwikkeling en een grote belangstelling voor de bestuurlijke en maatschappelijke problemen der beide Limburgen.

Vereist worden voorts uitstekende kontaktuele eigenschappen en een goed redaktioneel vermogen.

Een psychologisch onderzoek kan deel uitmaken van de selektieprocedure. De honorering zal afhankelijk zijn van ervaring en bekwaamheid. In beginsel wordt gedacht aan een salaris tussen f 25.000,- ofwel BF 325.000 en f 32.000,- of BF 420.000 per jaar.

Sollicitaties, met zo uitvoerig mogelijke gegevens en vergezeld van een recente pasfoto, binnen 14 dagen na het verschijnen van dit blad in te zenden aan de Griffier der Staten van Nederlands-Limburg, Bouillonstraat 3, Maastricht, danwel aan de Provinciegriffier van Belgisch-Limburg, Dr. Willemsstraat 23, Hasselt.’

Limburg praat niet zo zeer over Benelux. Het bouwt een stuk Benelux daadwerkelijk op.