Ons Erfdeel. Jaargang 15

vlaamse beweging

August Vermeylententoonstelling. Vrije Universiteit Brussel.

August Vermeylen werd 100 jaar geleden te Brussel in de Onze-Lieve-Vrouwstraat, als zoon van een slotenmaker en een naaister geboren. Deze 100e verjaardag heeft aanleiding gegeven tot talrijke herdenkingsplechtigheden waarvan deze in de V.U.B. een van de laatste hoewel nog niet de laatste is. Er werd een speciale postzegel uitgegeven, er werd heel wat over Vermeylen gezegd en geschreven, er werd een film gemaakt, en er was ten slotte deze tentoonstelling, die in april II. werd ingericht en getoond te Antwerpen, in het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, vervolgens aan de Rijksuniversiteit te Gent en die nu aanwezig is in de lokalen van de Vrije Universiteit. De V.U.B. was deze herdenking aan August Vermeylen verschuldigd, want als wij de ephemeriden van Vermeylens leven overlopen, stellen wij vast dat hij student werd aan de Vrije Universiteit in 1890, samen met zijn oude schoolvriend Lodewijk de Raet, dat hij er studeerde van 1890 tot 1894 en dat hij er lid was van het toen reeds eerbiedwaardige studendengenootschap ‘Geen Taal geen Vrijheid’. Verder promoveerde hij er in 1894 tot doctor in de geschiedenis met een in het Frans gesteld proefschrift over het Twaalfjarig bestand; legde hij er in 1899 een speciaal doktoraat in de Letteren en Wijsbegeerte af met een proefschrift Leven en Werken van Jonker van der Noot, en was hij van 1901 tot 1923 aan de Vrije Universiteit verbonden als docent en hoogleraar en doceerde hij er in die hoedanigheid de kunstgeschiedenis en de geschiedenis van de Nederlandse letterkunde. Dat betekent dat August Vermeylen gedurende meer dan een kwarteeuw studeerde of doceerde aan de Brusselse universiteit, dat hij haar invloed onderging en haar op zijn beurt aanzienlijk beinvloedde. Aldus ijverde hij van 1904 af voor de oprichting van een sektie Germaanse filologie, die in 1910 tot stand zou komen.

Zijn heengaan in 1923, het jaar waarin hij hoogleraar werd aan de Rijksuniversiteit te Gent, werd door de akademische overheid en door zijn talloze Brusselse vrienden ten zeerste betreurd. Ik weet niet in hoeverre dat heengaan iets te maken had met de vrij ernstige rel die op de Universiteit zelf, einde januari van 1923, tegen hem op touw werd gezet en waarover dagenlang in de Nederlandstalige en Franstalige pers werd geschreven en geredetwist. Ter verduidelijking citeer ik enkele titels uit de kranten van 1 tot 10 februari:

Het Laatste Nieuws (3 februari 1923): ‘De opgehitste studenten. Een onwaardig kabaal’.

De Standaard (1 februari 1923): ‘De cultuurdragers van Brussel tegen prof. Vermeylen’.

Het Nieuws van de dag (1 februari 1923): ‘Senator professor Vermeylen beledigd door Brusselse studenten’.

La Dernière Heure (1 februari 1923): ‘Du danger d'être flamingant. Le sénateur Vermeylen conspué’.

Le Matin uit Antwerpen (1 februari 1923): ‘Un professeur flamingant exécuté’.

Le Soir (1 februari 1923): ‘Le professeur Vermeylen exécuté par les étudiants de l'Université de Bruxelles’.

La Dernière Heure van 10 fe-

[p. 141]

bruari 1923 ironiseert als volgt: ‘Le professeur conspué. Les étudiants commettent un double sacrilège. Le martyr est en effet marxiste et flamingant’.

Ik sta even stil bij wat tenslotte een détail was - hoewel niet onbelangrijk - in het leven van August Vermeylen, alleen maar om aan te tonen hoe 50 jaar terug een Vlaams hoogleraar die geen zin had om zijn eigen aard te verloochenen, allesbehalve een

August vermeylen.

fanatikus, het mikpunt werd van weinig hoffelijke, weinig kritische en vooral misleide studenten.

Nu wordt diezelfde hoogleraar door een autonome Vlaamse universiteit op plechtige wijze herdacht in dezelfde hoofdstad Brussel. Er is wel een en ander veranderd ten goede.

Ten behoeve van wie Vermeylen minder goed zou kennen, wil ik tans even pogen zeer bondig de betekenis van deze sterke persoonlijkheid te belichten.

Als we trachten een syntese te maken van de Vermeylenfiguur, ontwaren we vier krachtlijnen, vier belangstellingssferen: de literaire, de flamingantische, de professorale, de politieke.

De minst belangrijke is ongetwijfeld de vierde, de politieke. De andere drie krachtlijnen lijken me alle even belangrijk, namelijk die van de letterkundige en kritikus, die van de professorkunsthistorikus en die van de flamingant.

De invloed die van deze drievoudige Vermeylen is uitgegaan op het Vlaamse kulturele leven, kan moeilijk overschat worden. Ik kan daarvan getuigen uit persoonlijke ervaring, en wel als oud-leerling van de man die wij te Gent in de omgang noemden ‘de Guust’, met een lange uu, op zijn Gents.

Onze hoogleraar was nochtans geen man met wie men als student op familiaire wijze kon omgaan, maar in die benaming ‘de Guust’ lag onze verering, onze diepe genegenheid voor een leraar waarvan wij aanvoelden wat hij voor ons en voor de hele Vlaamse gemeenschap betekende. Nooit vergeet ik de heel biezondere sfeer van dat auditorium kunstgeschiedenis in de Lange Meer, de haast religieuze stilte die intrad wanneer Vermeylen binnenstapte en ons aankeek met die zeer speciale blik, vanwege dat halfgesloten linkeroog. Nooit was er rumoer. Hij straalde letterlijk het gezag uit.

Elke les was voor velen van ons een feest waarnaar wij verlangden, iedere les in kunstgeschiedenis en ook iedere les in Europese letteren, het kollege dat ging van Dante tot Dostojewski, over Shakespeare en Goethe.

Wij maakten toen ook kennis met die geschriften van Vermeylen die richtinggevend geweest zijn voor zijn generatie maar ook voor de daarop volgende. Hier vermeld ik in de eerste plaats zijn Kritiek van de Vlaamse Beweging. Wij bestudeerden de Verzamelde Opstellen misschien nog grondiger dan onze kursussen. Wij dweepten letterlijk met de Kritiek uit het jaar 1895, die de vensters wijd opengooide en voor de Vlaamse Beweging more brains - meer hersens - vroeg, meer sociale bekommernis, wat minder romantiek en gevoel. En wij dweepten ook met het opstel Vlaamsche en Europeesche Beweging uit het jaar 1896, waarin Vermeylen de zo bekende leuze lanceerde: ‘Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden’.

Sommige van deze door Vermeylen lang vóór Wereldoorlog I geformuleerde opvattingen werken nog altijd door, o.a. in het Vermeylenfonds dat werd opgericht in 1945 om - ik citeer de statuten- ‘bij elke passende gelegenheid figuur en werk van August Vermeylen te belichten en tevens dit werk voort te zetten door de bevordering van de beoefening der kunstgeschiedenis, de verruiming van de Vlaamse gedachte, de huldiging van de gedachte van vrijheid en sociale rechtvaardigheid’.

We zouden er aan kunnen toevoegen: de groei van ons volk naar de Nederlandse en Europese integratie. Het komt mij voor dat ook onze jonge V.U.B. op haar werkterrein, haar deel verricht van wat August Vermeylen in de titel van zijn laatste opstel De Taak noemde.

Ik denk dat wij trouw blijven aan de geest, aan de idee, aan het humanisme van deze grote Vlaming en Europeër.

Prof. Dr. A. Gerlo