Ons Erfdeel. Jaargang 15

‘Der feurige Engel’ van S. Prokofieff in het Festival van Vlaanderen.

Voor de opvoering van Der feurige Engel van S. Prokofieff, in het kader van het Festival van Vlaanderen waren de verwachtingen hoog gespannen. Weken voor de prezentatie was de Gentse operazaal vrijwel uitverkocht. Dat was niet te verwonderen, omdat de grandioze realizatie van dit werk door de opera van Frankfurt in 1969 destijds door de hele muziekpers unaniem als de grootste teatergebeurtenis van het jaar werd gekwalificeerd. De reputatie van die vertolking waaide vlug over de grenzen en vele vooraanstaande operacentra nodigden het gezelschap uit. De Frankfurter Oper trad op in Parijs, Londen, Edingburgh, Athene, Genève

Der feurige Engel van Serge Prokofieff, door de Städtische Bühnen van Frankfurt am Main.

en Firenze, en op zondag 10 september te Gent, op uitnodiging van het Festival van Vlaanderen.

Tot op heden heeft S. Prokofieff (1891-1953) zijn populaire bekendheid te danken aan zijn symfonische bladzijden, koncerto's, balletpartituren en filmmuziek, en minder aan zijn opera-oeuvre. Dat is verwonderlijk, wanneer men konstateert dat de Russische toondichter niet minder dan acht opera's schreef. Daaronder treft men wel enkele titels aan waarvan de naam altans vrij vertrouwelijk klinkt: De liefde tot de drie oranjeappelen, Oorlog en vrede, en De speler, dat in 1929 in de Muntschouwburg te Brussel werd gekreëerd. De meeste van die acht opera's kwamen op het westerse operapodium nog niet voor het voetlicht.

Der feurige Engel staat in Prokofieffs oeuvre gekatalogiseerd als opus 37. Het werk werd gekomponeerd enkele jaren na de humoristische operafantazie De liefde tot de drie oranjeappelen. Amper één jaar na zijn aankomst in de Verenigde Staten, nl. in 1919, zette de komponist zich aan het werk. Acht jaar later, in de zomer van 1927, beeindigde hij de partituur te Ettal in de Beierse Alpen. Het werk kende aanvankelijk weinig sukses. Prokofieff zelf herwerkte de oorspronkelijke partituur nog tweemaal. Geen enkel van die drie versies heeft de komponist opgevoerd gezien. Daar zijn schepping bij niemand - Bruno Walter uitgezonderd - in de smaak viel, vatte Prokofieff het plan op uit het werk een symfonische suite te distilleren. Deze opzet werd in 1928 uitgewerkt.

Zijn Derde symfonie (opus 44) werd gekonstrueerd met ideeën uit de opera. Na enkele koncertuitvoeringen beleefde de opera zijn eigenlijke wereldkreatie in het ‘Teatro La Fenice’ te Vene-

[p. 124]

tië op 4 september 1955, twee jaar na de dood van de komponist.

De inhoud van zijn opera ontleende S. Prokofieff aan de roman Ogninnyi Angel van de Russische dichter Waleri Brjussow. De komponist stelde zelf het libretto samen en schreef de volgende inleiding op het werk: ‘De Engel van vuur of het echte verhaal van de duivel, die herhaaldelijk in de gedaante van een heldere geest aan een meisje verschijnt en het tot tal van zondige handelingen verleidt. Het is eveneens het verhaal van de goddeloze omgang met de wereld van de magie, astrologie en negromantie; van de rechtspraak over het meisje door de aartsbisschop van Trier, over de ontmoeting en het kontakt met de ridder en de dokter Agrippa von Nettesheim. De verhaler in het werk is de ridder Ruprecht, die zich onthoudt van elke mystieke bevlieging. Hij is een humanist en skeptikus, die verschillende landen bereist en zich met krijgsverrichtingen onledig houdt. Het hoofdpersonage in de handeling is de geliefde van ridder Ruprecht, Renata, die gekweld wordt door religieus-mystieke aanvallen, en uiteindelijk ten onder gaat aan de folteringen van de Inkwisitie.’ Totdaar S. Prokofieff zelf.

Het stuk speelt zich af in het zestiende-eeuwse Duitsland. Het meisje Renata heeft als kind de ‘Engel van vuur’ ontmoet in haar speelkameraadje. Zij hoopt nog steeds op zijn terugkeer; hij zal haar de echte liefde schenken. In haar onbeteugelde aardse liefde zowel als in haar waanzinnige drift naar het magische en bovenzinnelijke sleurt ze iedereen rondom haar mee in het ongeluk en het verderf. Ten einde raad sluit ze zich op in het klooster. Doch ook daar zaait ze onheil, dat zijn hoogtepunt bereikt in een hysterisch en erotisch nonnenbacchanaal. Uiteindelijk wordt ze wegens hekserij door de Inkwisitie veroordeeld tot de brandstapel.

De muziek van S. Prokofieff bezit een meeslepende dramatische geladenheid. Deze sterk motorische en ekspressionistisch gekleurde partituur stelt zowel aan het orkest als aan de zangers de hoogste eisen. De zangstijl wordt gekenmerkt door de scherpste tegenstellingen. Zij evolueert van een modern lyrische voordracht tot een geeksalteerde deklamatie, die als gebeiteld staat op een harde orkestrale bodem. Voortdurend wordt die vokale lijn onderbroken door snedige interrupties van het orkest. De orkestrale partij is een meesterwerk van ongehoorde plastische verscheidenheid en dramatische kleur. De ware dramatische tekening en karakterizering gebeurt precies daar. Het orkest schildert, interpreteert, aksentueert, drijft de spanning op en houdt de stuwing levendig. Als op geen enkele andere plaats toont S. Prokofieff zich hier de geniale orkestrator. Onafgebroken fascineert hij de luisteraar door zijn obsederende ritmische begeleiding, door de evokatieve klankkombinaties of -tegenstellingen, en niet in het minst door de bijna orgiastische sonoriteit van de koperen blaasinstrumenten. De geweldige klimaks naar het schetterende slotakkoord van de partituur is in dat opzicht biezonder kenmerkend.

Slechts in optimale omstandigheden kan zulke veeleisende partituur tot haar recht komen. De ‘Städtische Bühnen Frankfurt am Main’ heeft de hoge verwachtingen nog overtroffen. Anja Silja vertolkte op ongeëvenaarde wijze de zeer moeilijke hoofdrol. Die schijnt voor haar geschreven. Met haar helder, ietwat hard timbre gaf zij aan het personage de ideale vokale gestalte. Nergens een ogenblik van vermoeidheid of onzekerheid. Zij akteerde daarenboven met een indringendheid die de toeschouwer geen ogenblik losliet. Naast haar niets anders dan eersterangsstemmen, die vokaal en scènisch hun rol tot in het kleinste verzorgden. Het eenheidsdekor van Josef Svoboda was wel funktioneel, maar in sommige scènes te bekrompen en te monotoon. De regie van Vaclav Kasjlik bereikte zijn hoogtepunt in de demonische slotscène. De grootste verdienste gaat ongetwijfeld - naast de superieure vertolking van Anja Silja - naar de dirigent Christoph von Dohnanyi en het Frankfurter opera-orkest. Zij zijn het die de partituur met een nooit aflatende intensiteit en een briljante interpretatie tot bij de toehoorder hebben gebracht. En wat een voorname orkestklank! Zelfs in de hallucinante fortepassages blijft het koper edel klinken en is de sonore homogeniteit verzekerd. Alles bij elkaar muziekteater van het zuiverste gehalte.

Hugo Heughebaert