Ons Erfdeel. Jaargang 15

[p. 137]

nederlandse taal- en kultuurpolitiek

[p. 138]

nederlandse taal en kultuur in het buitenland

Kulturele betrekkingen tussen Indonesië en Nederland.

Het artikel van Drs. J.W. de Vries Nederlandse kulturele politiek in Indonesië (Ons Erfdeel, 15e jrg., nr. 2) en de opvattingen t.a.v. de positie van het Nederlands in Indonesië van de hoofdredakteur van de NRC, Heldring, die hij in zijn rubriek Dezer dagen naar voren bracht, hebben Drs. D. Schaafsma van de Nederlandse Ambassade in Djakarta tot een polemisch artikel verleid (Indonesië, het Nederlands niet weigeren, NRC, 12-7-1972). En daar zal het wel niet bij blijven. Mijn eigen standpunt t.a.v bepaalde aspekten heb ik uiteengezet in mijn vorige kroniek (Ons Erfdeel, 15e jrg., nr. 3). Het blijkt mij, o.a. uit korrespondentie, steeds weer dat er in Nederland, b.v. bij zich kritisch opstellende studenten, een aantal misverstanden bestaan, vooral t.a.v. de positie van het Nederlands in Indonesië, misverstanden die ten dele het gevolg zijn van het niet kennen (of het niet willen weten, lijkt het soms) van een aantal feiten, hoewel die de afgelopen paar jaar herhaaldelijk - vooral in de kolommen van Ons Erfdeel - de nodige aandacht hebben gekregen. Alleen al daarom is het een winstpunt dat door de artikelen van Heldring en Schaafsma in de NRC een groter publiek is bereikt. Ik zelf laat het - in ieder geval voorlopig - hierbij en bepaal me tot het geven van een overzicht van de grote en kleine gebeurtenissen die zich hier in de maanden mei, juni en juli 1972 hebben voorgedaan.

Een ongetwijfeld grote gebeurtenis is de verschijning van Multatuli's Max Havelaar in het Indonesisch, maar daarvoor verwijs ik naar het afzonderlijke artikel dat u elders in dit nummer aantreft (cfr. blz. 5 e.v.).

Een belangrijk gebeuren, maar dan wel van lange adem, is wat hier genoemd wordt het ‘projekt Leiden’ (zie ook: Ons Erfdeel, 14e jrg., nr. 3), voortgekomen uit de wetenschappelijke samenwerking tussen Nederland en Indonesië. Dit projekt is opgezet om de bestudering van de Indonesische streektalen door Indonesische vakmensen te stimuleren. De kennis t.a.v. deze streektalen is vooral nog in Nederland gekoncentreerd en de literatuur daarover is in hoofdzaak in het Nederlands geschreven. In het najaar van 1971 vertrokken veertien Indonesische taalkundigen naar Nederland om in Leiden een post-doktorale opleiding te krijgen. Behalve dat zij zich daar gedurende tien maanden bezig hielden met de algemene linguistiek en de literatuur over de Indonesische streektalen, oriënteerden zij zich op een researchtaak in Indonesië zelf. Dit wetenschappelijk onderzoek nu heeft in juli j.i. een aanvang genomen en zal voortduren tot januari 1973. Het staat onder leiding van Prof. A. Teeuw die zelf ter plaatse is. Zijn taak zal tijdelijk overgenomen worden door Prof. Anceaux. Het ‘projekt Leiden’, dat in totaal twee jaar duurt, zal tenslotte worden afgesloten met de uitwerking van de studieresultaten, weer in Leiden.

De twee ‘toppers’ gepresenteerd door het Nederlands Cultureel Centrum, het Erasmushuis, waren het optreden van Paul van Vliet en zijn kombo (in mei) en de voorstellingen van het Nederlands Dans Theater (in juni).

Paul van Vliet bracht zijn ‘one man show’ in Djakarta (drie voorstellingen en een televisieoptreden), Bandung, Jokjakarta en Bali om daarna zijn reis te vervolgen naar Singapore, Bangkok en Hongkong. Zijn toernee door Indonesië is een sukses geworden, ook het programma in het Engels (ja inderdaad, zo moet het!) in het Djakartaans kultureel centrum Taman Ismael Marzuki, dat behalve veel Indonesiërs ook talrijke belangstellenden uit de internationale gemeenschap trok. Hulde aan de kombo (Rob van Kreeveld, Hans Beths en Dick van den Capellen) die vooral in het Engelse programma verschillende malen als zelfstandige eenheid mocht optreden. Paul van Vliet moet het ons maar niet kwalijk nemen, maar zijn kombo stal die avond de show: in grote vorm, geïnspireerd door een entoesiast publiek, maakten zij er een grootse happening van.

En dan het Nederlands Dans Theater. Hoewel we pas juli schrijven, kan al bij voorbaat gesteld worden, dat we hier de belangrijkste Nederlandse kulturele manifestatie van 1972 meemaakten. U weet het natuurlijk al uit de Nederlandse pers, de drie voorstellingen in Djakarta vormden het sluitstuk van een wereldtoernee van ruim drie maanden. Het gezelschap trad op in het grote openluchtteater van T.I.M. waar in totaal een paar duizend toeschouwers de programma's hebben gevolgd. Zelfs in een forse tropische regenbui - op de laatste avond, nota bene in een Djakarta waar het al in twee maanden niet heeft geregend - waardoor de voorstelling voor een uur moest worden onderbroken, bleef het grootste deel van het publiek, kletsnat en huiverig, in het teater en dat unieke feit oogstte óók een bewonderend applaus, maar nu van de dansers en dan-

[p. 139]

Paul van Vliet (foto A.N.P., Amsterdam).

seressen zelf, vanaf de natte planken. Hun bewondering gold trouwens ook de Javaanse danskunst. De dans vervult een zeer belangrijke funktie in de Indonesische kultuur. Het Nederlandse gezelschap keek niet alleen naar een uitvoering van klassieke dansen (ten huize van de Nederlandse Ambassadeur), maar werd ook in de gelegenheid gesteld de repetities van de wajang orang in T.I.M. te volgen. Een woord van dank aan Cyriel van Dijk, direkteur van het Erasmushuis, voor wie werkelijk niets te veel was en die er tenslotte ook voor zorgde dat het gezelschap de laatste dag vóór het vertrek naar Nederland kon doorbrengen op een van de romantische eilandjes in de baai van Djakarta.

Over de aktiviteiten in het Erasmushuis zelf meld ik u het volgende:

In mei hield Arie Das, voormalig direkteur van het Nederlands toneelgezelschap Proloog, een kauserie over de ontwikkeling van het Nederlands toneel. Zijn aandacht ging vooral uit naar de akteur en regisseur Albert van Dalsum.

In juni lazen Corrie Wieske en Albert Vinkenborg voor uit het werk van Koolhaas, Anna Blaman en Jan Wolkers, waarna over het leven en het werk van Alexander Cohen werd verteld door Gerard Termorshuizen (de laatste hield ook een lezing in Jokjakarta - de toehoorders waren voor een groot deel zijn kollega's van de Gadjah Madauniversiteit - over het neo-realisme in de beeldende kunsten en de invloed daarvan op de moderne poëzie).

In juli vertoonde Cor van Beek dia's over Nederland (vooral Amsterdam). Daar had hij het maar bij moeten laten, want het voordragen daarna uit werk van Couperus en Carmiggelt was bepaald geen sukses.

De tentoonstellingen in het Erasmushuis van werk van Indonesische schilders slaan wel aan, al valt de kwaliteit van het geëksposeerde in het algemeen nogal tegen. Een uitzondering vormt de laatste ekspositie, die van de batikschilder Bambang Oetoro. Al eerder was zijn werk te zien in Australië, Afrika en Amerika. Men zou hem best eens naar Nederland kunnen halen. Een zeer boeiende verzameling schilderijen. De opening van deze ekspositie vond plaats op 6 juli en werd gekombineerd met een demonstratie van de mogelijkheden van batik en een diskussie daarover, in aanwezigheid van Bambang Oetoro zelf die o.a. lektor is aan de akademie voor schone kunsten in Jokjakarta.

Over batik gesproken, dat is hier de laatste maanden een rage. Het dragen van batikkleding op bepaalde dagen of bij bepaalde gelegenheden (ambtenaren, scholieren b.v.) wordt sterk gestimuleerd. Het gaat hier om nationaal ekonomische motieven, dat begrijpt u wel.

Zij die de hierboven genoemde

[p. 140]

programma's allemaal wat te kultureel vonden, konden in het Erasmushuis luisteren naar het volledige repertoire op grammofoonplaten van The Cats en Heintje, hier erg populair. Merkwaardig maar waar: op Pasar baru in Djakarta of djalan Braga in Bandung - om de drukste winkelstraten maar te noemen - schetteren je de Nederlandse smartlappen tegemoet; het is trouwens met de Indonesische radio-uitzendingen niet anders. Volgende week treedt (of treden) hier de ‘Shocking Bue’ op, maar daarvoor hebben de organisatoren geen steun van de Nederlandse Overheid nodig. Zoiets betaalt zich zelf. De vier krijgen het lieve bedrag van 4.500 Amerikaanse dollars, zo las ik net vandaag in de krant.

Zoals zo vele anderen heeft nu ook de Nederlandse schilder Rudolf Bonnet Indonesië teruggezien. Op verzoek van het Indonesische ministerie van Onderwijs en Cultuur en op kosten van het Nederlandse ministerie van CRM en de Asia-foundation verbleef hij de afgelopen drie maanden op Bali. Vooral onder invloed van de Duitser Walter Spies en Rudolf Bonnet die zich in de jaren dertig op Bali vestigden, deden zich in de Balinese schilderkunst verrassende ontwikkelingen voor. Rudolf Bonnet zelf richtte in die jaren in het plaatsje Ubud (een centrum van de Balinese schilderkunst) een vermaard geworden museum op. Dit museum nu behoefde uitbreiding en Bonnet werd verzocht daarbij te adviseren. Bij gelegenheid van de voltooiing van de werkzaamheden werd in Ubud een grote tentoonstelling gehouden.

De Stichting Toneelgroep ‘d'Amateurs’ bracht in mei, en met sukses, Witness for the prosecution (onder de Nederlandse titel Verdacht van moord) van Agatha Christie. Het stuk werd geregisseerd door de Indonesische pater W. Daniels, een routinier die hier veel voor de televisie werkt. Trouwens, meer Indonesiërs leverden hun aandeel in deze produktie, de ‘rechter’-rol b.v. werd gespeeld door Sultan Hamid Alkadrie van Pontianak.

Ook in mei trad nog een ander amateurgezelschap op, een klein kamermuziekensemble waarin ook Indonesiërs meewerken. Door de niet geringe eisen die de musici zich zelf stellen, is hun optreden zeker verantwoord, ondanks het vertrek, verleden jaar, van de bijna professioneel piano spelende Dr. Hoedenmaker.

De stroom boeken naar Indonesië houdt aan. Het betreft hier partikuliere aktiviteiten. Mocht ik u de vorige keer vertellen over de inzamelingsaktie van ‘Rotary’-Nederland (een aktie die nog doorgaat), het ging dit keer om een enorme geschenkzending van ‘Succes’: 40.000 boeken die door de Nederlandse Ambassade worden verspreid over heel Indonesië. Het zijn merendeels vertalingen in het Nederlands van buitenlandse ‘lichte’ lektuur.

De vertegenwoordiging in Djakarta van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde te Leiden dat onder leiding staat van drs. J.W. Minderhout, heeft een nieuwe medewerker gekregen: in mei kwam hier aan drs. T. Dol als opvolger van de naar Nederland teruggekeerde drs. A.C.M. Peeters.

Aan informatie voor deze rubriek geen gebrek, dat merkt u wel. Dat geldt ook de hooggeleerden die Indonesië op het ogenblik als werkterrein hebben: behalve de al genoemde Teeuw zijn dat de juristen Wiersma (gastkolleges burgerlijk recht) en Trouwborst (Nuffic-projekt voor het adatrecht op Bali en Lombok). Prof. Schulte Nordholt spreekt hier over Amerika, en de hoogleraren Van der Hoeven, Van Peursen en Jeuken geven hun gastkolleges filosofie aan de Gadjah-Mada Universiteit in Jogjakarta. Er zullen er hier nog wel meer zijn, maar die zijn dan aan onze aandacht ontgaan.

Ajax is ook in Indonesië erg populair, de uitgebreide kommentaren in de pers tonen het aan, en de Cup-final op de televisie is ook aan ons niet voorbijgegaan. Deze rubriek pretendeert allerminst volledigheid, maar het belangrijkste dacht ik staat nu wel op papier. Nog één vermelding: op gezamenlijke kosten van Nederland en Indonesië werden de twee Indonesische schrijvers Ajip Rossidi en Ramadhan in de gelegenheid gesteld op te treden voor ‘Poetry international’ in Rotterdam. Ze schijnen het er goed afgebracht te hebben, zo las en hoorde ik. Wat de twee genoemden verbaasde (en wellicht meer dan dat) was de slechte presentatie (voordracht?) van nogal wat van hun westerse kollega's. En ook zo'n konstatering is het vermelden waard.

Gerard Termorshuizen, Djakarta, eind juli 1972