Ons Erfdeel. Jaargang 15

[p. 140]

kulturele integratie en benelux

Kulturele integratie en omroep.

De viering van 25 jaar Nederlands-Belgische samenwerking op kultureel gebied, heeft aanleiding gegeven, in allerlei toespraken en publikaties, tot overwegingen en beschouwingen van meer fundamentele aard over de zin en de vormen van de Nederlands-Vlaamse kulturele toenadering en integratie, waaruit wij vandaag, ook en vooral op omroepgebied. voordeel kunnen halen.

Anderzijds hebben zich tijdens de afgelopen twee jaar zowel in Nederland als in België belangrijke ontwikkelingen voorgedaan op politiek gebied, die voor de omroepen van beide landen afzonderlijk beschouwd, maar ook voor hun onderlinge verhouding van grote betekenis zijn.

In Nederland kwam er een nieuwe regering met een nieuwe minister van C.R.M., die in het kader van de algemene ekonomische en financiële politiek, een aantal wensen van de omroep onvervuld moest laten, hetgeen talrijke onzekerheden deed ontstaan. Deze omstandigheden hadden tot gevolg dat er geen uitbreiding kwam van de televisiezendtijd, geen uitbreiding van de personeelseffektieven, evenmin een uitbreiding van de regionale omroep en voorlopig ook geen derde televisienet, dat, volgens de nota die minister Klompé daags voor het ontslag van de vorige regering bekend maakte, aan de instruktieve omroep zou voorbehouden worden. Ook de diskussie over het Centraal Antennesysteem of de zgn. kabeltelevisie is door deze omstandigheden nog niet in een beslissend stadium getreden.

Deze moeilijkheden hebben hun weerslag gehad op de betrekkingen, uitwisselingen en samenwerking van NOS en BRT, en komen tot uiting in de vrij sterk gedaalde cijfers van de programma-uitwisselingen tussen beide omroepen, vooral op het gebied van de televisie-spelen en dit ondanks het feit dat in augustus 1971 een akkoord kon gesloten worden met de Nederlandse Vereniging van Toneelkunstenaars, waarbij lagere percentages vastgesteld werden voor de akteurstoelagen bij wederzijdse overname. Wel heeft dit akkoord tot gevolg gehad dat de overname van Nederlandse programma's door de BRT sedert oktober 1971 opnieuw flink is gestegen, waardoor verhinderd kon worden dat de cijfers nog lager zouden geweest zijn, doch deze kentering heeft zich, wellicht wegens de daareven aangehaalde moeilijkheden aan Nederlandse zijde, jammer genoeg niet voorgedaan voor de overname van BRT-programma's door de Nederlandse omroep. Hieruit zouden, indien deze gunstige trend bevestigd wordt, wel eens moeilijkheden kunnen ontstaan van de zijde van de vakbonden die de belangen van de Belgische akteurs verdedigen.

Daar tegenover staat dan weer het verheugend verschijnsel dat de BRT en de NOS, in gemeenschappelijk overleg, elk een serie van vijf programma's over Nederland resp. België hebben gemaakt en uitgezonden, waarmee de omroepen in beide landen eens te meer een bijdrage hebben geleverd tot een beter onderling begrip tussen de bewoners van de lage landen.

Positief is ook de belangrijke mate waarin de Nederlands-Vlaamse co-produkties voor de omroep zijn toegenomen en vooral het feit dat deze coprodukties niet alleen een meer dan incidenteel karakter hadden, maar bovendien tot stand kwamen in de edukatieve sektor, waarover ik het verder nog uitvoerig zal hebben.

Ook in België hebben zich in de jongste twee jaren belangrijke politieke ontwikkelingen voorgedaan die van grote betekenis zouden kunnen zijn voor de verhouding en samenwerking van de Nederlandse en de Vlaamse omroep. De vele diskussies waarvan het Belgisch omroepbestel tegenwoordig het voorwerp is kondigen de grote veranderingen aan die op komst zijn. Niet alleen is de publiciteit op radio en televisie, die naar mijn gevoel in België vooralsnog geen kans maakt, voorwerp van vele debatten, niet alleen wordt de toekomst van de zich snel uitbreidende kabeltelevisie druk besproken, maar vooral heeft de nieuwe in januari aangetreden regering Eyskens bekend gemaakt dat zij het omroepstatuut, waarvan de fundamentele wet nu 12 jaar oud is, wil gaan herzien. In welke zin dit precies zal gebeuren is nog niet bekend, doch het staat vast dat die herziening in de richting zal gaan van een bijna volledige onafhankelijkheid t.o.v. elkaar van het Nederlandstalig en het Franstalig omroepinstituut, omdat dit in de lijn ligt van de grondige wijzigingen die België op staatsrechterlijk gebied de afgelopen twee jaar heeft doorgemaakt. De Nederlandse en de Franse kultuurgemeenschappen in België hebben inderdaad door de jongste herziening van de grondwet een zeer ruime autonomie verworven, in de eerste plaats op wetgevend gebied, inbegrepen het domein van de internationale kulturele betrekkingen. De betekenis hiervan zal onze Nederlandse vrienden niet ontgaan wanneer ik verduidelijk dat de Nederlandse kultuurgemeenschap in België voortaan staatsrechterlijk be-

[p. 141]

voegd is zelfstandig kulturele overeenkomsten, verdragen, enz. af te sluiten met andere landen, waarbij natuurlijk in de eerste plaats aan Nederland wordt gedacht. N.a.v. de jongste besprekingen op ministerieel vlak inzake een eventuele spellingswijziging is men zich van deze nieuwe mogelijkheden reeds ten volle bewust geworden, met name door het voorstel een gemeenschappelijke Nederlands-Vlaamse Akademie voor Taal- en Letterkunde op te richten. De oprichting van andere gemeenschappelijke instellingen op kultureel gebied behoort echter evenzeer tot de mogelijkheden, ook op het gebied van de omroep, met name tussen NOS en BRT. In Vlaanderen, waar ernstig gedacht wordt aan de oprichting van een tweede televisienet tegen uiterlijk 1976, wordt in dit verband meer en meer gesproken van een gemeenschappelijke Nederlands-Vlaamse instelling en struktuur voor een geintegreerd Nederlands derde TV-net en een Vlaams tweede TV-net, altans voor dat deel van de zendtijd op beide netten dat aan de instruktieve televisie zou worden voorbehouden. Een ogenblik dacht men in Vlaanderen dat het hiervoor te laat was, doch de vertraging die de inrichting van een derde TV-net in Nederland nu door de hoger geschetste politiek-financiële omstandigheden ondergaat, komt ons Vlamingen in dit opzicht n'et ongelegen, omdat er aldus tijd en ruimte blijft voor besprekingen daarover. De argumenten die pleiten voor dit denkbeeld liggen voor de hand en liggen zelfs op het financiële vlak, hetgeen een niet onbelangrijk element in de diskussie zou kunnen zijn, gezien de vertraging van een derde Nederlands TV-net o.m. aan financiële oorzaken te wijten is. Maar afgezien van dit financiële argument kan men zich de vraag stellen of het voor de uitbouw van een instruktieve televisie in onze beide landen niet voor de hand ligt ons wetenschappelijk potentieel samen te brengen in één instelling, daar juist op wetenschappelijk gebied de integratie tussen Nederland en Vlaanderen in vele domeinen reeds ver gevorderd is. Bovendien heeft de instruktieve omroep niet af te rekenen met het bestaan van uiteenlopende onderwijssystemen in beide landen, precies omdat men met de instruktieve omroep, in het licht van de permanente vorming, iets totaal nieuws wil kreëren, dat de bestaande school- en onderwijssystemen doorbreekt en transcendeert. Verder kan aangevoerd worden hetgeen ik hoger al heb aangestipt, nl. dat juist in de edukatieve sektor de samenwerking van de beide omroepen, in de vorm van coprodukties, in de jongste jaren de meest tastbare en meest hoopgevende resultaten heeft geboekt, misschien mede omdat hier de uiteenlopende struktuur van het omroepbestel van beide landen, met name het in België niet bestaande Nederlandse zuilensysteem, geen rol speelt. Eindelijk kan de integratie op dit gebied zich nog verder uitbreiden door de mogelijkheden geboden door de ontwikkeling van de video-kassettes, precies op het edukatieve-instruktieve gebied, met de verlengde mogelijkheden hiervan in de richting van de kabeltelevisie.

Kortom, het komt niet alleen mij persoonlijk, maar ook vooraanstaande bewindslieden in Vlaanderen voor, dat hier een kans ligt die wij moeten grijpen, en die wij niet, zoals zovele andere kansen - ik denk aan de inter-Limburgse universiteit - mogen missen. In een interview dat onlangs in het maandblad Neerlandia verscheen heb ik verklaard dat inzake de Nederlands-Vlaamse omroepgemeenschap iets meer fundamenteels moest gebeuren dan de programmauitwisselingen en dgl., die ook zonder NOS-BRT-top-bijeenkomsten wel zullen doorgaan, willen wij niet met deze topontmoetingen, die overigens wel hun interessante kanten hebben, op een dood spoor belanden. De gelegenheid om deze fundamentele vernieuwing door te voeren is er nu, altans naar ons inzicht. Van Nederlandse zijde, wanneer men goed geïnformeerd is over de staatsrechterlijke hervormingen in België, kan men anderzijds nog moeilijk, zoals vaak in het verleden, het staatsnationale argument tegenover België hanteren, vermits de Nederlandse Kultuurgemeenschap in België nu figuurlijk gesproken de handen vrij heeft. De vroegere bezwaren kunnen moeilijk nog ingeroepen worden. De Nederlanders wordt tans, met name in het domein van de omroep, en meer bepaald in de sektor die ik heb aangewezen - de instruktieve televisie langs bijzondere netten - de kans geboden te bewijzen dat het hun ernst is met de zo vaak alleen met de lippen beleden kulturele integratie met Vlaanderen. Wij Vlamingen, met een hoofdstad die op weg is ook de hoofdstad van een verenigd Europa te worden, voelen wellicht de mogelijkheden én de gevaren van gemiste kansen voor de Nederlandse kultuur in Europa scherper aan vanuit onze Belgische situatie. Dit aanvoelen is geen uiting van grootnederlandse romantiek of iets dergelijks: het is de uitdrukking van het nuchter besef van de politieke, technische en kulturele mogelijkheden van het geregionaliseerd Europa van morgen, waarin wij, meer dan ooit

[p. 142]

in het verleden, op mekaar aangewezen zullen zijn.

Prof. Dr. A. Verhulst