Ons Erfdeel. Jaargang 15

toneel

Kolloquium over teaterwetenschap.

Het Komitee 100 jaar beroepstoneel - Gent heeft tijdens het seizoen 1971-'72, ter gelegenheid van de herdenking van de oprichting op 1-10-1871 van het eerste beroepsgezelschap in de Arteveldestad, het hele speeljaar door het teater scherp en nadrukkelijk onder de schijnwerpers gebracht: door het inrichten van een interessante tentoonstelling, het organiseren van een lichtstoet, het uitschrijven van wedstrijden voor toneelschrijfkunst en etsen met het teater als centraal tema, het bevorderen van opvoeringen van Vlaamse werken, het uitgeven van studies over het Gents teaterleven, lezingen door binnenen buitenlandse specialisten, het stimuleren van de werking van allerlei gezelschappen en verenigingen die in ons toneelleven een rol spelen, het aansturen op de publikatie van een map mooie tekeningen van Etienne Hublau gewijd aan de Gentse schouwburgen (zeer verzorgd uitgegeven door de Drukkerij Sint-Joris, Sint-Denijs-Westrem), de geregelde verspreiding van een kalender met alle manifestaties, het herdenken van figuren die een vooraanstaande rol hebben gespeeld, het stichten van een Dokumentatiecentrum voor dramatische kunst V.Z.W. (gegroeid uit de tentoonstelling) dat nauw zal samenwerken met het universitair centrum, de jeugd via de bloeiende vereniging Jeugd en Toneel bij alles te betrekken, een voorbeeldige samenwerking met de dinamische Teaterklub en de redaktie van het tijdschrift Teater, het organiseren van voorlichtingsavonden en mede te werken aan initiatieven die meer luister aan de herdenking konden geven (tentoonstellingen in de schouwburg hulde-manifestaties voor figuren als Dr. O. De Gruyter, Robert Maes, Cyriel Buysse, Staf Bruggen, het onthullen van een basreliëf van Robert Maes en een borstbeeld van Staf Bruggen dat in de K.N.S. zal bijgezet worden), enz. Een lange, maar niet eens volledige lijst.

Ofschoon zelf Gentenaar en betrokken bij de werking van het organiserend komitee durf ik, zonder enige vrees verdacht te worden van vooringenomenheid of chauvinisme, te verklaren dat dit ‘jubelseizoen’ uitstekend verlopen is.

In de voordrachtencyklus, ingericht door het genoemde komitee, de Rijksuniversiteit en Teaterklub, werd een kolloquium gewijd aan de teaterwetenschap. Hierbij werd direkt aansluiting gezocht met het initiatief van de redaktie van het tijdschrift Teater, dat zijn vierde nummer van de 4e jaargang vrijwel integraal had gewijd aan de studie van de teaterwetenschap. Aan deze editie werd meegewerkt door Drs. A. Goris, Prof. Dr. W. Schrickx, Dr. C. Tindemans, Drs. Jaak Van Schoor, Prof. Dr. M. Van Spaandonck, Dr. R. Van Vlaenderen, Prof. Dr. L. Verbeeck. Al deze auteurs werden tot dit kolloquium uitgenodigd evenals H. Hensen en Prof. Dr. Florquin, maar laatstgenoemden, evenals Goris en Tindemans ontbraken op het appel, zodat uiteindelijk vijf sprekers het debat aangingen. Dit gesprek, bedoeld als een levendige gedachtenwisseling tussen de leden van het paneel, een verkenning van het van vragen door de aanwezigen, van vragen door de aanwezigen. werd geleid door Drs. Flor Demedts, de buitengewone Hoofdman van De Fonteine en tevens voorzitter van het komitee die hier gerust eens bedankt mag

[p. 107]

worden voor de werkkracht, het inzicht en de verrassende feeling waarmee hij alles heeft verwezenlijkt.

Dit goedbedoeld kolloquium heeft toch niet beantwoord aan mijn verwachtingen. De negatieve aspekten werden te sterk beklemtoond en de positieve facetten werden weliswaar terdege belicht, maar, jammer genoeg, niet met dezelfde hardnekkigheid verdedigd als de negatieve. Een te hoffelijke repliek is soms ontoereikend om defaitistische uiteenzettingen de kop in te drukken.

Het lijkt mij overbodig in deze kroniek uitvoerig stil te staan bij de uiteenzettingen van de verdedigers van de teaterwetenschap, nl. Prof. Dr. W. Schrickx, Prof. Dr. L. Verbeeck, Prof. Dr. M. Van Spaandonck, Drs. J. Van Schoor en van de tegenpartij, Dr. R. Van Vlaenderen. Wie zich voor dit belangrijk onderwerp interesseert verwijs ik naar het tijdschrift Teater, waarin genuanceerd de standpunten van de sprekers werden afgedrukt (Redaktie: Rollebaan 68, 9259 Moortsele - Administratie: Lusthoflaan 74, 9030 Wondelgem). Ik beperk mij tot een uiterst korte samenvatting van de zienswijze van de vijf forumleden.

Prof. Dr. M. Van Spaandonk is pro omdat z.i. voor het teater, net zoals voor alle andere studie-objekten, een wetenschappelijke aanpak gewenst en zelfs noodzakelijk is. Hij ziet de uitwerking pragmatisch omdat hij na zovele jaren over en weer praten eindelijk wil overgaan tot een daad, nl. de oprichting van een centrum waar men aan teaterwetenschap zou doen en dat geleidelijk uitgebouwd moet worden, steunend op de ervaring en rekening houdend met de werkelijkheden en mogelijkheden. Een zuiver en verdedigbaar standpunt, lijkt mij.

Prof. Dr. L. Verbeeck volgt dezelfde gedachtengang en ziet de wetenschappelijke studie van het teater als het oprichten van een kritisch forum waarin allen die én met de wetenschap, én met het teater te maken hebben, zouden kunnen samenwerken, een interdisciplinaire instelling dus, waar uit de wederzijdse beïnvloeding van teoretici en praktici een inzicht groeien kan. Zo'n wetenschap hoort thuis in de universiteit. Hij meent bovendien dat dit centrum talrijke vooroordelen uit de weg zou kunnen ruimen en een basis zou vormen voor een degelijker vorming van leraars, de opvoeding van het publiek en het terdege ontleden van feiten en verschijnselen die tans niet ernstig benaderd en ontleed worden.

Prof. Dr. W. Schrickx ziet geen enkel bezwaar in de bestudering van het teater. Het kan slechts het schouwburgleven ten goede komen. Hij voelt veel voor het aanleggen van studlemateriaal en het schrijven van de geschiedenis van het teater. Deze opvatting werd geenszins ten volle beaamd door zijn kollega's. Drs. J. Van Schoor stelt de zaak bijzonder scherp om de belachelijke vooroordelen tegenover teaterwetenschap te kunnen weerleggen. Deze wetenschap moet en mag z.i. niet ingrijpen in het kreatief proces - zeker niet -, ze is evenmin geroepen om krisissen op te lossen. Z.i. wordt al te negatief over die krisissen, die in elke generatie tot uiting komen, gehandeld. Waar het in de allereerste plaats op aankomt is het teater in al zijn geledingen metodisch te bestuderen. Het publiek heeft daar recht op en een dergelijke studie kan ertoe bijdragen een nieuw en stimulerend klimaat rond het teater te scheppen. Dit werk dient aangepakt te worden door allen die daartoe bereid en bevoegd zijn. Het lijkt hem geenszins nuttig stil te staan bij ontmoedigende verschijnselen en objekties die, nuchter en principieel bekeken, gewoon potsierlijk zijn.

De niets- of niemandontziende tegenspreker was Dr. R. Van Vlaenderen. Omdat ik wil ingaan op zijn tesis - zowel door bepaalde elementen te weerleggen, als door andere facetten te beamen - zal ik, gemakshalve, zijn opvatting punt voor punt weergeven.

1. Hij is bevreesd voor het monopoliseren van de teaterwetenschap door filologen.

2. Idem voor het leggen van aksenten op bepaalde disciplines.

3. Op dit ogenblik gaan wij naar een instorting van het teaterleven en het heeft derhalve geen zin nu over teaterwetenschap te praten. Dit is een lukse voor landen waar het toneelleven bloeit.

4. Er zullen door de ontwikkeling van de teaterwetenschap betweters ontstaan die de les zullen lezen aan hen die in het echte toneelleven staan, die weten wat dramatische kunst is en die het teater maken tot wat het is.

5. Alles wat verband houdt met voornoemde kunst moet ook door teatermensen behandeld, geleid en beheerd worden.

6. Vroeger waren de toestanden beter dan nu want de bemoeizucht van mensen, die eigenlijk in wezen niets met het teater te maken hebben, was minder groot dan vandaag de dag.

7. Er zullen weer eens meer vragen worden gesteld waarop niet geantwoord kan worden, er zullen belachelijke enquêtes georganiseerd worden en de praktijkmensen zullen zoveel mogelijk geweerd worden.

[p. 108]

8. Principieel is hij voorstander van een centrum dat de verderfelijke sfeer zou kunnen wijzigen, maar hij betwijfelt of dat door zo'n instelling verwezenlijkt kan worden.

Laat ik punt voor punt bondig onder de loep nemen.

1. Akkoord dat teaterwetenschap niet uitsluitend in handen mag komen van filologen. Dat zou inderdaad een ramp betekenen. Ik geloof nochtans dat die vrees ongegrond is aangezien de filologen, die pro teaterwetenschap zijn, dit zelf beseffen en het ook ondubbelzinnig hebben geformuleerd.

2. Teaterwetenschap moet uiteraard interdisciplinair beoefend worden, omdat te veel kunstgenres en wetenschappen bij het verschijnsel teater betrokken zijn. Eenzijdigheid dient geweerd te worden.

3. Ofschoon ik evenmin optimistisch ben over heel wat aspekten van ons toneelleven, geloof ik niet, dat de teaterwetenschap een bedreiging of een lukse is. Integendeel. Ik begrijp niet dat men tegen teaterwetenschap zijn kan. Men heeft toch ook geen bezwaar tegen musikologie, kunstgeschiedenis, e.d. Daarenboven staat de studie van teaterverschijnselen los van het levend teater en moet men de oplossingen daarom op een ander vlak zoeken, o.m. door een weloverwogen teaterpolitiek (tans onbestaande), door een mentaliteitswijziging, door een stevige en oordeelkundige aanpak, door herstruktureringen e.d. De vraag is evenwel of teaterwetenschap bij dat alles geen waardevolle aanwijzingen zou kunnen geven. Dat acht ik dan veeleer positief i.p.v. negatief. Dat wetenschap, waar dan ook, een lukse zou zijn is mij een raadsel en zo'n overweging had ik beslist niet verwacht van een man als Rudi Van Vlaenderen, die altijd vooruitstrevende stellingen verdedigt.

4. Betweters vindt men overal, heeft Prof. Dr. L. Verbeeck geantwoord. Inderdaad. Men kan zelfs de vraag stellen of Rudi Van Vlaenderen het op dit gebied niet per se ‘beter’ wil weten dan de anderen. Voor het soort betweters, dat Van Vlaenderen beoogt, ben ik niet alleen bevreesd in het teater, maar overal. Als de verantwoordelijkheden en bevoegdheden krachtig worden bepaald is het risiko nogal klein. Trouwens, kunstgeschiedenis e.d. hebben nooit direkt de evolutie van het kreatief werk van kunstenaars beïnvloed. Daarenboven acht ik het, wat het teater betreft, helemaal niet verkeerd dat het zich bedienen zou van nuttig materiaal dat door de teaterwetenschap verzameld zou kunnen worden. Dit zou een vooruitgang betekenen en niet andersom.

5. Dat teaterpolitiek, -beleid en -beheer enkel door praktici kunnen verwezenlijkt worden, lijkt mij niet onmogelijk maar uitermate onwaarschijnlijk. Een begaafd akteur, een knap regisseur, een voorbeeldig deskundige bezitten uiteraard niet de eigenschappen die onontbeerlijk zijn om een schrandere teaterpolitiek of een gefundeerd beheer te voeren. Zo Rudi Van Vlaenderen op dit gebied ervaring heeft, durf ik te zeggen dat ikzelf ook ondervinding heb. Derhalve twijfel ik sterk aan de juistheid van zijn bewering. Hiermede bedoel ik allesbehalve dat ik gekant ben tegen inspraak en samenwerking. Integendeel. Ik ben een sterk voorstander van medezeggenschap en samenwerking, maar tevens van mede-verantwoordelijkheid.

6. Zich blind staren op het verleden lijkt mij een nogal sentimentele bezigheid. Noch sociaal, noch artistiek, noch kwa klimaat geloof ik dat het vroeger in het teater zoveel beter gesteld was. Ik ben er zelfs van overtuigd, dat indien het mogelijk was het peil van ons teaterleven van vroeger te vergelijken met het niveau, dat we tans bereikt hebben, we vreemde ogen zouden opzetten. Van Vlaenderen spreekt met vertedering over de toestand van het verleden, maar het teater van vandaag is de resultante van de opstand van de pioniers van gisteren die evenmin opgetogen waren over wat in hun tijd gebeurde. Ik ben er nagenoeg zeker van dat Michel Van Vlaenderen, de door mij zo bewonderde vader van Rudi, in zijn tijd net dezelfde taal gevoerd heeft als zijn zoon nu. Juist door die felle kritiek komt de verbetering tot stand, maar geen enkel progressief pionier heeft zich ooit verzet tegen de wetenschappelijke bestudering van het terrein waarop hij bedrijvig was... op voorwaarde dat iedereen binnen de perken bleef van zijn bevoegdheden en verantwoordelijkheden.

7. Vragen stellen, waarop men geen antwoord weet, is op zichzelf niet verkeerd, dacht ik... als men maar ernstig naar steekhoudende antwoorden zoekt. Absurde enquêtes verdedigt geen enkel zinnig mens en het weren van teaterpraktici bij de studie van het teater zou gewoon de dood in de pot betekenen. Ook dat zal geen redelijk mens tegenspreken.

8. Vooraf het welslagen van iets in twijfel trekken is vrij gevaarlijk en getuigt geenszins van een positieve instelling. Konstruktiever lijkt mij een centrum op te bouwen en hierbij rekening te houden, zowel met het pro als het kontra om vanaf het begin een weloverwogen politiek uit te

[p. 109]

stippelen en de terreinen af te bakenen.

Ten slotte, en resumerend, hoop ik dat de teaterwetenschap er komt, dat zij zich buiten het kreatief proces zal houden maar niettemin zal bijdragen om het teaterleven gezonder te maken door ons inzicht te verschaffen in verschijnselen die tans nog niet te verklaren zijn - ook niet door teaterpraktici - en dat vooral die wetenschap zal streven naar bundeling van alle krachten die kunnen bijdragen om resultaten te bereiken. Dit mag en moet van wetenschapslui trouwens verwacht worden.

En wie hieraan nog twijfelen mocht verwijs ik voor verdere bezinning naar het voortreffelijk werk van J.D. Bernal De wetenschap als maatschappelijk proces (vier delen - Aula Paperback - Uitgeverij Het Spectrum N.V. - Utrecht/Antwerpen).

Rik Lanckrock