Ons Erfdeel. Jaargang 15

Kulturele betrekkingen tussen Indonesië en Nederland.

Eind december 1971 nam drs. J.W. de Vries, lektor Nederlandse taalkunde aan de Universitas Indonesia te Djakarta, afscheid; na bijna 2½ jaar keerde hij terug naar Nederland om daar zijn nieuwe funktie als wetenschappelijk hoofdmedewerker aan de Rijksuniversiteit te Leiden te beginnen.

Ik wil deze rubriek (die ik vanaf dit nummer van hem heb overgenomen) beginnen met enige woorden over De Vries met wie ik in grote harmonie en vriendschap de laatste twee jaar zo nauw heb samengewerkt.

Op verzoek van de literaire fakulteit van de Universitas Indonesia werd De Vries in augustus 1969 door het ministerie van O. en W. uitgezonden om de voorbereidingen te treffen voor de heropening van de (in 1952 gesloten) afdeling Nederlandse taal- en letterkunde. Begin 1970 begonnen De Vries en ik, bijgestaan door enige assistenten, het eerste kursusjaar met een programma voor hoofd-, bijvak- en de z.g. tweede taalstudenten. Nu, na twee jaar, volgen meer dan 100 studenten de kolleges, het aantal docenten nam toe tot zeven.

Alleen zij die de problemen van dit land, o.a. op het gebied van het onderwijs, van nabij hebben leren kennen, kunnen zich realiseren welke moeilijkheden De Vries moest overwinnen, voordat

[p. 140]

wij in begin 1970 konden gaan doceren. Hij was degene die de basis legde voor de nieuwe richting Nederlands en die de lijnen vaststelde, waarnaar wij ons de afgelopen twee jaar hebben gericht.

De positie van het Nederlands in Indonesië, zowel binnen de Universiteit als daarbuiten, is nog steeds een bijzonder belangrijke en tegelijkertijd een gekompliceerde. De belangstellende verwijs ik graag naar de artikelen die De Vries hierover schreef in het weekblad van O. en W. Uitleg (11 en 25 november 1970) en in Ons Erfdeel (1970, nr. 4). Uit deze artikelen blijkt De Vries' grote kennis van zaken, die hij vooral verwierf vanuit de praktijk, want het kon niet uitblijven dat er ook buiten de eigen fakulteit een beroep op hem werd gedaan. Hij gaf o.a. een kursus ‘bijscholing’ voor docenten Nederlands op staatsuniversiteiten over heel Indonesië, hij verleende zijn medewerking aan het tot stand komen van een staatseksamen in het Nederlands, schreef een metode Nederlands voor Indonesische studenten en kursisten en hield verschillende lezingen.

Zijn werkkracht, de koncentratie waarmee hij zich met een onderwerp bezighield en die borg stond voor een zeer hoog werktempo verbaasden hen die met hem in kontakt kwamen. Zijn grote kwaliteiten als docent, als vakman en als organisator hebben hun duidelijke sporen nagelaten t.a.v. de neerlandistiek in Indonesië.

De taak van De Vries als lektor Nederlandse taalkunde aan de Universitas Indonesia werd overgenomen door drs. S. van der Ree, die hier eind vorig jaar aankwam. In februari j.l. begon het nieuwe kollegejaar weer. De literaire fakulteit neemt een heel bescheiden plaats in: het aantal aanmeldingen is altijd relatief klein. Voor iemand die letteren studeert zijn de toekomstmogelijkheden slecht, vooral door de zeer lage salarissen. Dat men wat de naaste toekomst betreft weinig hoopvol gestemd is, blijkt wel uit het feit dat ook dit jaar het aantal aanmeldingen weer duidelijk is afgenomen, al moet er aan toegevoegd worden dat dit mede veroorzaakt wordt door een forse verhoging van de kollegegelden. Was het ‘studeren’ toch al vooral weggelegd voor degenen uit de financieel wat draagkrachtiger milieus, deze tendens zet zich nu door. Voor de richting Engels (verreweg de meest populaire richting) was het aantal inschrijvingen verleden jaar nog ruim 200, dit jaar slechts 90. Hetzelfde beeld konstateert men t.a.v. de andere richtingen. Daarbij valt dan ook nog te bedenken dat allen die zich aanmelden zich moeten onderwerpen aan de door de U.I. zelf vervaardigde selektietesten. Het totale aantal eerste-jaars in de literaire fakulteit (1972) is door een en ander beneden de 100 gebleven. De richting Nederlands die nu aan haar derde jaar is begonnen, blijkt relatief een zeer redelijke plaats in te nemen: zeven eerste-jaars (hoofdvak). In totaal zijn er nu 28 hoofdvakstudenten. Behalve aan de hoofdvakstudenten geeft de richting Nederlands ook kollege aan studenten die het Nederlands als tweede taal of als keuzevak hebben gekozen (in totaal ongeveer 25) en aan hen die het Nederlands als verplicht bijvak moeten bestuderen (ongeveer 50). Gezien deze omvangrijke taken is het aantal docenten toegenomen tot zeven.

De Vries heeft in deze rubriek bij herhaling geschreven over de zeer grote belangstelling in Indonesië voor het Nederlands, zowel binnen als buiten de universiteiten. Nog in zijn laatste rubriek (15e jrg., nr. 1) wees hij op de enorme toeloop naar de partikuliere kursussen die overal in de Indonesische archipel worden gegeven. Hij stelde daarbij de vraag wat die duizenden Indonesiërs toch beweegt om de Nederlandse taal te willen leren. Een onderzoek naar hun motivatie is inderdaad dringend noodzakelijk. Daarmee is nu begonnen. Door het ministerie van O. en W. werd in september 1971 een onderwijsdeskundige uitgezonden naar Indonesië. Het is de heer A.B. Vinkenborg die zijn hoofdkwartier heeft in de Nederlandse Ambassade en die van daaruit opereert. Hij treedt op als koördinator van de Nederlandse kursussen in Indonesië (het Nederlands buiten de universiteiten). Voor het eerst wordt nu getracht de zaken systematisch in kaart te brengen. Vinkenborg die o.a. met enquêteformulieren werkt en die bovendien al verschillende steden in en buiten Java heeft bezocht, heeft nu zijn eerste bevindingen en verkenningen vastgelegd in een rapport waaraan het volgende wordt ontleend.

Het Nederlands wordt overal in de archipel gegeven, de grootste aktiviteiten treft men aan in de steden. De kursussen Nederlands kunnen als volgt worden gedifferentieerd:

1. De kursussen verbonden aan de Nederlandse biblioteken/leeszalen (Djakarta, Bandung, Jogjakarta, Surabaja en Makassar).

2. De kursussen gegeven door de z.g. A.B.A.'s (Akademi Bahasa Asing: Akademie voor vreemde talenonderwijs). Kontakten zijn al gelegd met de A.B.A.'s in Djakar-

[p. 141]

ta, Malang en Surakarta, waar, naar blijkt, het Nederlands als hoofdvak of als tweede taal wordt bestudeerd.

3. Het Nederlands als vak op enkele middelbare scholen in een vijftal steden op Java, waar de leerling naast het verplichte Engels kan kiezen uit Frans, Duits of Nederlands als tweede vreemde taal.

4. Het Nederlands op enkele lagere scholen (o.a. twee in Djakarta, meestal op verzoek van de ouders en gegeven buiten het lesrooster om.

5. Kursussen op instituten zoals die voor de opleiding tot sekretaresse.

6. Een zeer groot aantal partikuliere kursussen en privaatlessen. De docenten die Nederlands onderwijzen blijken voor een groot deel afkomstig te zijn uit het onderwijs (genoten opleiding: Europese kweekschool, Hollands-Inlandse kweekschool, Hollands-Chinese kweekschool). Vaak zijn het mensen die hun loopbaan zijn begonnen bij het lager onderwijs.

Het aantal kursisten dat nu officieel door Vinkenborg is geregistreerd, is ongeveer 2500. Maar dit is een registratie over slechts enkele maanden. Het totale aantal zal vele malen groter blijken te zijn.

De kursusduur is zeer afhankelijk van het doel dat de kursist voor ogen staat en varieert daardoor sterk. Op officiële onderwijsinstellingen is de kursusduur en het aantal lesuren per week uiteraard meer gereglementeerd (voor de A.B.A. bijvoorbeeld een driejarige kursusduur).

Interessant en belangrijk is er achter te komen wat nu wel de beweegredenen zijn om lessen Nederlands te nemen. In totaal werden negen motieven opgegeven. Het belangrijkste daarvan blijkt: kennis van het Nederlands is onontbeerlijk bij studies als rechten, geschiedenis, letteren, medicijnen, archeologie enz. (een motief dat voor de hand ligt, immers veel bronnenmateriaal in Indonesië is nu eenmaal in het Nederlands geschreven). Er zijn echter ook andere motieven die regelmatig worden opgegeven. Vooral de volgende motivatie springt er heel duidelijk uit: men wil werken bij een Nederlands bedrijf of instantie in Indonesië, of Nederlandssprekende ouders willen dat hun kinderen Nederlands leren i.v.m. betere toekomstmogelijkheden een ekonomisch motief). Andere beweegredenen zijn: kennis van het Nederlands is een bewijs van algemene ontwikkeling; men wil graag in Nederland of België studeren; een bepaalde groep, waar b.v. ambtenaren en leraren bij horen, wil kennis van het Nederlands, omdat men zoveel Nederlandse woorden en uitdrukkingen in het werk tegenkomt.

Als lesmateriaal blijkt van alles gebruikt te worden, in een aanzienlijk aantal gevallen gebruikt de docent de boeken waaruit hij vroeger zelf op school Nederlands leerde. De instellingen en mensen die partikuliere lessen geven en al eerder kontakt hadden met de Nederlandse ambassade hebben in het algemeen de beschikking over meer recent lesmateriaal.

In samenwerking met het ministerie van O. en W. en de Nederlandse Ambassade worden door Vinkenborg plannen uitgewerkt om te komen tot een koördinatie en standaardisering van de vele aktiviteiten op het gebied van het buiten-universitaire onderwijs in het Nederlands. Hierbij behoort een verdere uitbreiding van het verstrekken van lesmateriaal, maar b.v. ook didaktische steun aan de docenten, o.a. in de vorm van bijscholingskursussen.

Ook het Nederlands kultureel centrum, het Erasmushuis, in Djakarta heeft nu zijn vaste leider gekregen: het is de heer Cyriel van Dijk die in september van het vorig jaar zijn funktie als direkteur van het Erasmushuis aanvaardde. Dit is niet zonder gevolgen gebleven: er is veel veranderd en de kulturele aktiviteiten zijn sterk toegenomen. In het volgend nummer zal hier nader op worden ingegaan.

Op 31 januari j.l. werd in het Erasmushuis in aanwezigheid van de pers een historisch en kultureel gezien belangrijk kontrakt ondertekend door enerzijds de attaché voor pers- en kulturele zaken van de Nederlandse Ambassade, de heer drs. R. van den Berg, en anderzijds de uitgeefster Mej. Pamoentjak van de uitgeverij Djambatan. Genoemd kontrakt betreft de uitgave van de ‘Max Havelaar’ van Multatuli in het Indonesisch. Om deze uitgave mogelijk te maken heeft het Nederlands ministerie van C.R.M. een subsidie verleend.

De vertaler van het werk is de bekende Indonesische kritikus drs. H.B. Jassin. Het boek zal in juni 1972 verschijnen. Blijkens de ruime aandacht die dagbladen en tijdschriften hieraan besteden, wordt de verschijning van juist dit boek in Indonesië als een bijzondere gebeurtenis beschouwd. Op verzoek van de redaktie van dit tijdschrift zal de schrijver van deze rubriek, die vanaf het begin nauw bij de voorbereidingen tot de uitgave van genoemd boek betrokken is geweest, in een van de volgende nummers in een apart artikel hierop nader ingaan.

Gerard Termorshuizen, Djakarta