Ons Erfdeel. Jaargang 15

[p. 125]

muziek

Studium Generale te Utrecht met als tema: het toeval.

In het gebouw van het Catharijne Convent aan de Lange Nieuwstraat te Utrecht werden vijf dagen lang artistieke en wetenschappelijke programma's, koncerten, lezingen, beeldende projekten en happenings georganiseerd in het kader van het Studium Generale 1972 aan de Rijksuniversiteit. Gratis toegankelijk voor iedereen. Tema: het toeval. Zo werden kontinu films en dias vertoont met als onderwerpen: toeval in het dagelijks leven en in de kunst, toeval en systeem, toeval en kollage, toeval en het onderbewuste, enz., enz. Door teater Mickery te Loenersloot was een teater-environment beschikbaar gesteld, ontworpen door Mark van Schijndel (zie foto): een grote opblaastent voorzien

Teater-Environment van Mark van Schijndel voor het Studium Generale Het Toeval te Utrecht.

van een reusachtig luchtmatras. Mochten de happenings tegenvallen dan hadden in ieder geval de kinderen dolle pret. En inderdaad, tijdens de seance op de openingsdag door Ben Vautier (geboren in 1935 te Napels uit lers-Zwitserse ouders en zeer geïnteresseerd in het werk van Cage, Klein en Duchamp) was het joelen en gillen niet van de lucht. Een uitstekend komplement op de Fluxusstukken die Ben had meegenomen (vond hij zelf).

Fluxus is in 1950 een poging geweest om de Dada anti-kunst-uitingen weer nieuw leven in te blazen. De grenzen tussen muziek, teater, beeldende kunst, maar vooral ook die tussen de uitvoerenden en het publiek werden opgeheven. De happenings in 1957 (Allan Kaprow) waren daarvan een logisch uitvloeisel. John Cage was ongetwijfeld de belangrijkste Fluxus-figuur, maar in tegenstelling tot Ben, die van discipline houdt, is Cage van mening dat de funktie van de kunstenaar uitsluitend ligt in het aandragen van informaties zonder enige bijbedoeling, gelijk in het dagelijkse leven (Tristan Tzara: ‘Het leven is stukken interessanter dan de kunst’).

Cage wil ook geen spelregels (te narcistisch), het publiek moet zich eenvoudigweg niet storen aan voorschriften. Ben levert in feite gedisciplineerd teater, zeer gespannen, maar merkwaardigerwijze soms ook met inzinkingen: met verontschuldigingen als het eens een keer niet goed overkomt en met verzwakkingen zoals de opmerking: ‘Deze viool is zeer kostbaar’. Iedereen begrijpt onmiddellijk dat het speeltuig kapot geslagen wordt. Bij dergelijke avonden sneuvelen immers de muziekinstrumenten bij bosjes. Fluxus betekent ook dat het publiek niet zonder blauwe plekken naar huis gaat: Ben stormde menigmaal als een gevaarlijke gek het podium af. Er waren classics als Composition nr. 5 (1960) van La Monte Young die helaas niet zelf aanwezig kon zijn. De opdracht: de uitvoerder moet het beste geven wat hij te bieden heeft in circa 5 minuten. Voorts de Incidental Music van George Brecht waarin blokjes worden opgestapeld op de rand van de vleugel tot ze omkieperen (‘All sounds are nice’), Trace for orchestra van Robert Watts, gespeeld in het pikkedonker waarbij de partituren in brand gestoken worden zodat er al spoedig niets meer te spelen valt groot applaus), Zen for head van Naum Paik waarbij Ben zijn hoofdharen dompelde in zwarte verf waarmee hij figuren schilderde op een lang uitgerold papier midden in het publiek

[p. 126]

(wederom niet zonder gevaar, ditmaal voor het zondagse pak). Niet alle werken waren puur Fluxus, zoals de quatre-mains die ontaardt in een vechtpartij omdat de spelers het prefereren op elkaars helft te musiceren, gekomponeerd door R. Koering, maar dat stuk heeft volgens Ben de juiste spirit.

Het publiek, grotendeels samengesteld uit studenten, amuseerde zich kostelijk, de pers toonde zich over het algemeen not amused, persoonlijk vond ik het zeer interessant om de werken die ik alleen van papier kende nu eens aan de teatrale mogelijkheden te kunnen toetsen. De verbale ekspressie van de meeste Fluxuskomposities bleek helaas het sterkste te zijn. Maar misschien had Ben zijn avond niet. Hij schitterde bepaald minder dan de felle neonverlichting aan de voorgevel: een skulptuur van François Morellet. Met de bijdrage van Barry La Va was men overigens minder gelukkig. Zijn werk Four Corners wilde een zestiental glasplaten kapotbreken in de vier hoeken van een zaal in het Catharijne Convent. Door ziekte was hij verhinderd zijn eendagsskulptuur te komen werpen, de heer Ricke uit Keulen heeft deze rol overgenomen. Een beetje een Ben-achtige kompositie: beter van mentaliteit en opzet dan van uitwerking.

Alhoewel de presentatie van de toevalsprocedees kennis-teoretisch, antropologisch en artistiek zich nu in 5 dagen afspeelden - oorspronkelijk was er een planning over 6 weken, maar het toevalselement van een regering die drastisch ging bezuinigen op kultureel terrein was toentijds niet te voorzien -, moet gesteld dat de periode van 13 tot 17 maart de Utrechtenaars nog lang zal heugen. Muzikaal

Theo Loevendie.

Bernard van Beurden.

werd er nog reliëf aan gegeven door het Theo Loevendie Consort en een ‘toevals’-koncert met improvisatorische stukken van Maarten Bon en Bernard van Beurden. Met name de laatste is een gezaghebbend dirigent van ‘niet-autoritaire’ stukken waarbij de musici een grote kreatieve inbreng hebben die niet is te voorzien. Ditmaal leidde hij het Radio Blazers Ensemble, maar meestal is hij te vinden voor jeugdige amateurs die de volwassen professionals op dit terrein met stukken slaan. Schandalig maar waar.

Ernst Vermeulen