Ons Erfdeel. Jaargang 15

[p. 118]

Wandelkoncert van Signaal te Hilversum.

Terwijl het Residentie Orkest het Stockhausen-festival te Parijs op indrukwekkende wijze afrondde, vond er in Hilversum een eksperiment plaats dat tot heftige diskussies aanleiding was. De hier reeds eerder gesignaleerde Signaal-koncertserie van de N.O.S.-radio (een tweewekelijkse rubriek sinds 1965), indertijd gestart op initiatief van de N.C.R.V., wilde men op vrijdag 22 oktober op een bijzondere manier van start doen gaan voor het seizoen '71-'72. Men ontwierp een wandelkoncert in de V.A.R.A.-studio's I, II, V, VIII, in de foyer en in de gangen (overal stonden boksen opgesteld, het viel niet mee een rustig plekje op te zoeken). In studio I musiceerde aan het begin en aan het eind van de avond het Radio Filharmonisch Orkest. In het centrum kon men luisteren ofwel naar de New Phonic Art Group onder leiding van de eminente trombonist-komponist Vinko Globokar (Gaudeamus-prijswinnaar), ofwel naar het Radio Blazers Ensemble onder leiding van Bernard van Beurden (respektievelijk studio II en VIII). In de foyer musiceerde vrijwel konstant Musica Continua geleid door Alvin Curran. Deze groep geniet groter bekendheid onder de naam Musica Elettronica Viva, uit de tijd toen men nog (gedisciplineerder) werkte onder leiding van Frederic Rzewski, ongetwijfeld één van de meest opmerkelijke piano-talenten van het moment. De bijdrage van Musica Continua was in zoverre plezierig, dat iedereen mee kon doen en heel wat jongeren zich aan de grotendeels slagwerkinstrumenten waagden. Hebben sommige ensembles iets hooghartigs, zo in de geest van: wij vertegenwoordigen ‘kunst’, stilte alstublieft, Musica Continua heeft daar geen last van en het viel mij dan ook op dat dit op velen een vreemde indruk maakte, met name de ‘established’ musici vonden het maar een zooitje. Er heerste dan ook een zekere onrust, die ruim baan maakte op de laatste, wellicht té laat geplande manifestatie: de uitvoering van Xenakis' Duel in de vorm van een spel voor twee orkesten en arbiters. In vrijwel ale Nederlandse symfonie-orkesten treft men wel musici die niets zien in eigentijdse eksperimenten en zweren bij Brahms cum suis. Maar die laten dat dan doorgaans niet merken. Ditmaal, voor de uitzondering, vonden er wel degelijk ontsporingen plaats. Voor de dirigenten Diego Masson en Fernand Terby een pijnlijke affaire. Ze sloegen er zich dapper doorheen en maakten ervan wat er nog van te maken viel, maar lieten wel degelijk merken hoe ze er over dachten. Naar hun mening hebben orkestleden alle recht om op de repetities van hun onlust blijk te geven, graag

Diego Masson.

zelfs. Maar werkt men eenmaal mee, dan óók op de uitvoering. Het gaat niet aan om het Radio Filharmonisch Orkest in zijn totaliteit verantwoordelijk te stellen (het telt schitterende musici en de meesten hebben wel degelijk een hoge opvatting van hun taak), maar het is net als in een klas: er hoeven maar enkele gangmakers te zijn die weer anderen aansteken en de poppen

Fernand Terby.

[p. 119]

(verkeerde noten) zijn aan het dansen. Trouwens, al aan het begin van de avond (bij de uitvoering van Modules I en II van Earle Brown) was er een vreemd opgewonden stemming. Het werd een koncert dat ik niet licht zal vergeten. De les van dit al: specialistische muziek - in dit geval improvisatorisch gerichte - is ook bestemd voor specialistische ensembles. Men moet avantgarde uitingen niet over laten aan anderen dan aan ingewijden, aan musici die er plezier aan beleven, die achter een eksperiment kunnen staan, hun taak in de eerste plaats dienend zien. Vroeger dacht ik daar anders over. Ik meende dat een dirigent met gezag veel kon bereiken en dat met de nodige takt (aanvankelijk voorzichtig programmerend en geleidelijkaan steeds geavanceerder stukken invoerend) de musici tenslotte - er is ook nog zoiets als beroepseer - voor de zaak gewonnen zouden worden. Koncerten als dit wandelkoncert tonen aan dat men het moet zoeken in mobiele ensembles die ingebouwd kunnen worden op de programma's van de gevestigde instituten. Want een publiek dat geïnteresseerd is in eigentijdse kunst mag niet in de kou komen te staan door deze onwil, die eenvoudigweg terug te voeren is op het jarenlang onvoldoende beleid op de konservatoria, waar de moderne uitingen vrijwel niet aan bod kwamen. Gelukkig komt daar nu enige beweging in, maar daarmee wordt uiteraard pas de generatie in de toekomst bereikt.

Ton de Leeuw, per 1 januari 1972 benoemd als direkteur van het Amsterdams Conservatorium, heeft een nieuwe opzet ontwikkeld waarbij de studenten in het eerste jaar een opleiding krijgen die naast de traditionele muziek ook de oude en de eigentijdse onderbrengt. Later maakt men uit dit pakket een beslissend, specialistische keus. De punt van een pyramide. De basis is dus breder dan gebruikelijk. Ook ekstern wil hij het konservatorium een plaats geven: inhakend op de aktuele gebeurtenissen. Inderdaad maken de konservatoria een nogal gesloten om niet te zeggen stoffige indruk. Trouwens ook de universitaire instituten (muziekwetenschap) doen geïsoleerd aan: ook dààr zou men zich meer maatschappelijk kunnen instellen. De tijd lijkt rijp voor een nieuwe benadering. Het muziekleven vraagt er om.

De naam van Ton de Leeuw is ook op zijn plaats in verband met het rumoerige wandelkoncert: er werd de première gegeven van zijn Spatial Music II, speciaal voor deze gelegenheid in opdracht van de N.O.S. gekomponeerd en uitgevoerd door het Nederlands Slagwerk Ensemble en Abbie de Quant, fluit. De komponist verwerkte hier de via komputers gerealiseerde grafieken van Peter Struycken bestemd voor een kalender (Mouton). Zo zijn bijvoorbeeld de witte vakjes stilten en de zwarte in noten uitgewerkt. Als in Stockhausens Carré wordt ook de menselijke stem bij het slagwerk ingeschakeld. Een bandopname van Spatial Music I mengt zich aan het slot, de rol van de fluitiste berustte eveneens op een voorgaande kompositie: Night Music, overigens in een uitgebreider (nieuwe) vorm. De uitvoering vond in drie studio's gelijktijdig plaats, de musici waren met koptelefoons met elkaar verbonden, elf studio-technici kwamen er aan te pas. In studio II was een syntetisator ingeschakeld, in studio V een halfoktaaf-filter en een zg. pompende begrenzer en in studio VIII naast een oktaaffilter nog een golftreinoscillator. Dan kwamen er nog eksitatoren (trilinggevers) bij en ook kontaktmikrofoons ontbraken niet.

Een direkt oordeel wil ik liever niet geven, daarvoor werkte de omgeving met al zijn technische procedures eigenlijk te afleidend. Ook was het erg onrustig, op een wandelkoncert onvermijdelijk: men liep in en uit en ik neem aan dat de technische betrokkenheid de artistieke ontplooiing (de benodigde spanning in de improvisaties) in de weg heeft gestaan. Geen gelukkige omstandigheden kortom. Desalniettemin heb ik geboeid geluisterd, maar vroeg me daarbij af of het werk zou verliezen in een uitvoering op één podium. In ieder geval was deze manifestatie van ‘muziek en grafiek’ (ook in letterlijke zin ditmaal) uniek te noemen en als zodanig het signaleren meer dan waard.

Ernst Vermeulen