Ons Erfdeel. Jaargang 15

voor de spiegel, door Paul van Rafelghem.

Paul Van Rafelghem: de mens verbeeld.

Tijdens de Triënnale van de beeldende kunst in België, die vorige zomer te Brugge voor de tweede keer plaatsvond, konden er in feite moeilijk ontdekkingen gebeuren. Het werk van de inzenders was bekend; de artiesten zelf moesten aan een aantal voorwaarden voldoen. Er zijn dus

[p. 100]

geen kometen opgegaan. Maar er zijn wel kunstenaars die door de kwaliteit en de originaliteit van het ingestuurde werk opvielen en een van hen was ongetwijfeld Paul Van Rafelghem. Hij presenteerde er een drietal skulpturen die de betreden paden radikaal verlieten vooral door het gebruikte materiaal, door het onderwerp en door de plaatsing en aankleding van de vormen.

Deze in 1936 geboren Bruggeling heeft gestudeerd aan het St.-Lukasinstituut (grafische kunsten) en aan het Ter Kamereninstituut (beeldhouwkunst). Hij heeft een tijdlang te Moorsele gewoond en heeft nu zijn intrek genomen in een oude boerderij in de schaduw van de universiteitsgebouwen te Kortrijk. Zijn huis is zijn leven. Dat ziet men. Een vrouw, vier kinderen en de vele, vele andere kinderen die aan zijn brein en zijn hart zijn ontsproten, die staan, liggen, hangen of in de maak zijn in de lage kamers van zijn woning. De Bruggeling is, zegt men, aardig (in de Vlaamse zin van het woord), dit wil dan zeggen eigenaardig, eigenzinnig, koppig ook. Aan de andere kant humoristisch, soms op het humeurige af, maar toch altijd lachgraag en zelfs een beetje spottend. Hij zou in zich dragen Impulsen van grootheid uit een stad met een groots verleden. Iets van dit alles vinden wij ook in Van Rafelghem. Hij moet een enorme dosis moed hebben opgebracht om te blijven geloven in de mogelijkheden die in hem schuilen. En die zijn er onbetwistbaar. Van Rafelghem is iemand die het allereerst zichzelf helemaal niet gemakkelijk wil maken. Hij werkt met biezonder ongewone materialen, ook met helemaal ongebruikte kombinaties van materialen (tin bijv. met polyester en keramiek in één beeld) en hij wil dan hebben dat de rijkdom, de biezondere vormmogelijkheden, het koloriet, de glans van al die materialen in optimale vorm tot hun recht komen waar ze ook maar gebruikt zijn. Dat is al een eerste konsideratie die meteen wijst op de biezonder grote technische mogelijkheden die deze kunstenaar in zich bergt. Als het waar is dat de beeldhouwkunst momenteel in ons land veel groter is en wordt dan de schilderkunst (wij laten de objektkunst, de zogeheten brikolage, even buiten beschouwing) en voor deze stelling is beslist iets te zeggen, dan is het omdat de beeldhouwer momenteel, bij alle impulsen die hij krijgt van buitenuit, van overzee zelfs, toch nog vasthoudt aan de eerlijkheid van een of ander materiaal. Materiaalkeuze

Tafeltje, door Paul Van Rafelghem

en technische vaardigheid zijn bij iemand als Van Rafelghem primordiale gegevens wanneer men zijn kunst aan een onderzoek onderwerpt.

Maar zijn kunst bevat nog veel meer. De kunstenaar leeft in zijn tijd en ondergaat op een biezonder intense wijze de schokken die onze beschaving doormaakt en die alle in een of andere vorm de mens, zijn persoonlijkheid, zijn verschijning, zijn leven aangrijpen. In veel van de beelden van Van Rafelghem ziet men in eerste instantie de geschonden mens. Maar hij houdt steeds een slag om de arm. Zijn denk- en voelwereld is tragisch en humoristisch tegelijk. Men kan ook beweren dat dit in feite slechts een éénheid is, omdat humor op zijn kop gezette tragiek is. Maar beide zitten er in elk geval in. Van

[p. 101]

Rafelghem betrapt de mens, de vrouw dan vooral, in vaak gewone, dagdagelijkse momenten die hij fikseert, voor de eeuwigheid.

Hij onderscheidt zich echter van een Georges Segal met zijn gipsskulpturen. De Amerikaan werkt niet voor de eeuwigheid. Werkt Amerika überhaupt voor de eeuwigheid? Er zit in het werk van Van Rafelghem een komglomeraat van beschavingsmomenten en kultuurkringen bijeen die het beeld dat uit zijn hand komt ‘everlasting’ maakt. Het materiaal doet er iets aan. Maar het onderwerp zelf ook. Beslist. Het ‘meisje met patatten’, door de provincie West-Vlaanderen vorig jaar onderscheiden, heeft in de titel al iets buitenissigs. Een meisjesfiguur achter een tafel gezeten, op de tafel enkele aardappelen. Voor het merendeel van de vrouwen nog steeds een ritmisch terugkerende dagelijkse bezigheid. Een moment. Een tranche de vie. Alledaags, gewoon, banaal zelfs. Maar getranscendeerd door de kunstenaar tot plicht, tot inzet, tot last ook. Een gedicht dus met een pointe in de laatste regel, een haiku. De ‘man in de zak’ in 1970 voor het eerst getoond in de ‘Interieur’-tentoonstelling te Kortrijk, is weer zo'n bevreemdend gebeuren. De kunstenaar heeft een mannelijk lichaam van achteren bekleed met een ruime zinken wade, die over alle lichaamsdelen uitvalt in een wirwar van plooien. We denken aan Van Hoeydoncks witte beklede figuren, maar we denken vooral aan de drapering van Griekse beelden. Zover gaat de reminiscentie, maar het werk is van vandaag. Want straks in een volgend stadium zal uit de grijze, matte, nog hoofdloze massa, de man ‘in de zak’ uit de zak gaan kruipen, in een heldere kleurige polyesterkompositie. Hij zal de zak

Zwangere vrouw, door Paul Van Rafelghem.

verlaten. Een ander groots werk zowel door opvatting als door ingreep en afwerking. De jonge kunstenaar Van Rafelghem zit blijkbaar voortdurend op de loer om gewone dingen ongewoon vast te leggen. Zijn ‘Voor de Spiegel’ bijvoorbeeld is weer een van die vreemde gewaarwordingen. Hij heeft een vrouwentorso platgelegd tegen een spiegel die in een drieluik uiteenvalt, waardoor het hoofd van de vrouw driekeer naast elkaar kan bekeken worden. Een aardige spiegeltent, waarbij de beschouwer met één blik het werk van drie kanten kan bekijken en

[p. 102]

Kindje op bank, door Paul Van Rafelghem.

opvallend gewaarwordt de tragische blik van de vrouw frontaal gezien, milder links en strenger rechts. Hier moet even een woord komen over de ongewone betovering die uitgaat van lood, zink, tin. Deze metalen hebben momenteel wel de voorkeur van de kunstenaar. Hij wil er de niet gekende rijkdom van doen uitschijnen en hij slaagt daarin. Het is verwonderlijk hoe een tinnen lichaam waarin de huidtekstuur soms zichtbaar is, ineens een heel speciaal uitzicht kan krijgen en hoe uit een per se dode materie een matte glans kan opklinken. Het ‘Kindje op bank’ is daarvan een goed voorbeeld. Een jong meisje zit bovenop de lessenaar van de schoolbank, de benen vooruit hangend. Zij heeft de rechterhand op de dij en met de linker houdt ze een masker voor het gelaat. Alweer een beeld van ‘Verfremdung’.

Het in een tinlegering uitgevoerde beeld heeft een fraaie gladde verschijning waaruit een doffe flikkering opstraalt die in schrille tegenstelling staat tot de witte schoolbank. Het is alsof het meisje op een bepaald ogenblik uit de klas wegwil en bovenop de bank zittend een kijk neemt achter het masker van levensloop en toekomst. Voor al deze en nog andere skulpturen houdt Van Rafelghem het bij de klassieke, natuurlijke vorm, in het bijzonder dan het naakte vrouwelijke lichaam, een lichaam dat hij evenwel zo plaatst of omgeeft dat hij er een persoonlijke instelling mee bereikt. De ‘Zwangere vrouw’ bijvoorbeeld zit frontaal op een tinnen troon en heeft hij een mantel uit lood gegeven en een hoofdtooi die afwerkt; lood weegt, de loden mantel over de schouders van de vrouw kan wijzen op een aantal symbolische betekenissen in deze kombinatie. Hoe dan ook, de vormen die Van Rafelghem ergens neerzet, worden mede door zijn technische behandeling ervan tot bezielde vormen. Deze zwangere vrouw bijv. geeft niet alleen een massale indruk van lichamelijkheid, maar ook iets triomfantelijks, iets onvervangbaars, iets van een haast tragische overwinning op verval en ontbinding. De ‘Vlaamse figuratie’, een andere kreatie in gekombineerde techniek, biedt een beeld van eksuberante overdaad en tegelijk van fatale vergankelijkheid. Deze dualiteit komt

[p. 103]

overigens tot uiting precies in het gebruik van diverse materialen en de houding ook van de hele figuur.

Hoe bloot en open Van Rafelghems werken bestaan, toch bergen ze in zich nog een groot aantal mysteries. Dat is overigens de reden waarom zovelen door deze beelden geboeid worden. Ook wel een reden daarvan is dat zijn beelden zwijgen. Natuurlijk zwijgen ze, maar wij bedoelen dat hij de schoonheid van de materie op zich laat spreken, zonder veel fiorituren of bijdehandse trukjes. Ze zijn, zoals hoger gezegd, momentopnamen; ze dragen in zich herinneringen en visies op de toekomst. Het zijn perfekte beelden van de hedendaagse mens geworden; wij vinden er allen iets in van onszelf. Zo veelzijdig, rijk en alomvattend is het werk van deze jonge kunstenaar. Hem zal een flinke toekomst beschoren zijn, als hij doorwerkt met dezelfde ernst en eerlijkheid, met dezelfde gestage ontevredenheid over al wat gemakkelijk is.

Fernand Bonneure

Biografische gegevens:

Paul Van Rafelghem werd op 6 januari 1936 te Brugge geboren. Tans woont hij te Kortrijk, Klaverstraat 16 (tel. [phone]).

Hij behaalde de volgende onderscheidingen:

1958 Eerste premie provinciale prijs voor beeldhouwkunst van West-Vlaanderen.

1969 Twee onderscheidingen Jeune Peinture Belge.

1970 Laureaat van de Provinciale prijskamp voor beeldhouwkunst West-Vlaanderen.

1970 Berthe Artprijs voor beeldhouwkunst.

Werk in het museum van Kortrijk, het kunstbezit van de provincie West-Vlaanderen. Een monumentale skulptuur van Paul Van Rafelghem is aangebracht aan de toren van de Hallen, Doorniksesteenweg te Kortrijk.